جایگاه شایسته ایرانیان در فرهنگ و تمدن بشری

کشور با عظمت ایران چه پس از ظهور اسلام چه قبل از آن برپایه فرهنگ و سیاست علم و دانش و فنون استوار بوده و تاریخ گواه و شاهد آن است. این پویایی علی و تمدن درخشان علاوه برهمسایگان تا …

کشور با عظمت ایران چه پس از ظهور اسلام چه قبل از آن برپایه فرهنگ و سیاست علم و دانش و فنون استوار بوده و تاریخ گواه و شاهد آن است. این پویایی علی و تمدن درخشان علاوه برهمسایگان تا اقصی نقاط عالم گسترش یافته است.

کلمه ایران در طول تاریخ تداعی‌کننده یک فرهنگ و تمدن است و این فرهنگ و تمدن قبل از آنکه با کلمه ایران مانوس باشد با کلمه فارسی هماهنگی دارد و این بدین لحاظ است که تاریخ این سرزمین به تاریخ و تمدن فارسی معروف شده است و این خود از دلایلی است که تمدن ایرانی را مرزهای ایرانی ایجاد نکرده است بلکه آن واقعیتی خلاق و مستمر است که از دوران باستان علیرغم همه فرازونشیب‌ها وجود داشته است. استثنایی بودن تمدن ایران به خاطر پیوند آن با ملت ایران است و این پیوند همیشه بوده و تاکنون ادامه دارد و باعث شده است که میراث گذشته واقعیتی زنده باشد.

موقعیت خاص جغرافیایی ایران و نیز ویژگی‌های روانی و اجتماعی ایرانیان باعث شد تحت‌تأثیر فرهنگ و افکار مختلف قرار گیرند؛ از جمله افکار عرفانی فلسفی هند و یونان باستان، و از همه مهمتر اسلام مورد استقبال ایران و ایرانی قرار گرفت.

ایران به عنوان یک کشور آسیایی ارتباطی مداوم و وسیع با بخش‌های متمدن اروپایی و مصر داشته است. فرهنگ و تمدن اسلامی اگر به زبان عربی بودنش، عربی نامیده می‌شد توسط ایرانیان شکوفا شد. پشتوانه غنی فرهنگ و اندیشه ملت ایران و اعتقاد راسخش به دین اسلام و میل به فداکاری‌اش در راه اعتدال آنان را در استخدام پی افکندن تمدن اسلامی واداشت.

فرهنگ و تمدن ایرانی همواره موجودیتی پویا، بالنده و سیال بود و در عین حال از هویت و کلیتی که بدان تشخص و تمایز می‌بخشیده، برخوردار بوده است و اگر بخواهیم از منظر علمی روند اندیشه و علم را در فرهنگ ایران و ایرانی جویا شویم، سنت علمی حاکم برآن است که موجب تمایز و خاص بودن آن از دیگران است.

آنچه فارابی و خوارزمی را یک اندیشمند ایرانی قلمداد می‌کند شاخصه‌های معرفتی است که آنان بدان تعلق دارند. نیز آنچه که زکریای رازی را به عنوان اندیشمند «پارسی» می‌شناساند تنها تعلق وی به سرزمین ایران نبوده است. رازی به عربی می‌نوشته، چنانکه بسیاری دیگر از متفکران آن عصر از این زبان به عنوان نمادی برای بیان اندیشه‌هایشان استفاده می‌کرده‌اند.

اما رازی از آن رو یک دانشمند ایرانی است که به رشته سنتهای پویا و متحول که در آن هویتی «ایرانی» توانیم ساخت تعلق داشته است.

مردانی چون سلمان فارسی، محمدبن زکریای رازی، ابن‌بابویه، شیخ صدوق؛ ابوریحان بیرونی، فارابی، خوارزمی، ابن‌مسکویه، ابوسعید ابوالخیر، خواجه عبدالله انصاری،‌ ابوعلی سینا، محمدبن جریر طبری، ابوحامد غزالی، شهاب‌الدین سهروردی، خواجه نصیر طوسی، امام فخر رازی، صدرای شیرازی، و معاصرترین ایشان علامه طباطبایی و بنیانگذار انقلاب اسلامی(ره) در زندگی و تفکر بشر تأثیری بس عظیم نهاده‌اند.

سلمان فارسی به عنوان یک روشنفکر ایرانی که از ناروایی‌ها و مظالم قدرت مخرب مغان و روحانیون زرتشت که آیین زرتشت را تحریف کرده و به صورت سلاحی علیه مردم و به سود طبقات برتر بکار می‌بردند به جان آمده و آیین مزدک را پذیرفته است، بعد از قتل مزدک ناگزیر از زادگاه خویش می‌گریزد و بعد از سالها دربه‌دری در فلسطین و سوریه و بین‌النهرین به مکه می‌رود و با پیامبر اسلام آشنا می‌شود. پیامبر(ص) در شأن و شوکت و مقام علمی و درستی و حقیقت‌جویی سلمان پارسی می‌فرماید: «هرگاه دانش و معرفت معلق در ثریا باشد مردانی از مردم پارسی بدان دست یابند.»

محمد زکریای رازی پزشک و محقق، کیمیاگر شهیر ایران در قرن سوم هجری که کتاب «الحاوی» او به عنوان دایرهًْ المعارف حلبی، ثمره آزمایشهای شخصی اوست.

ابوریحان بیرونی بزرگترین دانشمند نجوم و ریاضی یکی از فضلای ایران است. زبان سریانی و یونانی را برای مطالعه کتابهای یونانی فراگرفت و در هند سانسکریت آموخت و کتاب «آثار الباقیه و تحقیق ماللهند و قانون مسعودی» از آثار او در علم و معرفت مشهور است.

خوارزمی دانشمند بزرگ ریاضی و نخستین پایه‌گذار اصول جبر از علمای ایران است. کلمه الگوریتم اروپاییان از نام وی ساخته‌اند که اساس محاسبه برمبنای اعشاری ده است.

ابن سینا را که با او حکمت در ایران و جهان و به‌ویژه دانش و فن پزشکی به اوجی از مسیر زمانمند خود می‌رسد، می‌توان حکیم و فیلسوف شرقی راستین دانست. «شفا» و «قانون»‌ وی چون دو مروارید درخشان برتارک علم وخرد و تمدن بشری می‌درخشد.

شهاب‌الدین سهروردی که به عنوان یکی از ایرانیان پاک‌نژاد در مدنیت اسلامی درخشندگی خاصی دارد، حقایق فلسفی و ذوقی را به صورت رمز و نماد بیان داشته است. او در اقسام حکمت و فنون تبحر داشته است و نتیجه فکر سرشار او امروزه به صورت کتابها و رسائل دردست پژوهندگان قرار دارد.

اندیشه پویا و نو در آثار علامه طباطبایی در کتاب اصول و روش رئالیسم به اوج رسیده است. این کتاب ۵ جلد است و توسط فیلسوف شهید مرتضی مطهری جمع‌آوری شده و خود پاورقی‌هایی برآن نگاشته که به نوبه خود کتاب دیگری در تفسیر اندیشه‌های علامه است.

اندیشمند بزرگ زمان، امام خمینی(ره) تحولی عظیم در عرصه سیاست و فرهنگ ایرانی به وجود آوردند و انسانیت را بیدار و از ورطه خمودی به سوی امید و نور رهنمود گشتند و انقلاب اسلامی هدیه بزرگ ایشان به ایران و ایرانی و نیز پایگاه و امید مستضعفان و مظلومان جهان معاصر است.

ایرج بابایی