تقوا در قرآن

روزه می گیریم تا تقوا بدست آوریم پس ظاهراً روزه ای یک وسیله است تا به تقوا برسیم اما براستی تقوا چیست و نشانه های آن کدامند که خداوند روزه و بسیاری از عبادات دیگر را زمینه ی ایجاد تقوا معرفی می کند

● مقدمه

روزه می‌گیریم تا تقوا بدست آوریم. پس ظاهراً روزه‌ای یک وسیله است تا به تقوا برسیم. اما براستی تقوا چیست و نشانه‌های آن کدامند که خداوند روزه و بسیاری از عبادات دیگر را زمینه‌ی ایجاد تقوا معرفی می‌کند. نوشته جامع استاد جبوری از کتاب «آیاتُ التقوی فی القرآن الکریم» تلخیص شده است تا بفهمیم که کی تقوا ایجاد می‌شود و ثمرات آن چیست؟

▪ تقوا در لغت: از پیشگیری گرفته شده و آن چیزی است که انسان با آن از نفسش مراقبت می‌کند.

▪ تقوا در اصطلاح: این است که میان خودت و بین آنچه که خداوند حرام کرده است مانع و سدی قرار دهی.

▪ جوهر تقوا وحقیقت آن: حقیقت و جوهر تقوا بر این نهاده شده است که قلب تو بزرگی خداوند را پیش خود حاضر داشته باشد و هیبت و جلال و بزرگی او را احساس کند، از او خشیت داشته باشد و از عذاب و حساب او بترسد. قال رسول الله (ص): لا یبلغ العبد أن یکون من المتقین حتی یدع ما لابأس به حذراً مما به بأس[۱] پیامبر(ص) می‌فرماید: بنده جزو متقین نمی‌شود مگر آنچه راکه در آن مشکلی نیست ترک کند، از ترس اینکه در آن چیز مشکلی باشد. سید قطب می‌گوید: تقوا احساسی در ضمیر، وحالتی در وجدان است که از آن موضعگیریها و اعمال نشأت می‌گیرد و احساسات درونی و اعمال ظاهری را یگانه می‌کند، و انسان را در آشکار و نهان به خدای عزوجل وصل می‌کند و روح همراه او را شفا می‌دهد در حجابی که میان او و کلی از جهان غیب و آشکار است و با معلوم و مجهول برخورد می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: همراه با تقوا و ایمان به غیب عبادت خداوند در صورتی قرار دارد که انرا برگزیده است و به عنوان پل میان بنده و پروردگارش قرار داده است. تقوا حساسیت قلب و احساس ترس از خداوند و تنگنا از خشم او و خواستن رضای الهی است. حضرت علی بن ابیطالب رضی الله عنه معنای تقوا را شناخت که فرمود: هی الخوف من الجلیل والعمل بالتنزیل والقناعة بالقلیل والإستعداد لیوم الرحیل. تقوا ترس از رب جلیل و عمل به قران و قناعت به کم و آمادگی برای روز رفتن است. حضرت عمر بن خطاب رضی الله عنه از کعب پرسید: تقوا چیست؟ فرمودند: ای امیر المومنین آیا هیچ از راهی رفته‌ای که در ان خار و خاک باشد؟ فرمود: آری. کعب گفت: چه کار می‌کنی؟ عمر گفت: شلوارم را بالاتر می‌زنم و به جای پاهایم نگاه می‌کنم و آرام آرام قدم بر می‌دارم که مبادا خاری به پایم فرو رود. کعب گفت: تقوا همین است. خداوند می‌فرماید: «یاأیها الذین آمنوا إتقوا الله حق تقاته ولا تموتن إلا وأنتم مسلمون»[۲]. «لَّیْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِکَةِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَی الْمَالَ عَلَی حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَی وَالْیَتَامَی وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّآئِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَی الزَّکَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِینَ الْبَأْسِ أُولَـئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَأُولَـئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ» نیکی تقوا است، عبارت از اینکه انسان در نهان و آشکار حضور و کنترل خداوند را احساس کند نه شکل و قیافه‌ای که چیزی از حقیقت ایمان را بیان نمی‌کند و عادتی از عادتهای جاهلی است. سید قطب می‌گوید: تقوا همچون نگهبانی است که در اعماق ضمیر مسلمان قرار دارد، و قلب نمی‌تواند از ان فرار کند زیرا در اعماق آنجا قرار دارد. عدل هم از تقوا است «اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتقوا وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ»[۳]. عفو هم از تقوا است «وَأَن تَعْفُواْ أَقْرَبُ لِلتقوی»[۴]. استقامت در برابر دشمنان هم از تقواست «فَمَا اسْتَقَامُواْ لَکُمْ فَاسْتَقِیمُواْ لَهُمْ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ»[۵]. در قلب تو اگر غل و غش و حسد نیست تقوا داری: عن عبد الله بن عمرو؛ قال: قیل لرسول الله صلی الله علیه وسلم: أی الناس أفضل قال «کل مخموم القلب، صدوق اللسان». قالوا: صدوق اللسان، نعرفه. فما مخموم القلب؟ قال «هو التقی النقی. لا إثم فیه ولا بغی ولا غل ولا حسد».[۶] عبد الله بن عمرو رضی الله عنه می‌فرماید: به رسول خدا گفتم بهترین مردم کیست؟ فرمودند: هر که قلبش مخموم و راستگو باشد. گفتند: راستگو را می‌شناسیم اما مخموم‌القلب کیست؟ فرمود: باتقوای پاک، قلبی که در ان نه گناهی هست و نه سرکشی و غش و حسد وجود دارد. در جای دیگر فرمودند: إتق الله حیثما کنت وأتبع السیئة الحسنة تمحها وخالق الناس بخلق حسن.[۷] از خداوند چنانچه حق اوست بترس، اگر کار بدی انجام دادی در پی ان کار نیکی انجام ده تا اثر آن محو شود و با مردم به اخلاق نیکو برخورد کن. امام غزالی رحمه الله علیه می‌فرماید: تقوا نوری است که خداوند آن را در قلب می‌اندازد. صفات متقین آیات مربوط به تقوا در قران کریم با ذکر صفاتی از پرهیزکاران آمده است تا به مسلمانان نشان دهد که به نسبت تقوا در کجای آن قرار دارند و آیا از جمله خداترسان و سالکان راه ایمانی هستند که خداوند جل و علا برای مومنان می‌خواهد. این هم صفاتی است که متقین از خلال آیات قران دارند:

