گفتنی ها کم نیست

چرا و چگونه به فرزندمان یاد بدهیم از بدنش محافظت کند

آموزش مسائل جنسی به کودکان بسیار مهم است اما باید متناسب با سن، فهم و درک کودک باشد. خیلی از پدر و مادرها بچه‌ها را بیش از حد فهمیده می‌دانند و هر موضوعی را برای آنها باز می‌کنند و بعضی دیگر فهم آنها را زیادی دست‌کم می‌گیرند...

نکته مهم این است که چون به خود پدر و مادرها در زمینه مسائل جنسی آموزشی داده نشده یا خجالت می‌کشند و فکر می‌کنند حرف‌زدن در مورد این مسائل زشت است، نمی‌توانند در مورد این موضوع‌ها با فرزندشان درست صحبت کنند و این احساس شرم خود را به بچه‌ها منتقل می‌کنند، در حالی که اگر در زمان مشخصی این نکته‌های مهم به کودک آموزش داده نشود، از دیگری یاد می‌گیرد. در این صورت فاصله بین پدر و مادر بیشتر می‌شود و این شرم هم افزایش می‌یابد.

یکی از مهم‌ترین مسائلی که باید به کودک یاد داد، این است که چطور باید از بدن خود محافظت کند چون این موضوع باعث می‌شود تا حد زیادی از سوءاستفاده جنسی در امان بماند. دقیقا در زمانی که کودک متوجه هویت جنسی خود می‌شود و تفاوتش با جنس مخالف را می‌فهمد و در حال آموزش آداب دستشویی رفتن به او هستیم،‌ باید آموزش مسائل جنسی را شروع کنیم. در این زمان هم باید تعویض لباس بچه‌ را در مکانی خلوت انجام داد و پدر و مادر هم مراقب باشند جلوی فرزندشان چطور لباس می‌پوشند. موقع لباس پوشاندن به کودک باید به او بگویید چرا لباسش را جلوی دیگران عوض نمی‌کنید.

مثلا می‌توان گفت هر کسی نباید بدن ما را بدون لباس ببیند. البته این کار باید متناسب با سن کودک انجام شود. مثلا اگر بچه ۴-۳ ساله پرسید چه جاهایی از بدن خصوصی است، می‌توان به او گفت جاهایی که با لباس زیر پوشیده می‌شود یا جایی که با آن جیش یا پی‌پی می‌کنی، هیچ‌کس نباید ببیند و فقط مال خودت است. باید با زبان خود کودک، با او صحبت کرد. بهترین زمان این آموزش هم هنگامی است که پدر یا مادر در دستشویی کودک را می‌شویند یا او را به حمام می‌برند. معمولا بچه‌ها کاملا متوجه این توضیح می‌شوند. می‌توان به آنها گفت: «تو اسباب‌بازی‌های مختلفی داری همان‌طور که مثلا بعضی اسباب‌بازی‌هایت را به بچه‌های دیگر می‌دهی بازی کنند و بعضی‌ها را نمی‌دهی، بعضی از اعضای بدنت را هم نباید کسی ببیند.»

● بدون مقدمه شروع نکنیم

آموزش مسائل جنسی باید همزمان با آموزش مسائل دیگر باشد ولی خیلی از پدر و مادرها فکر می‌کنند باید وقتی از روز را به این کار اختصاص دهند و بدون مقدمه، شروع می‌کنند در مورد این مسائل حرف زدن. در حالی که اگر این آموزش‌ها همراه با آموزش‌های دیگر باشد، نه خودشان خجالت خواهند کشید، نه بچه. باید به بچه بگوییم همان‌طور که کفشت را به کسی نمی‌دهی بپوشد و کسی نمی‌تواند آن را بپوشد، بعضی از اعضای بدنت هم نباید کسی ببیند جز من (بابا یا مامان).

