گلشن کاروانسرای تاجرنشین

کاروانسراها در یزد به عنوان حلقه گمشده معماری ایرانی هستند که در گذشته بیشتر با کاربری تجاری بنا شده‌اند.
برخی از کاروانسراهای یزد جزیی از بافت بازار بوده‌اند که «تاجرنشین» …

کاروانسراها در یزد به عنوان حلقه گمشده معماری ایرانی هستند که در گذشته بیشتر با کاربری تجاری بنا شده‌اند.

برخی از کاروانسراهای یزد جزیی از بافت بازار بوده‌اند که «تاجرنشین» نام گرفته و به عنوان یک فضای تجاری مطرح بوده‌اند که از آن جمله می‌توان به کاروانسرای گلشن در بازار پنجعلی اشاره کرد.

کاروانسرای تاریخی گلشن یزد یکی از کارونسراهایی است که جزیی از بافت تاریخی بازار شهر یزد به شمار می‌رود و از دوره قاجاریه تاکنون فعالیت بازاریان یزدی درآن رونق دوچندانی دارد.

این کاروانسرا که متعلق به دوره قاجاریه بوده و به ثبت آثارملی رسیده، درحد فاصل دو مکان تاریخی بازار پنجعلی و میدان خان واقع شده است.

کاروانسرای گلشن که تماما از سنگ و آجر و حتی آجرهای خشتی در دو طبقه ساخته شده، دارای حجره‌هایی است که هنوز کاسبان و بازاریان یزدی در آن فعالیت دارند. فروش دستمال یزدی و قالی عمده فعالیت افرادی است که در این حجره‌ها به خرید و فروش می‌پردازند.

محوطه روباز کاروانسرا (حیاط) به صورت چند گوش است و در هر یک از ضلع‌های آن، چند صفه ساخته شده و بام بنا نیز آجر فرش است.

برای رسیدن به کاروانسرای تاریخی گلشن، دو راه پیش روی گردشگران است؛ اول عبور از میدان تاریخی خان که شامل مدرسه، بازار و حمام است، این میدان وسیع و خوش‌طرح و سبک، از مکان‌های زیبای شهر یزد و یکی از آثار محمد تقی‌خان (متوفی در ۱۲۱۳) است.

در چهارسوی میدان، دکان‌هایی قرار دارد و پیش روی آنها سایبان راهرو گونه‌ای ساخته شده و سر در دکان‌ها هلالی شکل است. این میدان به قیصریه، به مسجد ریگ و نیز کاروانسرای گلشن راه دارد.

اما مسیر دوم قدم نهادن در بازار تاریخی پنجعلی است. زمانی که وارد خیابان قیام می‌شوید در اواسط این خیابان بازار تاریخی پنجعلی قرار دارد که در اواسط همین بازار و روبه‌روی حوزه علمیه برادران، می‌توان به این کاروانسرای زیبا و تاریخی رسید.

البته این روزها کاروانسرای تاریخی گلشن یزد هر از گاهی مورد تعرض جدی افرادی ناشناس قرار می‌گیرد. تعرض‌هایی که به گفته کسبه بازار پنجعلی، معلوم نیست به چه علت و توسط چه کسانی صورت می‌گیرد.

نگرانی زمانی بیشتر می‌شود که آثار مربوط به این تعرض نیز هنوز از سوی متولیان میراث فرهنگی و شهرداری ناحیه تاریخی مورد بررسی یا مرمت قرار نگرفته و این تخریب و تعرض هفته‌هاست به حال خود رها شده است.

از دیگر کاروانسراهای مطرح استان یزد می‌توان به کاروانسراهای ابوالقاسم، خان پنج، خراسانی، علی‌آباد، لب خندق، لرد باجوردی، مشیر، کرمانشاهان و کرمانی اشاره کرد.

همچنین قدیمی‌ترین کاروانسرای تاریخی یزد، کاروانسرای سنگی انجیره اردکان مربوط به دوره ایلخانی است. این بنا که در ساخت آن از سنگ و در بعضی قسمت‌های آن از آجر استفاده شده، دارای پلان هشت‌ضلعی نامنظم است.

این کاروانسرا در بیابان انجیره، در مجاور راه قدیمی یزد به ساغند و طبس در فاصله تقریبی ۵۰۰ متر از کاروانسرای آجری انجیره قرار گرفته و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

امیر ترقی‌نژاد