▪ انفاق کنندگان در خوشی و ناخوشی.

▪ فرو خورندگان خشم.

▪ عفو کنندگان مردم.

▪ کسانی که اگر کار زشتی انجام دادند یا به خودشان ستم کردندبه یاد خدا بیفتند و برای گناهانشان طلب بخشش کنند و بر انجام گناهی که مرتکب شده اند اصرار نورزند.

▪ کسانی که در نهان از پروردگارشان می‌ترسند و نسبت به آخرت بیمناکند.

▪ کسانی که به خدا و روز آخرت و فرشتگان و کتاب آسمانی و پیامبران ایمان داشته باشند.

▪ آنهایی که مال خود را با وجود علاقه‌ای بدان دارد و یا به سبب دوست داشت خدا و یا با طیب خاطر به خویشاوندان و یتیمان و درواندگان و واماندگان در راه خدا و گدایان دهد و در راه آزادسازی بردگان صرف کند.

▪ کسانی که نماز را برپا می‌دارند و زکات می‌دهند.

▪ وقتی که پیمانی بستند بدان وفا می‌کنند.

▪ کسانی که در برابر فقر و محرومیت‌ها و بیماری و زیان و ضررها و به هنگام نبرد شکیبایند.

▪ راستگویان: «أُولَـئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَأُولَـئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ»[۸] همانگونه که ملاحظه می‌شود در این آیه مبارکه خداوند راستی و تقوا را همسنگ می‌داند و نشان می‌دهد که صفات متقین در حقیقت همان صفات راستگویان است. و این بدان معناست که انسان در نسبت بالایی از راستی قرار داشته باشد تقوا در درون او شدت می‌یابد. چنانچه در آیه ۳۳سوره زمر آمده است: «وَالَّذِی جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ».

▪ کسانی که به غیب ایمان دارند و از آنچه خداوند روزیشان کرده است انفاق می‌کنند.

▪ از گناهان کبیره و فاحشه بجز لغزشهای کوچک غیر عمدی پرهیز می‌کنند.

