کسی که کار نیمه تمام شیخ بهایی را به سرانجام رساند

با کارآفرینان برتر ایران

کارآفرینی ثمر گرفتن از زندگی است. هر زندگی داستانی دارد و داستان زندگی های کارآفرین شنیدنی تر و خواندنی تر. داستان آنها دعوت به جذبه تازگی، شگفتی خلاقیت و لذت نوآوری است. طرحی نو در انداختن و از زیستن خویش ارمغانی ساختن برای جامعه، برای ایران، گاهی آنان ادامه تاریخ اند و برای ما این امکان را فراهم می آورند تا در یک زمان، توأمان افتخار به گذشته، افتخار به اکنون و چشم اندازی روشن برای فردا را بهتر تجربه کنیم، چرا که می دانیم دکتر حجازی کار نیمه تمام شیخ بهایی را به سرانجام رساند.

نجی الله حجازی در سال ۱۳۲۶ در شهرستان نوشهر به دنیا آمد. وی که دوران دبیرستان خود را در مدرسه خسروی آن شهرگذراند، کارشناسی را در رشته بهداشت از دانشگاه بوعلی سینای همدان و کارشناسی ارشد عمران محیط زیست را از دانشگاه اصفهان اخذ کرد. وی همچنین در سال ۲۰۰۵ موفق به اخذ مدرک دکترا از دانشگاه توهوکو ژاپن گردید. او چنان که خودش می گوید علم را به فن پیوند زد و بر آن بود تا یک دانشمند کتابی نباشد. دکتر حجازی اکنون چهار فرزند دختر دارد که همگی آنان برآنند تا پدر را الگوی خود قرار داده و خود نیز سهمی از زندگی داشته باشند. اینگونه است که همگی در مقاطع کارشناسی و بالاتر مشغول به تحصیل هستند.

زمینه فعالیت دکتر نجی الله حجازی تصفیه فاضلاب است. وی در تشریح کارآفرینی خود می گوید: «فرایند کاری ما تجزیه فاضلاب ها به آب و اوره است که این محصول برای کشاورزی بسیار مفید است.»

او اینگونه ادامه می دهد: «هنگامی که در مقطع کارشناسی ارشد عمران محیط زیست را می خواندم، به این فکر کردم که در طبیعت علاوه بر باکتری های هوازی، باکتری های بی هوازی نیز وجود دارند که باید برایش محیط بی اکسیژن بسازیم تا بتوانند زندگی کنند. ما این جایگاه را ساختیم و این قابلیت را دارد تا انواع فاضلاب ها، اعم از صنعتی، انسانی و... را تصفیه کند.» سیستم تصفیه ساخته شده توسط این کارآفرین علاوه بر آب قابل استفاده در کشاورزی گاز متان نیز تولید می کند که می تواند به عنوان سوخت مصرفی خانه ها مورد استفاده قرار گیرد. وی در تشریح این امر می افزاید: «به دلیل مصرفی که گاز متان حاصل از این فرایند می تواند در آشپزخانه ها داشته باشد، کشور ژاپن درصدد است تا با خرید این فناوری، آن را در روستاهای خود اجباری کند، چرا که هم آب سالم برای کشاورزی تولید می کند و هم گاز متان برای آشپزخانه.» به نظر وی روستاهای ما نیز قابلیت استفاده از آن را دارند و ادامه می دهد: «در زمستان سال گذشته ما دچار کمبود گاز در کشور شدیم که اگر از این سیستم استفاده شود، دیگر نیازی به وارد کردن گاز برای مصارف روستایی نداریم.»

او همچنین معتقد است که با وجود کم آبی در کشور این سیستم می تواند به عنوان یک معجزه تلقی شود، چرا که در حال حاضر فاضلاب های ما به صورت روان به رودخانه ها و جوی های ما وارد می شوند که صدمات ناشی از آن را در بیماری هایی مانند وبا در سال های گذشته مشاهده کردیم. از دلایل عمده آن استفاده از فاضلاب ها در جهت آبیاری زمین های کشاورزی بود.

