گامهای نوین مدیریت شهری برای توسعه

در جهان امروز شهرها آن مفهوم اساطیری و باستانی خود را از دست داده اند و به عنوان پدیده هایی پویا و ذی شعور قلمداد می شوند كه مدیریت بر آن نه تنها با تكیه بر شیوه های نوین است, بلكه در اداره آن نیز توجه به الزاماتی گریزناپذیر است

در جهان امروز شهرها آن مفهوم اساطیری و باستانی خود را از دست داده‌اند و به عنوان پدیده‌هایی پویا و ذی شعور قلمداد می‌شوند كه مدیریت بر آن نه تنها با تكیه بر شیوه‌های نوین است، بلكه در اداره آن نیز توجه به الزاماتی گریزناپذیر است.

اگرچه زندگی پرجاذبه با بهره‌گیری از ابزار مدرن ره آورد تمدنی شهرهای جدید است، اما بروز تناقضات و مشكلات فراوان در كنار زندگی رفاه زده شهری از زایش‌های نامیمون زندگی شهری است.

برای چیره شدن بر این مشكلات مدیران شهری ناگزیر از تكیه بر خرد جمعی‌اند؛ بهره‌مندی بیشتر از دانش و تجارب شهروندانی كه در مقام مدیران شهری به اداره شهر میپردازند. نوشته حاضر جستاری است در این مقال.

در دنیای امروز شهر، واحد و سیستمی مجرد و مستقل از سایر شهرها و جهان پیرامون نیست. هر اتفاق و رویدادی در مقیاس جهانی عملكردی در مقیاس محلی نیز دارد و بالعكس.

بنابراین علاوه بر عوامل محلی و منطقه ای و ملی، عوامل و فرآیند‌های فراملی و جهانی، تاثیرات تعیین كننده ای بر شهر و مكانیسم‌های آن دارند.

از سویی عوامل موثر بر سرنوشت مكان‌هایی چون شهرها، امروزه متعدد و پیچیده و متداخل هستند، كه در این بین عوامل اصلی و‌‌‌ مسلط چون ترافیك و گستردگی پهنه شهری و فزونی جمعیت نقش بسزایی دارند، به ویژه اینكه در جهان جدید و در قرنی كه همه چیز به عناصر شهری تبدیل شده اند و شهرها نیز به عنوان مهمترین محل زندگی، كار، تفریح و اسكان انسانها درآمده‌اند.

بی تردید شهرها در عین پدید آوردن امكانات و شرایط زیستی، تناقضات و مسائل و مشكلات زیادی را هم به وجود می‌آورند و گاه فقدان امكانات (خدماتی، شغلی و...) ازدحام و فشردگی جمیعت، مشكلات فراوانی را برای ساكنان این شهرها به وجود می‌‌آورد.

كمبود امكانات مالی هزینه‌های سر سام آور و برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و گاه نیز هدف گزینی‌های نادرست و مدیران كم تجربه و شرایط اجتماعی و اقتصادی و بین المللی و ... محدودیت‌های بزرگی را برای زندگی در شهرها فراهم می‌آورد.

از سویی یك شهر برای فراهم كردن زمینه‌ها و شرایط زندگی خوب برای عامه مردم مستلزم مدیریت شهری كارآمد است.

تا علاوه بر رفع نیازهای اساسی مردم شرایطی را فراهم آورد تا شهروندان بتوانند به سلسله مراتب بالاتری از نیازها از جمله خود شكوفایی و دسترسی به رفاه اقتصادی و اجتماعی برسند.

● مرور گذشته

فعالیت دو دوره شورای شهرها به ویژه شورای شهر تهران تحولات خوبی را در عرصه‌های اجتماعی به وجود آورد. تحولاتی كه منجر به تغییر رویكرد مدیران شهری در ارائه خدمات به شهروندان شد.

از سویی انتخابات اخیر نیز مبین ظهور افرادی كارآمد با توانمندی‌های قابل توجهی است. با توجه به تجارب فعالیت این افراد كه‌ در مشاغل گوناگون تجربه و دانش بسیاری بدست آورده اند‌، می‌توان امید آینده‌ای روشن تر را داشت.

بی‌تردید با تكیه بر تجارب منتخبان این دوره می‌توان انتظار داشت كه آنان در اهداف خود با موفقیت‌های بیشتری روبرو شوند و با ایجاد یك قالب و چار چوب به هم پیوسته از فعالیت‌هایشان در شورای شهر به منظور تصمیم گیری و سیاست گذاری نتایج مطلوبی به ارمغان آورند و محصول اطمینان آنان كه توجه به كلیه ابعاد و جنبه‌های مختلف شهر است نتایج ارزنده ای داشته باشد و در این میان به منظور نوآوری در تمامی سطوح از جمله بهره گیری از تجارب در ساماندهی پروژه‌های عمرانی شهر نیز موفق شوند.

به ویژه اینكه با ایجاد بینش مشترك میان اعضای شورا و همدلی بیشتر، می‌توان امید داشت كه آنان منشاء خدمات موثری باشند و این همگرایی برای مردم بهترین نوید تحقق مدیریت كارآمد است.