▪ برای انجام دادن گناه و دشمنی و نافرمانی از رسول خدا پچ پچ و نجوا نمی‌کنند بلکه به نیکی و تقوا پچ پچ می‌کنند.

▪ از دیگر صفات متقین آن است که در دنیا و آخرت با همدیگر برادران دوست داشتنی هستند زیرا محبت و علاقه شان نسبت به هم برای خداست نه یک هدف دنیوی.

● شعائر و فرایض خداوند را بزرگ می‌دارند.

با اموال و جانهایشان در راه خدا جهاد می‌کنند. خداوند متعال در ۲۱۷ آیه قران از متقین سخن گفته است و تاکید می‌کند که انسان در همه احوال تقوا داشته باشد. . تقوا در عبادت با التزام و تداوم بر آن و کوتاهی نکردن در حق آن عبادات، تقوا در معاملات در بین مردم، تقوا در رابطه با همسر، تقوا در پاکدامنی زن و حفظ خود برای شوهر و خانواده اش، تقوا در تعامل در بین فرزندان و دختران، تقوا در وصیت، تقوا در صلح، تقوا در جنگ، تقوا در پیروزی، تقوا هنگام شکست از دشمن . تقوا در نزد خداوند بسیار بزرگ است. آیات: «بَلَی مَنْ أَوْفَی بِعَهْدِهِ وَاتَّقَی فَإِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ»[۹] «وَاللَّهُ وَلِیُّ الْمُتَّقِینَ»[۱۰] «إِنَّ اللّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَواْ وَّالَّذِینَ هُم مُّحْسِنُونَ»[۱۱](. (وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ) )۱۸۹ بقرة. ( (وَمَن یُطِعْ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزاً عَظِیماً “ ۷۱ أحزاب ) کلمات وارد شده در قران در مورد تقوا و آنچه از کلمه اتق گرفته شده و اسم تقوا عبارتند از:

۱) التقوا: ۹ بار.

۲) فإتقوا ، واتقوا ، إتقوا: ۸۴ بار.

۳) المتقون: ۶ بار .

۴) المتقین: ۲۵ بار .

۵) تتقون: ۱۹ بار .

۶) یتقون: ۱۷ بار .

۷) للمتقین: ۱۸ بار .

۸) فأتقون: ۴ بار .

۹) واتقون: یکبار.

۱۰) إتق الله: ۳ بار .

۱۱) إتقوا الله ، فاتقوا الله ، واتقوا الله: ۵۴ بار

۱۲) وتتقوا: ۸ بار.

۱۳)للتقوا: ۴ بار .

۱۴) لیتق: ۲بار.

۱۵) تتقوا: ۱۱بار . إتقی: ۷ بار .

● فواید تقوا در دنیا

۱) تقوا: موجب آسان شدن امور انسان می‌شود. قال تعالی: وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مِنْ أَمْرِهِ یُسْرًا.[۱۲]

وقال تعالی: فَأَمَّا مَن أَعْطَی وَاتَّقَی (۵) وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَی (۶) فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَی.[۱۳]

۲) تقوا: موجب حمایت انسان از ضرر شیطان می‌شود. قال تعالی: إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَواْ إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ[۱۴]

۳) تقوا: موجب گشوده شدن برکت‌های آسمان و زمین می‌شود. قال تعالی: وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ[۱۵]

۴) تقوا: باعث توفیق بنده در تشخیص حق و باطل و شناخت هر یک از آن دو می‌شود. قال تعالی: یِا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إَن تَتَّقُواْ اللَّهَ یَجْعَل لَّکُمْ فُرْقَاناً...[۱۶] وقال تعالی: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِن رَّحْمَتِهِ وَیَجْعَل لَّکُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ[۱۷]

۵) تقوا: باعث خروج از تنگنا و دستیابی به روزی و گشایش در ان می‌شود از جایی که بنده گمان نی کند. قال تعالی: وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ[۱۸]

۶) تقوا: باعث دوستی با خدا می‌شود زیرا اولیاء خدا متقیان هستند. قال تعالی: إِنْ أَوْلِیَآؤُهُ إِلاَّ الْمُتَّقُونَ[۱۹] وقال تعالی: وإِنَّ الظَّالِمِینَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ وَاللَّهُ وَلِیُّ الْمُتَّقِینَ[۲۰].