دکتر حجازی از شباهت ابتکار خود و کار شیخ بهایی گفته و می افزاید: «شیخ بهایی گاز متان حاصل از فاضلاب مسجد شاه را که بوی بدی داشت و باعث آزردگی شاه شده بود، به ۲۰ کیلومتر بالادست برد و گرمابه معروف را ساخت که البته اعتبار جهانی دارد و افتخار ماست، اما در فاضلاب شیخ بهایی دو مطلب باقی مانده بود؛ اول آن که او نتوانست برای لجن حاصل از فاضلاب کاری بکند، این لجن می ماند و به سفره های زیرزمینی می رفت و آب را آلوده می کرد. دوم آن که برای آب استحصال شده از آن پسماند کاری نمی توانست بکند، شیخ بهایی فقط گاز را شناسایی کرد، ما دو کار مانده شیخ را تمام کردیم.» شعار وزارت کار و امور اجتماعی در معرفی دکتر حجازی این بود: «کسی که کار نیمه تمام شیخ بهایی را به سرانجام رساند.» علاوه بر آن وی توانسته است علم بی هوازی را نیز در کشور نهادینه کرده و آن را به مرحله صنعتی شدن برساند. از مهم ترین ویژگی های کارآفرینان برتر، نوع سرمایه گذاری آنهاست. آنها با سرمایه ای اندک غالباً و از درآمد خود و بدون وام گرفتن یا کمک از دیگران کار خود را آغاز کرده اند که این امر بیانگر آن است که ایده بلند، اراده ای سترگ نیز می خواهد و نیز جسارت آغاز کردن. چنان که دکتر حجازی در همین زمینه می گوید: «در بخش تحقیقات این ابتکار، چون مرتبط با رشته تحصیلی ام بود و به درجه دکترا هم رسیده بودم، علاوه بر غنای علمی، از نظر مالی نیز بی نیاز بودم و به جایی وابسته نبودم، اگر خود را درگیر وام و بانک و ادارات می کردم، وقت و انرژی من می بایست در سیستم اداری فسیل می شد.» او همچنین می افزاید: «من تنها به خداوند اتکا کردم تا در زندگی و برای مردم کار مفید انجام دهم و خداوند نیز کمک کرد.» او تحقیقات خود را در سال ۷۸ آغاز کرد و هفت سال بعد یعنی در سال ۸۵ هنگامی که سرگرم ساختن سوله و عملیاتی کردن ایده خود بود، سیستم تصفیه فاضلاب بی هوازی خود را ثبت داخلی و بین المللی کرد، چنان که خود می گوید: «افتتاح کارخانه من مصادف بود با ثبت اختراع من، که البته افتتاح با حضور استاندار مازندران صورت گرفت.» وی که ابتدا با سرمایه ای اندک و به میزان ۳۰ الی ۴۰ میلیون تومان اقدام به تأسیس کارخانه کرده بود، تاکنون بالغ بر ۴ میلیارد تومان برای آن هزینه صرف کرده است. در حال حاضر در کارخانه وی به صورت مستقیم برای ۳۰۰ نفر و به صورت غیرمستقیم برای ۱۰۰۰ نفر فرصت اشتغال فراهم شده است. هنگامی که از او درباره بازار محصول تولیدی کارخانه اش پرسیدم، گفت که همین امروز دو مورد بارگیری به مقصد شاهرود و کارخانه سیمان دورود داشتند. در عین حال وی در زمینه هزینه سیستم تولیدی برای هر واحد مسکونی اینگونه می گوید: «قیمت تمام شده این سیستم بسیار ارزان است و تقریباً به همان قیمت چاه های سنتی فاضلاب است که مردم در خانه های خود استفاده می کنند. در عین حال که نه تنها تخریب محیط زیست نخواهیم داشت که محصولات جانبی بسیار مفیدی نیز ارائه می کند.»

