دست جراح نباید بلرزد

روز سه شنبه با تصویب تأسیس سازمان هدفمندی یارانه ها در مجلس, طرح تحول اقتصادی مورد توافق نهایی دولت و مجلس قرار گرفت تا در صورت تأیید شورای نگهبان, جراحی بزرگ اقتصاد کشور در دولت دهم آغاز شود

روز سه شنبه با تصویب تأسیس سازمان هدفمندی یارانه ها در مجلس، طرح تحول اقتصادی مورد توافق نهایی دولت و مجلس قرار گرفت تا در صورت تأیید شورای نگهبان، جراحی بزرگ اقتصاد کشور در دولت دهم آغاز شود.

حقیقت آن است که حوادث ماههای اخیر در کشور و اغتشاشاتی که از سوی معارضین صورت گرفت، بخش عمده ای از نگاههای مردم و مسئولان کشور را به خود معطوف کرد. به نظر می رسد با حادثه ای که در روز عاشورا اتفاق افتاد و طی آن ماهیت ضد دینی آشوبگران برای همه آشکار شد و سیل عظیم راهپیمایی های چند ده میلیونی مردمی و خروش آنان علیه اغتشاشگران و فتنه انگیزان، آتشی که جرقه آن از سوی کانونهای هدایت فتنه در خارج کشور زده شد و برخی عوامل داخلی و مهره های پیاده نظام نیز «هیزم کش» آن شده بودند، رو به خاموشی نهاده است. انتظار مردم نیز از مسئولان کشور و قوه قضاییه آن است که با محاکمه عادلانه و البته سریع آشوب طلبان و فتنه انگیزان، اجازه ندهد که برخی «آتش زیر خاکستر» شده و هر از گاه به هربهانه ای، خیابانها، اموال مردم و دارایی های کشور را مورد تاخت و تاز خود قرار دهند.

در ماههای پس از تشکیل دولت دهم به علتی که بیان شد، عملکرد دولت کمتر در معرض افکار عمومی و نقد و تحلیل رسانه ها قرار گرفت. این موضوع به معنای آن نیست که دولت دست روی دست گذاشته و کاری از پیش نبرده است. بلکه یکی از نقاط مثبت دولت در برخورد با وقایع اخیر این بود که همه هم و غم خود را صرف حوادث پیش آمده نکرد و همچنان در مسند خدمت گزاری به مردم دنبال کارهای اجرایی خود رفت. سفرهای استانی دولت در موعد معین انجام شد و دولتمردان فارغ از حوادثی که در هر نظام سیاسی ممکن است بروز کند، به انجام وظایف خود مشغول بودند.

یکی از موضوعاتی که شروع به اجرای آن از دولت نهم آغاز و در دولت جدید به تصویب نهایی رسید، طرح تحول اقتصادی و لایحه هدفمند کردن یارانه ها بود. هر چند این طرح در برنامه دوم توسعه پیش بینی شده بود اما به دلایل عدیده دولت نهم و دهم آن را در دستور اجرا قرار داد. طرح هدفمندی یارانه ها یکی از راهکارهای اساسی برای ایجاد عدالت در جامعه است.

دولت معتقد است با اجرای این طرح دنبال تحقق اهدافی چون؛ عدالت اقتصادی، مدیریت بهینه منابع، بسترسازی برای اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و افزایش کارایی منابع کشور است. واقعیت آن است طی سالیان متمادی که یارانه های بی حد و مرز در بخش های مختلف اقتصادی، خصوصاً انرژی هزینه شده، در رشد اقتصادی، کنترل قیمت ها و کاهش تورم اثر چندانی نداشته است. در حال حاضر نزدیک به یک سوم درآمد کشور به شیوه های آشکار و پنهان در قالب یارانه پرداخت می شود، اما آیا این مبالغ کلان به شیوه صحیح و عادلانه مورد مصرف قرار می گیرد؟ دولت اعلام کرده که دنبال طرح تعدیل اقتصادی و حذف یارانه ها نیست بلکه قصد دارد یارانه ها بصورت عادلانه پرداخت شود.

با مصوبه ۲ روز پیش مجلس عملاً فاز اجرایی طرح هدفمند کردن یارانه ها کلید خورد و ابزار لازم برای جراحی اقتصاد بیمار کشور به دست دولتمردان داده شد. در این باره توجه به چند نکته ضروری به نظر می رسد؛

۱) هر چند وزیر اقتصاد کابینه دولت دهم «کاهش تورم» را در کنار اصلاح قیمت ها و افزایش بهره وری یکی از نتایج مهم طرح هدفمندی یارانه می داند، ولی به وضوح پیداست که در مراحل آغازین اجرای این طرح، حذف بخشی از یارانه حامل های انرژی، اثر تورمی خود را در اقتصاد کشور خواهد گذاشت و مردم با افزایش فزاینده قیمت ها مواجه خواهند شد.