۷) تقوا: باعث نداشتن ترس از ضرر و مکر کافران می‌شود. قال تعالی: وَإِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ لاَ یَضُرُّکُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئًا[۲۱]

۸) تقوا: موجب نازل شدن کمک در هنگام سختی‌ها و برخورد با دشمن از جانب آسمان می‌شود. قال تعالی: وَلَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَأَنتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِینَ أَلَن یَکْفِیکُمْ أَن یُمِدَّکُمْ رَبُّکُم بِثَلاَثَةِ آلاَفٍ مِّنَ الْمَلآئِکَةِ مُنزَلِینَ (۱۲۴) بَلَی إِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ وَیَأْتُوکُم مِّن فَوْرِهِمْ هَـذَا یُمْدِدْکُمْ رَبُّکُم بِخَمْسَةِ آلافٍ مِّنَ الْمَلآئِکَةِ مُسَوِّمِینَ[۲۲] با نازل شدن مدد الهی بشارت می‌رسد، قلبها اطمینان می‌یابد و پیروزی از جانب خداوند حکیم و عزیز فرا می‌رسد. خداوند بعد از این می‌فرماید: وَمَا جَعَلَهُ اللَّهُ إِلاَّ بُشْرَی لَکُمْ وَلِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُکُم بِهِ وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ.[۲۳]

۹) تقوا: باعث عدم دشمنی و آزار بندگان خدا می‌شود. قال تعالی: وَتَعَاوَنُواْ عَلَی الْبرِّ وَالتقوا وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَی الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ[۲۴] وقال تعالی فی قصة مریم: فَأَرْسَلْنَا إِلَیْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِیًّا (۱۷) قَالَتْ إِنِّی أَعُوذُ بِالرَّحْمَن مِنکَ إِن کُنتَ تَقِیًّا.[۲۵]

۱۰) تقوا باعث گرامی‌داشت شعائر الله می‌شود. قال تعالی: وَمَن یُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تقوا الْقُلُوبِ[۲۶].

۱۱) تقوا موجب درست شدن اعمال و قبول آنها در نزد خداوند و بخشش گناهان می‌شود. قال تعالی: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلاً سَدِیدًا (۷۰) یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمَالَکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ[۲۷]

۱۲) تقوا باعث کوتاه کردن صدا در نزد رسول الله(ص) چه در حیات ایشان و چه هنگام وفات ایشان در مدفن آن بزرگوار می‌شود. قال تعالی: إِنَّ الَّذِینَ یَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتقوی[۲۸]

۱۳) تقوا سبب دستیابی به محبت خداوند عزوجل می‌شود و این محبت در دنیاست همانگونه که در آخرت هم می‌شود. پیامبر(ص) در حدیث قدسی از الله عز وجل نقل می‌کند: «وما تقرّب إلیّ عبدٌ بشیء بأفضل مما افترضته علیه، ولا یزال عبدی یتقرّب إلیّ بالنوافل حتی أحبه، فإذا أحببته کنت سمعه الذی یسمع به، وبصره الذی یبصر به، ویده التی یبطش بها، ورجله التی یمشی بها، ولئن سألنی لأعطینه، ولئن استعاذ بی لأعیذنه.» قال تعالی: بَلَی مَنْ أَوْفَی بِعَهْدِهِ وَاتَّقَی فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ[۲۹].

۱۴) تقوا موجب دستیابی به علم و تحصیل آن می‌شود. قال تعالی: وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَیُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ[۳۰]

۱۵) تقوا باعث دوری صاحبش از کجی و گمراهی می‌شود پس از آنکه خداوند او را هدایت نمود. قال تعالی: وَأَنَّ هَـذَا صِرَاطِی مُسْتَقِیمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَن سَبِیلِهِ ذَلِکُمْ وَصَّاکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ[۳۱]

۱۶) تقوا باعث رحمت الله می‌شود و این رحمت هم در دنیا و هم در آخرت است. قال تعالی: وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ فَسَأَکْتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَـاةَ وَالَّذِینَ هُم بِآیَاتِنَا یُؤْمِنُونَ.[۳۲]

۱۷) تقوا باعث کمک خاص خداوند می‌شود. کمک خداوند به بندگان به دو صورت تقسیم می‌شود.