این کارآفرین برتر از تجارب ایرانی استفاده این سیستم می گوید: «ما این سیستم را برای آموزش و پرورش شهرستان یزد استفاده کرده و نتایج بسیار خوبی حاصل کردیم، به گونه ای که محصول باغی آنجا سه برابر شدند. دکتر حجازی با ذکر خاطره ای اولین تجربه استفاده از سیستم مبتکرانه خود را که در زادگاهش صورت پذیرفته این گونه شرح می دهد: «اولین تجربه ما مسجد جامع نوشهر بود که بوی فاضلاب آن شهر را گرفته بود. مقامات شهر از ما خواستند تا برای این معضل چاره ای بیندیشیم و ما هم این کار را انجام دادیم.» بعد از اولین تجربه موفق آقای حجازی دیگر مؤسسات و ادارات دولتی نیز از طرح وی استقبال کرده و آن را در محیط خود پیاده کردند. چنان که بعد از تجربه موفق مسجد نوشهر، کشتیرانی استان مازندران نیز اقدام به خرید و استفاده از تصفیه خانه این مبتکر ایرانی کرد. هم اکنون مجتمع بقیة الله تهران نیز از این سیستم استفاده می کند. نکته آن است که این استفاده ها و ثمرات مفید آن برای عموم ، سبب افتخار آقای حجازی گردیده و او همواره با شعف خاص از موارد استفاده آن می گوید. در عین حال وی در زمینه بازاریابی محصولات خود گلایه ای نیز دارد و معتقد است که «من متخصص نباید خودم بازاریابی کنم، دولت باید حمایت کند و خریدار کالای ما باشد، چرا که این کالا به حیات کشور ما بستگی دارد. دستگاه تصفیه بی هوازی می سازیم که بسیار کم هزینه است. اگر دولت برای واحدهای مسکونی این سیستم را اجباری کند، علاوه بر اشتغال برای ۳۰هزار نفر و تصفیه آب، می توان گاز مصرفی این واحدها را نیز تولید کرد. این کارآفرین معتقد است که قیمت پائین گاز مصرفی در کشور سبب شده است تا اهمیت سیستم تصفیه او بخوبی درک نشود. از تجربه های موفق دیگر استفاده از این سیستم بی هوازی استفاده در سازمان پزشکی قانونی شهرستان نوشهر است. به دلیل نوع فعالیت این سازمان، مواد زائد علاوه بر ایجاد آلودگی بوی بسیار نامطبوعی را نیز تولید می کرد که اکنون دیگر وجود ندارد. وی هم اکنون ۱۹۸ دستگاه را در شهرستان نوشهرجهت تصفیه تعبیه کرده است و این استقبال همشهریان از ابتکار وی، بسیار باعث مباهات و خوشحالی وی شده است. اندازه دستگاه تولیدی او از ۲ متر مکعب شروع شده و برحسب نوع واحد اعم از کارخانجات و یا مؤسسات می تواند متغیر باشد. وی همچنین می گوید: «از آنجا که رشته تحصیلی من کارشناسی بهداشت بود، به افزایش جمعیت فکر می کردم و این که فاضلاب تولیدی را یا به زمین بالادست می برند و یا به دریا می ریزند، که در هر دو صورت باعث آلودگی محیط زیست می شود.» دکتر حجازی از مزیت دیگر سیستم خود گفته و می گوید: «در شهرهای شمالی کشور به دلیل بالا بودن سطح آب سفره های زیرزمینی، لوله گذاری ها، از قبیل لوله گذاری فاضلاب با مشکلات جدی روبه روست، بنابراین دولت می تواند به جای صرف هزینه های سنگین ایجاد سیستم فاضلاب شهری، از سیستم بی هوازی ما استفاده کند.»

وی همچنین معتقد است که دولت می تواند به جای دادن یارانه برای مبارزه با بیماری ها، از سیستمی استفاده کند که هم ثبت داخلی و بین المللی شده و هم نهادهای دولتی اعم از وزارت علوم، وزارت بهداشت و یا سازمان محیط آن را تأیید کرده اند.

