بررسی فضای شهری ایران از منظر جامعه شناسی سیاسی

جوامع متمدن وتاریخی,به دلیل از سر گذراندن شیوه های زندگی و فضای سیاسی متفاوت در هر برهه از تاریخشان, همواره با تناقضات جامعه شناختی دست به گریبانند

وقتی باد به کلـه هیچ کس نمی خورد...

(سیمای فضای شهری ایران از منظر جامعه شناسی سیاسی)

جوامع متمدن وتاریخی،به دلیل از سر گذراندن شیوه های زندگی و فضای سیاسی متفاوت در هر برهه از تاریخشان، همواره با تناقضات جامعه شناختی دست به گریبانند.

سرزمین ایران نیز به دلیل سابقه تاریخی و تمدن فرهنگ ساز خود، در زمره همین دسته از کشورها قابلیت تحلیل سیاسی و اجتماعی دارد.

از گذشته عمده فعالیت های سیاسی در ایران در شهرها، آنهم بصورت متمرکز و انحصاری در دست عده ای معدود از متنفذین و ملاکان قرار داشته است.در این شرایط جامعه به دو دسته تقسیم می شده است:دسته اول کسانی که به جای دیگران تصمیم می گرفتند و دسته دیگر، کسانی که تابع بوده و حق هیچ دخالتی در سرنوشت خود نداشته اند.در روستاها نیز تنها مالکین و خانها بوده اند که سرنوشت«رعیت»را تعیین می کرده اند.

این وضعیت تا انقلاب مشروطه در ایران ادامه داشت.پس از این پیامد اجتماعی،جامعه سیاسی ایرانی با واژه «مشارکت»آشنا می شود و مردم به این نتیجه می رسند که می توانند در مسائل اجتماعی در جهت عام دخالت کنند.

در چنین شرایط سیاسی و مدنی،رضا شاه و فرزندش ۳۷سال سلطنت می کنند،و دستاوردهای مدنی ابتدایی زمان مشروطیت را لگدمال می کنند.

پس از انقلاب ۵۷«جمهوریت»در ایران قانونی می شود و حضرت امام خمینی(ره) در قاموس سیاسی ایرانیان،مردم سالاری را وارد می کنند. این اتفاق در شرایطی رخ می دهد که مردم ایران ،هیچ گونه ذهنیت و قضاوتی در مورد دموکراسی ندارند.

در شرایطی که کسی نسبت به مسئله غریب جمهوری ، آگاهی خاصی ندارد،نقش نخبگان پررنگ می شود و نخبگان به دلیل نیاز مبرم مردم به معنا،به قهرمان تبدیل می شوند.

این قهرمانان که خود نیز فکر نمی کردند زمانی قرار است به قهرمان تبدیل شوند،منیت خود رانیز در این قضیه دخیل می کنند و در فضای نوپای جدید مدنی، «جنگ ستارگان»اتفاق می افتد.

جنگ ستارگان در شرایطی رخ می دهد که مردم و یا حتی خود نخبگان در خلأ معنا بسر می برند وهمگی دنبال راهبر هستند.

در نهایت، به این نکته ظریف برمی خوریم که همین جنگ ستارگان برخلأ معنا وانگاره های مدنی غالب شده و حتی می توان گفت جانشین آن شده است.

تمام این اتفاقات در شهرها اتفاق می افتد و روستا در اکثر این مسائل پیرو است.تنها در انتخابات است که روستاها اهمیت پیدا می کند،که آن هم در گیر زائده های دموکراسی می شود و بدون توجه به تفکر و شخصیت دموکرات؛ و تحت تأثیر جو شخصی طرفین درگیر در دعوای انتخابات، در انتخابات شرکت می کنند.

جامعه سیاسی ایران بدون آنکه تعریف دقیقی از جمهوریت و نقش مردم داشته باشد ،صحنه بازیگران سیاست شده است.این سیاست ورزان در برخی لحظات در کار خود هم وامانده اند.

نزدیک به ۵۰درصد مشکلات امروز جامعه ایرانی از تاریخ به ما به ارث رسیده است. و ما نباید بدون توجه به این پارامترها، فضای سیاسی،اجتماعی و فرهنگی را تحلیل کنیم.

برای مثال شکاف نسلها و یا مسائل اجتماعی زنان نمونه های بارز این قضیه اند.ما در ایران در حال حاضر به دلیل شرایط متفاوت اجتماعی زندگی ،پدربزرگانمان،پدرانمان و نسل کنونی با سه شیوه تفکر اجتماعی،سیاسی درگیر هستیم،

و یا زنان به دلیل تاریخ مردسالاری ریشه دار در ایران، در شرایط کنونی که فضای اجتماعی مناسبی برای حضور در اجتماع مهیا شده،سرخورده اند.

در چنین شرایطی حرکت های افراطی و نسنجیده سیاسی در جهت نتیجه گرایی مقطعی ،علاوه بر اینکه شتابزده است،ممکن است روند مدنیت را هم دچار نقصان کند.

از نکات بارز دیگر، تضاد اجتماعی ،سیاسی در جامعه ایرانی تقابل نهادهای سنتی و مدرن سیاسی است.

برای مثال ؛پارلمانتاریسم به عنوان یکی از نمادهای مدرن هنوز نتوانسته در بستر سنت ایرانی ریشه بدواند،ضمن اینکه مجلس با دیگر نهادهای سنتی سیاسی،مانند مجلس خبرگان و شورای نگهبان به اجماع فکری مطلوب نرسیده است.

و در آخر باید گفت :مردم ایران بیش از هر زمان و با توجه به گذراندن مشکلات بزرگ اجتماعی همچون ۸سال جنگ تحمیلی، نیاز به تنفس اجتماعی دارند.

احسان انصاری