یاری به صورت عام: این نوع کمک شامل همه مخلوقات می‌شود و با سمع و بصر و علم خداوند است زیرا خداوند نسبت به احوال بندگانش بینا و شنوا و دانا است. قال تعالی: وَهُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ مَا کُنتُمْ[۳۳] وقال تعالی: أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأَرْضِ مَا یَکُونُ مِن نَّجْوَی ثَلاثَةٍ إِلاَّ هُوَ رَابِعُهُمْ وَلا خَمْسَةٍ إِلاَّ هُوَ سَادِسُهُمْ وَلا أَدْنَی مِن ذَلِکَ وَلا أَکْثَرَ إِلاَّ هُوَ مَعَهُمْ أَیْنَ مَا کَانُوا[۳۴]

نوع دوم کمک: یاری خاص است و شامل نصرت و تایید و کمک می‌شود. کما قال تعالی: لاَ تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ[۳۵] مَعَنَا وقال تعالی: لا تَخَافَا إِنَّنِی مَعَکُمَا أَسْمَعُ وَأَرَی[۳۶] بدون شک کمک مخصوص خداوند شامل متقین می‌شود. قال تعالی: إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَواْ وَّالَّذِینَ هُم مُّحْسِنُون[۳۷]َ وقال تعالی: وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ[۳۸]

۱۸) سرانجام از آن تقواپیشگان است. قال تعالی: وَالْعَاقِبَةُ لِلتقوی[۳۹] ، وقال تعالی: وَإِنَّ لِلْمُتَّقِینَ لَحُسْنَ مَآبٍ ص: ۴۹]، وقال تعالی: إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِینَ[۴۰]

۱۹) تقوا موجب بشارت در زندگی دنیوی می‌شود خواه به صورت رویای صادقه یا محبت مردم نسبت به او و تعریف نمودن از وی. قال تعالی: الَّذِینَ آمَنُواْ وَکَانُواْ یَتَّقُونَ لَهُمُ الْبُشْرَی فِی الْحَیاةِ الدُّنْیَا وَفِی الآخِرَةِ[۴۱]. امام أحمد از أبی درداء و او از پیامبرخدا(ص) در مورد سخن خداوند: لَهُمُ الْبُشْرَی فِی الْحَیاةِ الدُّنْیَا می‌فرماید: «الرؤیا الصالحة یراها المسلم، أو تُری له.» ( این بشارت همان رویای صادقانه‌ای است که یا خودش می‌بیند و یا کس دیگری برای او می‌بیند. أبوذر غفاری هم به رسول خدا فرمود: یا رسول الله، الرجل یعمل العمل، ویحمده الناس علیه، ویثنون علیه به فقال رسول الله: تلک عاجل بشری المؤمن. ای رسول خدا مردی کاری انجام می‌دهد و مردم سپاسگزار وی شده از او تعریف می‌کنند. رسول خدا فرمودند: این بشارت نزدیکی برای مومن است.

۲۰) اگر زنان مستلزمات تقوا را در سخن گفتن که عبارت از نازک نکردن صداست رعایت کنند خداوند طمع مردانی را که در قلبهایشان بیماری است از انها دور می‌کند. قال تعالی: یَا نِسَاء النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلاً مَّعْرُوفًا[۴۲]

۲۱) تقوا سبب پرهیز از ستم در وصیت می‌شود. قال تعالی: کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَکَ خَیْرًا الْوَصِیَّةُ لِلْوَالِدَیْنِ وَالأقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ[۴۳]

۲۲) تقوا باعث می‌شود که زن مطلقه به مهریه تعیین شده اش دست یابد. قال تعالی: وَلِلْمُطَلَّقَاتِ مَتَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ.[۴۴]

۲۳) تقوا موجب می‌شود که مزد و پاداش کسی در دنیا و آخرت گم نشود. خداوند پس از آنکه بر یوسف علیه السلام مبنی بر جمع کردن او و برادرانش منت می‌نهد می‌فرماید: إِنَّهُ مَن یَتَّقِ وَیِصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لاَ یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ[۴۵]

۲۴) تقوا موجب هدایت می‌شود. قال تعالی: ألم (۱) ذَلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًی لِّلْمُتَّقِینَ[۴۶]