دولت باید برای کنترل آثار تورمی اجرای چنین طرحی، مکانیسم های دفاعی مناسب طراحی و اجرا نماید. بازگشت یارانه ها بصورت پرداخت نقدی به دهک های مشمول، یکی از راهکارهای پیش بینی شده است ولی آیا در صورتی که این کار با موفقیت کامل نیز انجام شود، می تواند به تراز شدن دو کفه «درآمد» و «هزینه» در خانوارها منجر شود؟ به عبارت دیگر آیا افزایش قیمت هایی که اتفاق خواهد افتاد با بازگشت درآمدهای ناشی از دریافت یارانه های نقدی جبران خواهد شد؟

اینکه گاه از سوی برخی مسئولان اقتصادی دولت، در جهت توجیه و مثبت ارزیابی کردن طرح هدفمندی یارانه ها، عدم تورم زایی آن تبلیغ می شود، شاید خیلی به نفع دولت نباشد. در اینکه اقتصاد کشور نیاز به اصلاح ساختاری داشته تا از شرایط وخیمی که دچار شده، خارج شود و این موضوع که چاره ای جز بازتوزیع عادلانه یارانه ها نداریم، کسی تردید ندارد. اما دولتمردان بایستی حتی احتمالات ضعیفی را که اقتصاد کشور، خصوصا اقتصاد معیشتی مردم را دچار التهاب می کند، با وضوح برای مردم بیان کنند.

بپذیریم که مردم نسبت به اجرای این طرح هنوز در بیم و امیدند. به نظر می رسد کاری که دولت پیش از آغاز به اجرای این طرح، نسبت به آن غفلت کرده، اقناع روانی جامعه و توجیه مردم کوچه و خیابان و آگاهی آنان از فراز و نشیب های ناشی از هدفمندی یارانه ها است. اگر منصفانه نگاه کنیم حوادثی که درماههای اخیر جامعه را دچار نوعی التهاب نمود، فضای لازم را برای این کار از دولت سلب کرد. حال که غبار فتنه فرو نشسته و آتش التهاب فروکش کرده است، دولت می تواند در عملیاتی کردن این طرح عجله نکند و اگر لازم است قدری در توجیه و اقناع مردم تامل نماید. به هر حال دولت باید در کنار تکان های اقتصادی ناشی از اجرای طرح، به توانمندسازی اقشار - خصوصا محروم - جامعه و شفاف سازی اذهان جامعه توجه نماید.

۲) اینکه از یک سو بدنه کارشناسی دولت و مردان «اقتصاد» کابینه، اجرای این طرح را نقطه پایان تمام آلام و دردهای اقتصادی کشور بخوانند و یا در نقطه مقابل عده ای دیگر اجرای آن را سرآغاز گرفتاری های بزرگتر و غیرقابل مهار بدانند و مدام بر طبل مخالفت بکوبند، هیچکدام منطقی نیست. راه بدون بازگشت اقتصاد کشور، توزیع عادلانه یارانه است و طرح هدفمندی یارانه ها چاره کار است و این نکته باید برای افکار عمومی توضیح بیشتری داده شود که طرح یاد شده «معجزه» نمی کند ولی اجرای دقیق آن نتیجه ای مطلوب و دلخواه درپی خواهد داشت.

انتظار می رود با اجرای طرحهایی از این دست قدری شرایط اقتصادی مردم بهبود یابد. اگر قرار باشد ثروت جدیدی در کشور تولید نشود و تعداد سیب ها در سبد اقتصاد ثابت بماند، هر چند باز توزیع هدفمند آن می تواند گام مهمی در عدالت گستری به حساب آید اما آیا بهتر آن نیست با افزایش بهره وری و رشد اقتصادی، تعداد سیب ها افزوده شده تا سهم هر کس- هرچند به عدالت- مقدار بیشتری شود؟

از سوی دیگر بهینه سازی مصرف انرژی و اصلاح الگوهای مصرف خانوار یکی از نتایج و اهداف مهم اجرای این طرح شمرده شده است. تجربه سالهای اخیر نشان داده که تحقق این امر بیش از آنکه در چارچوب یک طرح اقتصادی تعریف شود، یک کار فرهنگی بزرگ می طلبد. طی سالهای گذشته قیمت بنزین را سالانه افزایش داده ایم. به عبارت دیگر تلاش شده است تا به مرور یارانه آن حذف شود. آیا این افزایش قیمت باعث شده تا بنزین کمتری مصرف شود؟ و از طرف دیگر آیا به افزایش تکنولوژی تولید بنزین کمکی کرده است؟

پاسخ این سؤالات روشن است. باید قبل از عملیاتی شدن برنامه های اقتصادی خصوصاً طرحهایی از این دست، زمینه های فرهنگی آن فراهم شود. امسال سال اصلاح الگوی مصرف نامید شد و اکنون در ماههای پایانی این سال به سر می بریم. آیا برای «نهضت اصلاح الگوی مصرف» آغاز قابل بحثی داشته ایم؟ آیا قدمهای اولیه را برای پیمودن راه دشواری که بتواند ما را به آن هدف بزرگ برساند، محکم و استوار برداشته ایم؟

باز هم پاسخ این سوالات روشن است. حال که قرار است این طرح اجرا شود بایستی تا حد ممکن جبران مافات شود و در کنار اجرای آن، ابعاد فرهنگی و روشنگرانه نیز مورد تاکید قرار گیرد.

مردم ایران بارها ثابت کرده اند که پای نظام خود همه جوره ایستاده اند. حضور مردم انقلابی در ماههای اخیر و دفاع از آرمانهای امام، انقلاب و منویات رهبری، دشمنان داخلی و خارجی را مأیوس کرده است. این بار نیز در کنار دولت و نظام، درد ناشی از جراحی اقتصادی کشور را تاب خواهند آورد به شرطی که تیغ جراح تیز باشد و دست جراح هنرمندانه حرکت کرده و نلرزد تا امید بهبودی در چهره بیمار اقتصاد کشور روز به روز نمایان تر شود.

حمید امیدی