عاقبت منارجنبان

منار جنبان یکی از معروفترین بناهای تاریخی در اصفهان است که دارای شهرتی جهانی است این بنا در ۶ کیلو متری مسیر جاده اصفهان نجف آباد , در سمت راست آزاد راه قرار دارد که بر فراز مقبره یکی از عرفا و زهّاد و صلحای قرن هشتم هجری به نام عمو عبدا بنا شده است و بر اساس تاریخ سنگ نوشته این مقبره,تاریخ بنا به ۷۱۶ هجری قمری برمی گردد

"منار جنبان" یکی از معروفترین بناهای تاریخی در اصفهان است که دارای شهرتی جهانی است. این بنا در ۶ کیلو متری مسیر جاده اصفهان _ نجف آباد ، در سمت راست آزاد راه قرار دارد که بر فراز مقبره یکی از عرفا و زهّاد و صلحای قرن هشتم هجری به نام " عمو عبدا... " بنا شده است و بر اساس تاریخ سنگ نوشته این مقبره،تاریخ بنا به ۷۱۶ هجری قمری برمی گردد.

با مراجعه نگارنده به این بنای مشهور و دیدن صحنه های تکان خوردن مناره ها و لرزش ساختمان آن که در فواصل متعدد انجام می شد سئوالاتی در ذهن می آید که هر انسان دلسوز به حفظ میراث تاریخی ایران را بر آن معطوف می کند که آیا این بنا با این لرزش های متعدد تخریب خواهد شد و ما دیگر این بنا را نخواهیم داشت یا نه؟

● در ذیل با معرفی بیشتر بنا به موضوع بیشتر پرداخته می شود.

این بنا یکی از آثار معماری دوره ایلخانان به شمار می رود. با مساحتی حدود ۱۴۶ متر مربع و مناره هایی به ارتفاع ۵/۷ متر از سطح بام و البته ارتفاع بام تا کف حیاط نیز ۵/۱۰ متر است. در طبقه هم کف بنا و در زیر قو س های اصلی و بر سطح هرکدام کاشی کاری تزئینی به فرم صلیبی با کاشی آبی لاجوردی بر سطح آبی فیروزه ای دیده می شود که به عنوان یکی از ویژگیهای تزئینی کم نظیر در این بنا به حساب می آید. بر ساقه منارهها نیز تزئیناتی مرکب از کاشی های ریز در ترکیب با آجر بدنه دیده می شود که اشکال زیگزاگی و افقی آن در بیننده مشتاق یادآور مفاهیمی عرفانی است که در سایر آثار معماری این دوره نیز دیده می شود.

● راز موجود در دل منارجنبان

گفته می شود اگر کسی از طریق ۱۷ پله داخل هر مناره که روی بام بنا تا بالای هر مناره وجود دارد بالا رفته، و دست های خود را داخل یکی از دیوارهای واسط میانی پنجره های فوقانی آن قفل و شروع به تکان دادن مناره کند، مناره به نوسان در آمده و همزمان با آن مناره دیگری و در واقع کل ساختمان به نوسان در میآید که تنها نوسان مناره قابل دیدن است و برای دیدن نوسان بنا می توان لیوان آبی را بر روی قبر " عمو عبدالله" قرار داد و سطح لغزان آن را مشاهده کرد.

به کاربردن آجرهایی با ویژگیهای خاص که ضریب ارتجاعی بالاتری نسبت به آجرهای به کار رفته در بخش های دیگر دارد و همچنین توجیه حرکت مناره ها با تکان یکی از آنها بواسطه قوانین فیزیکی نه تنها راز جنبیدن این مشهورترین مناره جنبان جهان را آشکار می کند بلکه بیانگر دانش فنی بسیار عمیق سازندگان آن در هفت قرن پیش بوده است.

جهانگردانی که به نقاط مختلف دنیا سفر کرده اند در مشاهدات خود مناره هائی را معرفی کرده اند که در نقاط دیگر جهان همین خصوصیت را داشته اند.

مناره های مسجد اشترجان در ۴۰ کیلومتری غرب اصفهان که قسمت اعظم آن تخریب شده و یا یکی از مناره های مسجد حضرت علی (ع ) در بصره که بنا به نظر " ابن بطوطه" سیاح معروف مراکشی در قرن هشتم قمری، تکان می خورده و از این جهت ارزش مسجد را برای زائرین دوچندان کرده است.

همچنین گفته می شود که تقریبا همه مناره ها این خاصیت را دارند اما شاید کوتاهتر بودن منارجنبان سبب تکان خوردن کل بنا می شود.

در سالیان گذشته بازدید کنندگان آزادانه تا بالای مناره ها می رفتند و اقدام به تکان دادن آن میکردند اما چندسالی است که به دلیل اینکه تکانهای دائمی باعث آسیب به بنا می شوند، مسئولین برنامه ای ترتیب داده اند که هر نیم ساعت یک نفر از راهنمایان که آشنا به مقدار نیروی لازم برای تکان دادن مناره ها است، به بالای یکی از مناره ها رفته و آنرا تکان می دهد تا بازدیدکنندگان به خوبی اهتزاز آنرا مشاهده و حس کنند و در عین حال از بوجود آمدن آسیب های احتمالی به بنا نیز پیشگیری شود.

اما نکته مورد نظر نگارنده اینجاست که این اثر تاریخی با شهرتی جهانی چگونه مدیریت می شود و با توجه به مدیریت غلطی که سابقاً اعمال می شده ، مسئولان کنونی را به این واداشته تا برای تکان دادن مناره ها و لرزاندن این بنا در زمان بندی مشخصی این کار صوت پذیرد .

لازم به ذکر است که آیا این تصمیم اخیر نیز کارشناسانه صورت گرفته است یا بعداً هم مدیران آینده آن را اشتباه تلقی کرده و روش دیگری انتخاب خواهند کرد ، که در هر حال این بنای تاریخی که میراث کهن ایرانیان بوده و در سال همت مضاعف و کار مضاعف برای حفظ آن باید تلاش مضاعف داشته باشیم.

این نکته در ذهن ها متبلور می شود که اگر لرزش های قبلی که برای بازدیدکنندگان از این بنا صورت می گرفت باعث تخریب بنا مشده است ،آیا این ایجاد لرزش در فواصل معین باعث تخریب نیست و یا اینکه مدت زمان تخریب بنا را به تعویق خواهد انداخت ؟

در هر حال اگر میراث ملی برای آیندگان نیز هست چرا این روش انتخاب می شود و روشی مثل تصویر برداری از یک تکان خوردن مناره و لرزش آن و پخش آن در کنار بنای مذکور و یا روش های کارشناسانه تری که متخصصین این امر باید تعیین نمایند را جایگزین روش فعلی نمی شود.

امید است با تامل بیشتر بتوان از این بنا و بنا های دیگر میراث کهن ایران حفاظت لازم را به عمل آورد و این ارث را به آیندگان و نسل های آتی هدیه داد.

نویسنده: سید فرهاد حسینی