پایبندی به ارزشهای اخلاقی ازدیاد برکات الهی

پیرامون اخلاق فردی و اجتماعی

از سنت های قطعی خداوند تلازم ایمان و عمل صالح با نزول برکات است. وعده قرآن کریم این است که اگر جامعه ای بر اساس صلاح و سداد استوار باشد و مردم به تعالیم دینی و دستورات الهی التزام عملی داشته باشند و از گناه اجتناب ورزند، انواع برکات چون بارش باران، رویش گیاهان، امنیت، سلامتی، آسایش، آرامش و رفاه و ... شامل حال آنان می شود. خداوند در آیه شریفه “و لو ان اهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الارض و لکن کذبوا فاخذناهم بما کانوا یکسبون”(اعراف۹۶/)، نزول برکات را نتیجه ایمان و تقوای مردمان دانسته، می فرماید: “اگر اهل شهرها و روستاها ایمان می آوردند و پرهیزکاری پیشه می کردند، مسلما برکات آسمان و زمین را به رویشان می گشودیم، لکن (آیات ما را) تکذیب کردند. پس آنان را به کیفر کردارشان مواخذه کردیم”. در آیه دیگری می فرماید: “اگر اینان تورات و انجیل و آنچه را که از پروردگارشان بسوی آنها نازل شده بدون کم و کاست، اقامه کنند (یعنی به آنچه که از جانب پروردگارشان نازل شده عمل کنند)، قطعا از بالای سر (آسمان) و پایین پاهای خود (زمین) روزی خواهند خورد”(مائده۶۶/). نکته قابل توجه این است که نزول برکات، مشروط به ایمان و تقوای همه مردم است، نه ایمان و تقوای عده ای خاص و کفر و فسق دیگران. به عبارت دیگر، این تلازم میان ایمان و تقوای جمعی و گروهی است، اما ایمان و تقوای فردی که برخی دارند و با فسق و کفر دیگران همراه است، چنین اثری ندارد۱().

در بیان پیشوایان دین نیز، پایبندی به ارزشهای اعتقادی، اخلاقی و عملی عامل ازدیاد برکات الهی دانسته شده است. امام رضا (ع) می فرماید: “خدای عز و جل به یکی از پیامبران خود وحی فرمود: هر گاه اطاعت شوم، خشنود گردم و چون خشنود شوم، برکت دهم و برکت من بی پایان است”۲(). از امیرالمومنین علی (ع) نیز روایت شده است: “هر که تقوا پیشه کند، سختی ها پس از آنکه نزدیک شده اند، از او دور می شوند... و رحمت، پس از آنکه کوچیده است، به سویش باز می گردد و نعمت ها پس از آنکه خشکیده اند، بر او سرشار می شوند و برکت، پس از آنکه کاهش یافته است، بر او سرازیر می گردد”۳(). در آیات قرآن کریم، علاوه بر ایمان و تقوا، استغفار از گناهان و بازگشت به سوی خدا نیز، عامل نزول برکات و رفع مشکلات معرفی شده است. روایت شده: “مردی نزد امام حسن (ع) آمد و از خشکسالی آبادیش شکایت کرد. حضرت به او فرمود: استغفار کن. دیگری آمد و به حضرت عرض کرد: دعا کن خداوند فرزندی به من بدهد. حضرت به او نیز فرمود: استغفار کن. راوی می گوید: من از این نوع راهنمایی تعجب کردم و از حضرت سوال نمودم. امام (ع) فرمود: آنچه گفتم کلام خداوند به نوح (ع) بود؛ آنگاه آیات۱۰ تا۱۲ سوره نوح را تلاوت فرمود: “به آنان گفتم از گناهان خود در پیشگاه پروردگارمان استغفار کنید، که او آمرزنده است، تا باران آسمان را پشت سر هم بر شما فرو ریزد و شما را با اموال و فرزندان کمک بخشد و باغ ها و نهرها برای شما قرار دهد”۴().

باید توجه داشت که در جهان بینی اسلامی، باورمندی به تاثیر عوامل معنوی و اعمال شایسته در خیرات و برکات و توسعه مادی، هرگز به معنای نپذیرفتن علل طبیعی و تاثیر آنها نیست؛ بلکه بدین معناست که اسلام، علاوه بر اسباب مادی (مانند کار و تجارت)، معتقد است که باورهای صحیح دینی، اخلاق شایسته و اعمال نیک نیز در شکوفایی و توسعه اقتصادی جامعه نقش دارند. سیره پیامبران و اولیای الهی نشان می دهد که آنان برای تامین نیازهای مادی خود، پیوسته کار می کردند و هرگز با تکیه بر تقوا، دست از تلاش برنمی داشتند.

از فراز پایانی آیه صدر بحث “و لکن کذبوا...” دانسته می شود که تکذیب آیات الهی و مخالفت با دستورات خداوند، در زوال برکات و نعمت های الهی تاثیر بسزایی دارد؛ همچنانکه در آیه۴۱ سوره روم می فرماید: “ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلهم یرجعون؛ در دریا و خشکی فساد و تباهی نمودار شده است به خاطر کردار بد مردم، تا خداوند بدین وسیله کیفر بعضی اعمالشان را به آنها بچشاند، تا شاید بازگردند”.

علامه طباطبایی ذیل این آیه می فرماید: “این آیه به ظاهر لفظش عام است و مخصوص به یک زمان و یا به یک مکان و یا به یک واقعه، نیست و در نتیجه مراد از “ بر و بحر” شامل همه روی زمین می شود و مراد از فساد در زمین، مصائب و بلاهای عمومی است: مانند زلزله، نیامدن باران و خشکسالی، قحطی، جنگها، غارتها، سلب امنیت و خلاصه هر بلایی که نظام آراسته و صالح جاری در عالم را بر هم می زند. “بما کسبت ایدی الناس” نیز، اشاره به آن دارد که این فساد و تباهی ظاهر در زمین، بر اثر اعمال مردم است، یعنی به خاطر شرکی است که می ورزند و گناهانی است که می کنند”. در روایتی از امیرمومنان علی (ع) آمده است: “هرگز نعمت و طراوت زندگی از گروهی زایل نمی شود، مگر به خاطر گناهانی که انجام داده اند”۵(). نیز فرمودند: “هرگاه گناهان آشکار شوند، برکت ها برداشته می شوند”۶().

ناگفته پیداست نتیجه طبیعی و پیامد قهری گناه و ظلم تنها دامنگیر سرکشان و طغیان گران نمی شود بلکه همه افراد جامعه را در بر می گیرد. از این رو لازم است افراد جامعه بویژه متدینین، در برابر منکرات اجتماعی از خود واکنش نشان داده، با امر به معروف و نهی از منکر درصدد اصلاح برآیند.

علی مهدوی

پی نوشتها در دفتر روزنامه موجود است.