البته آموزش این مسائل بسیار پیچیده است و به همین سادگی نیست. ما مواردی داشته‌ایم که مثلا مادربزرگ بچه را برده دستشویی و خواسته او را بشوید ولی بچه جیغ و داد کرده که مامان بزرگ به جای خصوصی من دست زد! برای پیشگیری از چنین اتفاق‌هایی می‌توان گفت: «اگر کسی به جای خصوصی تو دست زد، مخصوصا در پارک، مهمانی یا... حتما باید به پدر یا مادر بگویی، مخصوصا جاهایی از بدن که خصوصی است. چون آدم غریبه حق ندارد به اندام‌های خصوصی تو دست بزند و نباید این اجازه را بدهی و باید به من بگویی ولی اگر پدربزرگ یا مادربزرگ و... بود، بعد به من بگو تا از او بپرسیم.» یعنی باید تفاوت گذاشت بین غریبه و آشنا. این خیلی مهم است که اگر یکی از نزدیکان هم به او دست زد، به شما بگوید چون متاسفانه خیلی از تجاوزها به‌وسیله بستگان نزدیک مثل عمو، دایی، خاله و... انجام می‌شود و مجبوریم به بچه آموزش دهیم ولی نه طوری که از عمو و عمه و دایی‌اش بترسد.

● حد را نگه داریم

بعضی از پدر و مادرها آنقدر موضوع را بزرگ می‌کنند که کودک نگران می‌شود. مسائل جنسی، مسائل مهمی هستند ولی نحوه بازگو کردن آنها با بچه و اینکه چگونه و در چه زمانی انجام شود هم بسیار اهمیت دارد. با بالارفتن سن، باید آموزش بیشتری متناسب سن کودک به او داد. اگر آموزش به موقع شروع شده باشد، با روند درستی پیش خواهد رفت. اگر کودک ۴-۳ ساله بپرسد چرا نباید کسی به این اندام من دست بزند یا نگاه کند، نمی‌توانیم به او بگوییم چون ممکن است قصد داشته باشد به تو تجاوز کند یا آسیب ببینی! چون اینها را متوجه نمی‌شود ولی وقتی بزرگ‌تر شد، می‌توان به او واضح‌تر پاسخ داد. در همه جای دنیا با هر دین و فرهنگ و هر میزان آزادی، چنین شرایطی وجود دارد و نباید این موضوع‌ها را با هم آمیخت. در کشور ما متاسفانه برخی والدین دختران کوچک خود را با لباسی در اجتماع و مرکز خرید و... می‌آورند که کشورهای اروپایی هم چنین لباسی در این مکان‌ها تن بچه نمی‌کنند. در کشورهای توسعه‌یافته معمولا مراقب کودک هستند و هر چیزی تن او نمی‌کنند. البته بستگی به جایی که در آن حضور دارند، دارد. آنها تا می‌بینند مردی از فاصله ۲۰۰ متری بچه‌‌شان رد می‌شود، بلافاصله خود را به کودک می‌رسانند، در حالی که اینجا می‌بینیم در پارک راحت هر کسی بچه را می‌بوسد، لپش را می‌گیرد و متاسفانه ممکن است دور از چشم والدین، حرکت غیراخلاقی دیگری هم از این غریبه‌ها سر بزند. باید مواظب باشیم؛ نه خیلی متحجر، نه خیلی روشنفکر. مثلا اگر در پارک لباس مناسب به دختر کوچکمان نپوشانیم، کسی که از نظر جنسی تحریک‌پذیر باشد، ممکن است در او طمع کند و حتی منحرفان جنسی هم امکان دارد در پارک باشند. در تمام کشورها این افراد هستند ولی پدر و مادرها هم بسیار از فرزندشان مراقبت می‌کنند و قوانینی برای حمایت از کودکان وجود دارد اما در کشور ما این قوانین وجود ندارد. هم بیش از حد نگران بودن بد است و هم زیادی بی‌خیال بودن.