کارآفرین برتر مازندرانی، هم اکنون طرف قرارداد با دانشگاه های امیرکبیر و کارآفرینی است تا تجربیات علمی، فنی و کارآفرینی خود را به نسل بعد نیز منتقل کند. چنان که خود می گوید: «دوست دارم کارآفرینانی که در رشته مرتبط فعالیت می کنند، بیایند یاد بگیرند و هر کدام در شهر و استان محل سکونت خود آن را اجرا کنند.» هنگامی که با تعجب از او می پرسم که چگونه بدون دریافت هیچ وجهی حاضر است فناوری خود را به دیگران منتقل کند، با لبخندی می گوید: «من یک مخترع ایرانی ام، یک مخترع نمی تواند حسود باشد و ما مخترعان وظیفه داریم تا آن را به کشور منتقل کنیم. من تنها روزی افتخار خواهم کرد که کشورم پاک شود، روزی که کشورم پاک شود، خوشحالم.» علاوه بر فعالیت علمی، فنی و تولیدی در داخل کشور از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ عضو محیط زیست دانشگاه توهوکو ژاپن است. وی همچنین به دلیل عظمت فعالیت مبتکرانه اش، تاکنون میزبان دانشجویان و اساتید دانشگاه از کشورهای سوئد و کانادا نیز بوده است که همگی دکتر حجازی را دعوت به همکاری کردند. وی در عین حال در حال نهایی کردن قرارداد و عملیاتی کردن دستگاه ها برای کشور ژاپن است. علاوه بر آن دکتر حجازی با سفر به اقصی نقاط کشور ژاپن و بررسی مشکلات زیست محیطی آن نوع آلاینده های محیطی را مشخص کرده و به دولت آن کشور گزارش می کند. وقتی مصاحبه و گپ ما با دکتر طولانی شد از او بابت این موضوع عذر خواستم و وی این گونه پاسخ داد: «خدا ما را به اینجا رسانده و باید حوصله کنیم و جواب رسانه ها را بدهیم. همین که صدای محیط زیست شنیده شود، خستگی ما هم برطرف می شود.»

هم اکنون خوابگاه های دانشجویی کرمان نیز از سیستم تصفیه بی هوازی استفاده می کنند.

این کارآفرین برتر، در کارخانه به همراه سایر کارکنان لباس کار می پوشد، چرا که معتقد است وقتی جوانان او را با لباس کار و در کنار آنها می بینند، با انگیزه بیشتری کارها را دنبال می کنند.

وی در زمینه نقش رسانه ها در ایجاد انگیزه و زمینه کارآفرینی میان جوانان می گوید: «ما که دارای انگیزه هستیم، حضور ما در رسانه کمتر است. ما ملت بزرگی هستیم که دارای پیشینه بسیار بزرگی است، در دوره معاصر هم بایستی اساتید بزرگ عصر را معرفی کرده و به جوانان انگیزه دهیم.» دکتر حجازی معتقد است که قبل از فعالیت او، دانشگاه و صنعت در کنار هم نبودند و هر کدام راه خود را می رفت در حالی که علم و فن می بایست تنگاتنگ هم بوده و این میسر نیست مگر علم به صنعت بیاید.

وقتی از وی درباره نقش خانواده اش در موفقیت وی پرسیدم با شعفی خاص این گونه پاسخ گفت: «وقتی جایزه کارآفرینی را به من دادند، من آن را جلوی همه به همسرم تقدیم کردم تا مردها بدانند که اگر به جایی می رسند، مدیون همکاری خانواده و همسران خود هستند.»

وقتی از انتظارات و خواسته های او پرسیدم دکتر حجازی گفت: «ریختن میلیون ها تن زباله به جنگل و دریا فاجعه است و زهرآب های آن هم وارد زندگی ما می شود. از مسئولین می خواهم که از این سیستم استفاده کنند تا هم آب برای کشاورزی و هم گاز برای خانه ها را تولید کنیم. وی سخن خود را این گونه به پایان برد: «اگر یک قطره آب فاضلاب کشور را کم کنم، اجر آن را از خدا می خواهم.»

مرتضی گلپور