● فواید تقوا در آخرت

۱) تقوا سبب تکریم انسان در نزد خداوند می‌شود. : إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ (حجرات/۱۱)

۲) تقوا عامل موفقیت و رستگاری است. وَمَن یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیَخْشَ اللَّهَ وَیَتَّقْهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَائِزُونَ (نور: ۵۲)

۳) تقوا سبب نجات از عذاب الهی در قیامت است. وَإِن مِّنکُمْ إِلاَّ وَارِدُهَا کَانَ عَلَی رَبِّکَ حَتْمًا مَّقْضِیًّا (۷۱) ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوا وَّنَذَرُ الظَّالِمِینَ فِیهَا جِثِیًّا (مریم: ۷۲، ۷۱( وقال تعالی: وَسَیُجَنَّبُهَا الأَتْقَی (لیل:۱۷ )

۴) تقوا موجب قبولی اعمال می‌شود. قال تعالی: إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ (مائده‌: ۲۷)

۵) تقوا عامل قوی برای ارث بردن بهشت است. قال تعالی: تِلْکَ الْجَنَّةُ الَّتِی نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَن کَانَ تَقِیًّا ( مریم: ۶۳. )

۶) تقوا پیشگان در بهشت در ساختمان‌هایی که طبقه طبقه هستند قرار می‌گیرند. قال تعالی: لَکِنِ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ غُرَفٌ مِّن فَوْقِهَا غُرَفٌ مَّبْنِیَّةٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ وَعْدَ اللَّهِ لا یُخْلِفُ اللَّهُ الْمِیعَادَ (زمر: ۲۰. ( در حدیث آمده است: إن فی الجنة لغرفاً یری بطونها من ظهورها، وظهورها من بطونها فقال أعرابی: لمن هذا یا رسول الله؟ قال: لمن أطاب الکلام، وأطعم الطعام، وصلّی باللیل والناس نیام. در بهشت ساختمان‌هایی وجود دارد که داخل آنها از بیرون و بیرون آنها از داخلشان دیده می‌شود. عربی بادیه نشین گفت: برای چه کسانی هستند یا رسول الله؟ پیامبر خدا فرمودند: برای کسی که کلام نیکو بگوید، غذا بدهد و در حالی که مردم خوابند برای نماز بیدار شود.

۷) به خاطر تقوا آنها بالای کسانی قرار می‌گیرند که کافر بوده اند چه در محشر، گردهمایی، مسیر و جایگاهشان. آنها در بالاترین درجات مستقر می‌شوند. قال تعالی: زُیِّنَ لِلَّذِینَ کَفَرُواْ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَیَسْخَرُونَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُواْ وَالَّذِینَ اتَّقَواْ فَوْقَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَاللَّهُ یَرْزُقُ مَن یَشَاء بِغَیْرِ حِسَابٍ (بقره‌: ۲۱۲. )

۸) تقوا سبب داخل شدن در بهشت است، همان بهشتی که برایشان آماده شده است. قال تعالی: وَسَارِعُواْ إِلَی مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ (آل عمران: ۱۳۳]. وقال تعالی: وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْکِتَابِ آمَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَکَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَلأدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ (مائده‌: ۶۵. )

۹) تقوا موجب از بین رفت بدیها و بخشش لغزشها می‌شود. قال تعالی: وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یُکَفِّرْ عَنْهُ سَیِّئَاتِهِ وَیُعْظِمْ لَهُ أَجْرًا (طلاق: ۵)، وقال تعالی: وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْکِتَابِ آمَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَکَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ (مائده‌: ۶۵)

۱۰) تقوا موجب بدست آوردن آن چیزی می‌شود که دل می‌خواهد و چشم از آن لذت می‌برد. قال تعالی: جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ لَهُمْ فِیهَا مَا یَشَآؤُونَ کَذَلِکَ یَجْزِی اللَّهُ الْمُتَّقِینَ (نحل: ۳۱)

۱۱) تقوا موجب عدم ترس و اندوه شده و هیچ بلایی به آنها نمی‌رسد. قال تعالی: وَیُنَجِّی اللَّهُ الَّذِینَ اتَّقَوا بِمَفَازَتِهِمْ لا یَمَسُّهُمُ السُّوءُ وَلا هُمْ یَحْزَنُونَ (زمر: ۶۱) وقال تعالی: أَلا إِنَّ أَوْلِیَاء اللَّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ الَّذِینَ آمَنُواْ وَکَانُواْ یَتَّقُونَ ( یونس: ۶۳، ۶۲)

