عضویت جمهوری اسلامی ایران در منشور بین المللی انرژی

پنج آذر ماه 1395 در مراسمی که وزیر امور خارجه ژاپن, دبیرکل منشور بین المللی انرژی, وزرا و نمایندگان کشورهای مختلف جهان در توکیو پایتخت ژاپن حضور داشتند, حمید چیت چیان , وزیر نیروی جمهوری اسلامی ایران اسناد الحاق کشورمان به منشور بین المللی انرژی ۲۰۱۵ 1395 را امضا و جمهوری اسلامی ایران رسماً به عضویت ناظر منشور بین المللی انرژی درآمد

مقدمه

پنج آذر ماه 1395 در مراسمی که وزیر امور خارجه ژاپن، دبیرکل منشور بین المللی انرژی، وزرا و نمایندگان کشورهای مختلف جهان در توکیو پایتخت ژاپن حضور داشتند، «حمید چیت چیان»، وزیر نیروی جمهوری اسلامی ایران اسناد الحاق کشورمان به منشور بین المللی انرژی ۲۰۱۵ (1395) را امضا و جمهوری اسلامی ایران رسماً به عضویت ناظر منشور بین المللی انرژی درآمد. در این نوشتار سعی شده است مختصری از سابقه و شکل گیری منشور بین المللی و همچنین پیامدهای عضویت جمهوری اسلامی ایران در آن مورد بررسی قرار ‏گیرد.

منشور بین المللی انرژی

منشور بین‏المللی انرژی یکی از مهم ترین سازمان های بین المللی است که نقش عمده ای در زمینه های مختلف انرژی ایفا می کند. این پیمان، توافقنامه ای بین المللی به منظور تسهیل سرمایه گذاری و ترانزیت در زمینه انرژی است. در سال 1991(1370) جامعه اروپا از کشورهای اروپای شرقی و غربی، شوروی سابق و برخی کشورهای غیر اروپایی دعوت کرد در نشستی در شهر بروکسل شرکت کنند. شرکت کنندگان در این نشست، منشور انرژی اروپا را با 53 امضا به تصویب رساندند. یک سال بعد دور دوم مذاکرات بین کشورهای عضو این پیمان شروع شد و نهایتاً در ژوئن 1995(خرداد 1374) این پیمان به «منشور انرژی» تغییر نام داد و در سال 1998 (1377) با الحاق 30 کشور دیگر لازم الاجرا شد. با وظایف مهمی که براساس معاهده به این پیمان‏ تفویض گردید، این پیمان به عنوان یک سازمان بین المللی در موضوع انرژی شکل‏ گرفت. (موسوی، 1395)

منشور بین المللی انرژی دارای چهار رکن است: الف) حمایت از سرمایه گذاری خارجی با نگاه به منافع ملی، ب) فراهم کردن شرایط یکسان برای تجارت انرژی، ج) حل اختلافات بین سرمایه گذاران و کشورهای عضو منشور، د) بالابردن میزان بهره وری انرژی جهت حفظ محیط زیست. قوانین وضع شده در منشور بین المللی انرژی به دنبال تشویق سرمایه گذاری خارجی در کشورهای عضو می باشند. حقوقی که در این پیمان وضع شده اند سرمایه گذاران خارجی را در مقابل مخاطرات سیاسی مهم مانند مصادره کردن و خسارات ناشی از جنگ مورد حمایت قرار می دهد. (سلطان زاده، 1394)

عضویت جمهوری اسلامی ایران در منشور بین‏المللی انرژی

کشورها جهت عضویت در منشور انرژی ابتدا باید اعلامیه سیاسی را امضا و سپس به صورت کتبی درخواست خود را به دبیرخانه منشور ارائه کنند. عضویت ناظر هر عضو همانند عضویت کامل باید به تصویب نشست منشور برسد. ملاک نشست جهت پذیرش یا عدم پذیرش عضو جدید منافع متقابل طرفین است. عضو ناظر در قبال تأمین بودجه منشور مسئولیتی ندارد اما باید معاهده را تا جایی که با مقررات داخلی آن مغایر نباشد اجرا کند. جمهوری اسلامی ایران در سال ٢٠٠٢ (1381) به صورت عضو ناظر مدعو که یک رده پایین تر از عضویت به صورت ناظر است به این پیمان ملحق و در 5 آذر ماه امسال به عنوان عضو ناظر پذیرفته شد. همکاری های جمهوری اسلامی ایران با منشور بین المللی انرژی در دهه 1380 متوقف شد که علت این امر اختلافات بر سر مسأله هسته ای جمهوری اسلامی ایران بود. (موسوی، 1395) بعد از تصویب برجام، همکاری ایران با منشور از سرگرفته و درخواست عضویت ایران به صورت عضو ناظر نیز پذیرفته شد.

عضویت در این منشور از یک سو فوایدی مانند جذب سرمایه گذاری های خارجی و ایجاد تسهیلات جهت عرضه مواد خام به بازارهای مصرف دارد اما از سوی دیگر یکی از هدف های منشور کسب امتیازهای ویژه از کشورهای دارای منابع در زمینه ترانزیت انرژی از سرزمین آن ها است. به همین دلیل برخی کشورها، به‏خصوص کشورهای تولید کننده نفت و گاز از پیوستن به آن خودداری می کنند زیرا منشور را در راستای اهداف کشورهای مصرف‏کننده می دانند. جمهوری اسلامی ایران با عضویت به عنوان عضو ناظر می تواند در مذاکرات آینده مربوط به توافقات شرکت کرده و از کمک های فنی دبیرخانه پیمان در حوز های مختلف تجاری، سرمایه گذاری، انرژی و حفظ محیط زیست برخوردار شود. البته این عضویت هم موافقان و هم مخالفان خود را دارد. موافقان در تأیید عضویت در منشور بین المللی می‏گویند با این عضویت دسترسی ایران به فن آوری بهتر و آسان تر می‏شود. همچنین به لغو تحریم‏ها و افزایش صادارت کمک کرده و نهایتاً به افزایش ظرفیت های تولیدی و افزایش ثروت می انجامد. در مقابل مخالفان می گویند عضویت ایران در این منشور کمکی به لغو تحریم ها نخواهد کرد. همچنین عضویت در این منشور سبب پذیرش تعهدات سنگین بین المللی می‏شود که نمی توان از آن ها به آسانی رهایی یافت.

مسعود پورعلی