همچنین ایجاد انگیزه و رشد و تعالی در شورا با تكیه بر مفاهیم خود ارزیابی و خود اظهاری می‌تواند شورای شهری برخاسته از نظر مردم را كارآمدتر دانست. در واقع تحولات فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی كه متاثر از ایدئولوژی مدرنیسم و گسترش شهرنشینی و پیدایش كلانشهرها است، تغییرات بنیادین را در ساختار و سازمان فضایی كالبدی شهرها به وجود آورده است.

همانگونه كه قدرت برتر جهان امروز و تكنولوژی‌های منبعث شده از آن به نوعی تمام آنچه كه در فرایند تمدنی امروز است را در سیطره خود دارد، شهرهای توسعه یافته نیز چونان جهانداران پر قدرت و صاحبان واقعی تمدن امروزی هستند كه به رهبری شبكه شهری جهانی شباهت دارند و در راس آنان مدیرانی قرار دارند كه اعضای شورای شهر نام گرفته‌اند.

آنان برای شهر، اقتصادی برتر و جامعه ای برتر را به وجود می‌آورند كه با بهره گیری از شرایط مطلوب و ایده آل، حداكثر استفاده را از منابع خواهند برد. بی‌تردید در كشورهای توسعه یافته سعی و كوشش بر این است كه شهرها همواره در عرصه‌های مختلف به ویژه هدایت و رهبری دیگر مراكز زندگی انسانها نقش آفرین باشند.

استفاده از خرد جمعی و تكیه بر مدیریت همگانی بر شهر امروزه بر اهمیت و تاثیر گذاری این شهرها بیش از پیش افزوده است تا شهرنشینی اهمیت بیشتر و قدرت فزونتری را موجب شود.

اساسا شهر تبلور فضایی عملكردهای انسانی و در راستای بر طرف كردن نیازهای مردم طراحی شده است. بنابراین در هر دوره و زمانی با توجه به دانش و علم بشر ونیازها و خواسته‌های او شرایط اجتماعی اقتصادی و ایدئولوژیكی و سیاسی سكونتگاه‌هایی به وجود می‌آیند كه دارای ویژگی‌هایی همسان است و به نوعی در خدمت رفع نیازهای بشری قرار می‌گیرند.

از این رو است كه شوراهای شهر به عنوان یكی از اركان مدیریت شهری اهمیت ویژه‌ای پیدا كرده است و این اهمیت را اعضای شورای شهر باید به خوبی درك كرده و با تفكرات رفورمیستی و با برنامه ریزی‌های نوین شهری توسعه پایدار را در شهرها به وجود آورند و در ساختار و وضعیت فعلی تحولاتی نوین كه شایسته آن شهرها است ایجاد كنند.

از آنجا كه در كشور در حدود هشت كلانشهر وجود دارد توجه به اقلیم و اقتضائات این شهرها دارای اهمیت ویژه ای است. اصفهان و شیراز از مراكز فرهنگی كشور محسوب می‌شوند و مشهد و قم نیز دارای ویژگی زیارتی فرهنگی است.

تهران و كرج نیز به لحاظ مركزیت مورد توجه‌اند و تبریز نیز از شهرهایی است كه دارای سابقه تاریخی ارزشمندی است. هركدام از این شهرها جایگاه ویژه و خاصی دارند كه با توجه به شرایط و ویژگی‌های این شهرها باید برنامه‌ریزیهای خاص در آنها انجام پذیرد و اعضای شورای شهر این شهرهای بزرگ با رسالتی كه دارند برنامه ریزی‌های خود را ارائه داده و در جهت پیشبرد آن رسالت سعی و اهتمام ورزند.

البته در ایران شهرهایی از نوع شهرهای صنعتی و تجاری و سیاحتی چندان به چشم نمی‌خورد كه اعضای شوراهای شهر اینگونه شهرها در كنار وظایف خود باید توجه به موقعیت این گونه شهرها داشته باشند و اقدامات ویژه ای در این مورد انجام دهند تا در زمینه‌های مختلف توجه به رشد شهر با تكیه بر استعداد آن داشته باشند.

بنابراین در شناخت شهر باید به كاركردهای آن توجه ویژه‌ای كرد. عمده این كاركرد‌ها به دو بخش تقسیم می‌شوند.

اول اینكه شهرها پس از دوران جدید و بروز رویكردهای صنعتی كاركردی غیر كشاورزی یافته و در جهان جدید عمدتا به تولید ابزار صنعتی و فراصنعتی روی آورده‌اند و دوم اینكه اغلب شهرها با توجه به تولیداتشان فعالیت‌های تازه ای را در پیش گرفته اند و بیش از آن كاركرد به مبادله كالا می‌پردازند و به عنوان مركزی برای داد و ستد و تجارت مطرح شده‌اند.

یعنی اینكه فعالیت‌های غیر كشاورزی بر اقتصاد شهر غلبه دارد و رویكرد تاریخی تمایز شهرها نمودی روشن تر یافته است.

از اینرو تكیه بر فعالیت‌های شهری موجب بروز تحولات گسترده در شهر‌ها شده است و در پی آن اتخاذ سیاست‌های نوینی در عرصه مدیریت شهری اجتناب‌ناپذیر است.

سید علی موسوی