۱۲) آنها در روز قیامت همچون گروههای اعزامی به نزد پادشاهان به پیشگاه خداوند متعال حاضر می‌شوند. گروهی که سواره می‌آیند بهترین گروه هستند. قال تعالی: یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِینَ إِلَی الرَّحْمَنِ وَفْدًا) مریم: ۸۵. ( ابن کثیر از نعمان بن سعید نقل می‌کند که ما در مجلس رسول خدا(ص) نشسته بودیم که این آیه را تلاوت کردند: : یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِینَ إِلَی الرَّحْمَنِ وَفْدًا و سپس فرمودند که سوگند به خدا که با پای پیاده محشور بارگاه نمی‌شوند، زیرا چنین گروهی پیاده حضور نمی‌رساند بلکه آنها سوار شترانی هستند که کسی از مردم همانند آن را ندیده است، سواری‌هایی از جنس طلا که سوار بر آن هستند تا اینکه دروازه بهشت را می‌زنند.

۱۳) بهشت به آنها نزدیک می‌شود. قال تعالی: وَأُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِینَ (شعراء: ۹۰]، وقال تعالی: وَأُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِینَ غَیْرَ بَعِیدٍ ( ق: ۲۱)

۱۴) تقوای آنها موجب مساوی نبودنشان با کافران و گناهکاران می‌شود. قال تعالی: أَمْ نَجْعَلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ کَالْمُفْسِدِینَ فِی الأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ کَالْفُجَّارِ ( ص: ۲۸)

۱۵) هر گونه هم نشینی و دوستی با غیر الله در روز قیامت به دشمنی تبدیل می‌شود بجز همنشینی با متقین. قال تعالی: الأَخِلاَّء یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلاَّ الْمُتَّقِینَ (زخرف: ۶۷)

۱۶) آنها در جایگاهی ایمن و بهشتها و چشمه‌ها و... خواهند بود. قال تعالی: إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی مَقَامٍ أَمِینٍ فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ یَلْبَسُونَ مِن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُّتَقَابِلِینَ کَذَلِکَ وَزَوَّجْنَاهُم بِحُورٍ عِینٍ َدْعُونَ فِیهَا بِکُلِّ فَاکِهَةٍ آمِنِینَ لا یَذُوقُونَ فِیهَا الْمَوْتَ إِلاَّ الْمَوْتَةَ الأُولَی وَوَقَاهُمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ (دخان: ۵۱-۵۶)

۱۷) پرهیزکاران در جایی راستین پیش پادشاهی مقتدر می‌نشینند. قال تعالی: إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِیکٍ مُّقْتَدِرٍ( قمر: ۵۵، ۵۴)

۱۸) تقواپیشگان از رودخانه‌های مختلفی بهره‌مند می‌شوند، رودباری از آبی زلال و خالص که بدبو نیست و رودی از شیر که طعم و مزه ان تغییر نکرده است و رودباری از شراب که سراپا لذت است. قال تعالی: مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِیهَا أَنْهَارٌ مِّن مَّاء غَیْرِ آسِنٍ وَأَنْهَارٌ مِن لَّبَنٍ لَّمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَأَنْهَارٌ مِّنْ خَمْرٍ لَّذَّةٍ لِّلشَّارِبِینَ وَأَنْهَارٌ مِّنْ عَسَلٍ مُّصَفًّی وَلَهُمْ فِیهَا مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ وَمَغْفِرَةٌ مِّن رَّبِّهِمْ (محمد: ۱۵) ( در حدیث آمده است که رسول خدا فرمود: هرگاه خواستید بهشت را از خداوند طلب کنید فردوس را بخواهید که در بالاترین نقطه بهشت قرار دارد و از آنجا رودهای بهشت سرچشمه می‌گیرد و بالای آن عرش خداوند_مقر حکومت خاوند_ قرار دارد. )[۴۷]