● کودک و سوءاستفاده اینترنتی

یکی از مباحثی که در عصر جدید مطرح است، سوءاستفاده‌های جنسی اینترنتی از کودکان و نوجوانان است. امروزه خیلی از بچه‌ها به اینترنت دسترسی دارند و عکس‌هایی که از آنها در فضای مجازی منتشر می‌شود، از مواردی است که باید در مورد آنها به کودکان آموزش داد. آموزش مسائل جنسی، بسیار حساس و مهم است ولی خیلی وقت‌‌ها به خاطر تابوهایی که داریم، نگرانیم صحبت درمورد این مسائل با بچه‌ها، آنها را دچار انحراف کند.

● حمام با جنس موافق

آموزش مسائل جنسی، شامل جای خواب، نحوه لباس پوشیدن، حمام و دستشویی رفتن، حفاظت از بدن و... می‌شود. تا حدود ۵/۱ سالگی، رعایت برخی نکته‌ها خیلی مهم نیست چون کودک نیاز به آغوش مادر دارد و... ولی مادر هنگام تعویض پوشک بچه، باید حتی‌‌الامکان این کار را در حضور دیگران انجام ندهد و مثلا به ناحیه تناسلی بچه با احتیاط کرم بزند. از ۲ سالگی به بعد، بهتر است بچه با والد هم‌جنس خود حمام برود و والدی که کودک را حمام می‌برد، به هیچ‌وجه نباید تمام لباس‌های خود را در حضور کودک از تن درآورد. این نکته در تمام فرهنگ‌ها سفارش شده است. اگر غیر از این رفتار کنیم، کودک دچار تناقض می‌شود چون مدام به او می‌گوییم مراقب باش، فلان اندام‌ها خصوصی است و کسی نباید ببیند ولی وقتی خودمان با او حمام می‌رویم، رعایت نمی‌کنیم!

بعضی پدر ومادرها هم وقتی می‌خواهند کودک خود را حمام یا دستشویی ببرند، لباس‌های او را در حضور دیگران از تنش درمی‌آورند، در حالی که خیلی مهم است که در حمام یا دستشویی لباس‌های بچه را دربیاوریم و قبل از اینکه از این مکان‌ها بیرون بروند، لباسشان را بپوشانیم. وقتی اجازه می‌دهیم کودک ۴-۳ ساله لخت از حمام یا دستشویی بیرون بیاید، چطور می‌توانیم با او در مورد خصوصی‌بودن بعضی اندام‌ها صحبت کنیم؟ ما با این کار پیام متناقض به او می‌دهیم. حتی لباس عوض کردن کودک در حضور پدر و مادر هم حد و حدودی دارد. معمولا بچه‌ها حدود ۶ سالگی خودشان می‌گویند می‌خواهم تنها لباسم را عوض کنم، زشته، برید بیرون! اما در مورد بچه‌های ۶-۲ سال که سنشان بسیار حساس است، باید خیلی نکته‌ها را رعایت کرد؛ در این سنین هم نباید بچه را برهنه کرد و در حضور دیگران و بدون لباس زیر نباید جلوی هیچ‌کس ظاهر شود و حتی پدر و مادر نباید لباسشان را جلوی بچه عوض کنند.

در نهایت تاکید می‌کنم آموزش مسائل جنسی به کودکان بسیار مهم است و زمانی که این کار به تاخیر بیفتد و کار از کار بگذرد، دیگران و جامعه را متهم کردن سودی ندارد. آموزش این مسائل بچه‌ها را منحرف نمی‌کند و به معنای آموزش روابط جنسی به بچه نیست بلکه از آموزش جای خوابیدن، نوع لباس پوشیدن، دستشویی و حمام رفتن، پوشیدن والدین و بچه‌ها و مراقبت از خود و... شروع می‌شود تا اینکه اصلا بچه به اندام جنسی‌اش چه بگوید و چطور از آن اسم ببرد. وقتی آموزش مسائل جنسی در میان آموزش‌‌های دیگر قرار گرفت، بچه متوجه شرم و حیایی نمی‌شود و خودمان هم احساس شرم نخواهیم کرد.

حامد محمدی‌‌کنگرانی

روان‌پزشک، عضو کمیته روان‌درمانی و رسانه انجمن روان‌پزشکان ایران