۱۹) تقوا موجب گشت و گذار زیر درختان بهشت می‌شود و از سایه شان بهره مند می‌شود. قال تعالی: إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی ظِلالٍ وَعُیُونٍ وَفَوَاکِهَ مِمَّا یَشْتَهُونَ کُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِیئًا بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ (مرسلات: ۴۱-۴۳)، أنس بن مالک (رض) می‌گوید که رسول خدا فرمودند که در بهشت درختی وجود دارد که اگر صد سال زیر سایه اش اسب سواری بتازد سایه‌اش تمام نمی‌شود. ) [۴۸]

۲۰) به متقیان بشارت داده شده است که آنها از هراس بزرگ رستاخیز در امان هستند و بلکه فرشتگان به استقبالشان می‌شتابند. قال تعالی: أَلا إِنَّ أَوْلِیَاء اللَّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ الَّذِینَ آمَنُواْ وَکَانُواْ یَتَّقُونَ لَهُمُ الْبُشْرَی فِی الْحَیاةِ الدُّنْیَا وَفِی الآخِرَةِ (یونس: ۶۲-۶۴). (ابن کثیر می‌گوید که بشارت انها همان است که خداوند می‌فرماید: قال تعالی: لا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الأَکْبَرُ وَتَتَلَقَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ هَذَا یَوْمُکُمُ الَّذِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ ( انبیاء: ۱۰۳)

۲۱) سرای آخرت خانه نعمت برای پرهیزگاران است. قال تعالی: وَلَدَارُ الآخِرَةِ خَیْرٌ وَلَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِینَ (نحل: ۳۰)

۲۲) پاداش‌ها و نیکی‌های پرهیزگاران افزایش می‌یابد. قال تعالی: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِن رَّحْمَتِهِ وَیَجْعَل لَّکُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَیَغْفِرْ لَکُمْ (حدید: ۲۸)[۴۹] پایان

نویسنده‌: عبدالغفور گردهانی

[۱] - از کتاب التذکرة فی الوعظ أبن جوزی.

[۲] - آل عمران ۱۰۲.

[۳] - مائده۸.

[۴] - بقره ۲۳۸.

[۵] - توبه ۷.

[۶] - فی الزوائد: هذا إسناده صحیح. رجاله ثقات. (البخاری کتاب الزهد).

[۷] -رواه أحمد بن حنبل.

[۸] - بقره۱۷۷.

[۹] -آل عمران ۷۶.

[۱۰] -جاثیة۱۹.

[۱۱] - نحل ۱۲۸.

[۱۲] - طلاق۴.

[۱۳] - لیل ۵ -۷.

[۱۴] - اعراف: ۲۰۱.

[۱۵] - اعراف: ۹۶.

[۱۶] - انفال: ۲۹

[۱۷] - حدید: ۲۸.

[۱۸] - طلاق: ۳-۲.

[۱۹] - انفال: ۳۴.

[۲۰] - جاثیه: ۱۹

[۲۱] - آل عمران: ۱۲۰.

[۲۲] - آل عمران: ۱۲۳-۱۲۵.

[۲۳] - آل عمران: ۱۲۶.

[۲۴] - مائده: ۲.

[۲۵] - مریم: ۱۸- ۱۷.

[۲۶] - حج: ۳۲.

[۲۷] - احزاب: ۷۱-۷۰.

[۲۸] - حجرات: ۲.

[۲۹] - آل عمران: ۷۶.

[۳۰] - بقره: ۱۸۲.

[۳۱] - انعام: ۱۵۳.

[۳۲] - اعراف: ۱۵۶.

[۳۳] - حدید: ۴.

[۳۴] - مجادلة: ۷

[۳۵] - توبة: ۴۰ .

[۳۶] - طه: ۴۶ .

[۳۷] - نحل: ۶.

[۳۸] - بقره: ۱۹۴.

[۳۹] - طه: ۴۶.

[۴۰] - هود: ۴۹.

[۴۱] -یونس: ۶۴- ۶۳.

[۴۲] - احزاب: ۳۲.

[۴۳] - بقره: ۱۸۰.

[۴۴] - بقره: ۲۴۱.

[۴۵] - یوسف: ۹۰.

[۴۶] - بقره: ۲-۱.

[۴۷] - رواه الطبرانی فی الکبیر عن العرباض(رضی الله عنه ).

[۴۸] - بخاری.

[۴۹] -کفلین: به معنای دو اجر است.