تاثیر خانه تکانی بر سلامت روان

پرسشی از دکتر نیره موسوی زاده روان شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شاهد

تقریبا از یک ماه مانده به شروع سال نو، در و دیوار شهر، نزدیک شدن بزرگ‌ترین جشن باستانی ایران را نوید می‌دهند اما سوال این است که آیا خانه‌تکانی‌ فقط جنبه فیزیکی دارد یا می‌توانیم از عبارت «روان‌شناسی خانه‌تکانی» هم استفاده‌کنیم؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها گفتگوی ما را با دکتر نیره موسوی‌زاده، روان‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شاهد، بخوانید...

▪ خانم دکتر! خانه‌تکانی بر سلامت روان هم تاثیر دارد؟

ـ صد در صد! نظافت و نظم دادن به وسایل خانه، به ویژه تغییر رنگ‌ها و ایجاد تنوع در دکوراسیون، تاثیر مثبتی بر روحیه افراد دارد و زندگی را از یکنواختی خارج می‌کند. حتی تنوع و تمیزی محیط اطراف خانه هم در پیشگیری از خمودگی و افسردگی بسیار تاثیرگذار است. بنابراین یک خانه‌تکانی ساده، سلامت روان افراد خانواده را تا حد زیادی تامین می‌کند.

چندی پیش، تحقیقی در این زمینه در دانشگاه مالموی سوئد انجام شد و در این تحقیق ۲ گروه افراد سالم و افسرده حضور داشتند و از آنها خواسته شد تا یک ماه خانه خود را تمیز نکنند و بیشتر از مواقع دیگر نسبت به تمیزی و مرتب بودن خانه بی‌اهمیت باشند. بعد از گذشت این مدت دو نتیجه جالب به دست آمد. افراد سالم دچار افسردگی خفیف و بی‌حوصلگی مداوم شده بودند و هیچ رغبتی نداشتند که بعد از اتمام ساعات کاری به خانه بروند و حتی دعواها و بحث‌های خانوادگی و بهانه‌گیری‌های بی‌دلیل در خانه ۲۳ درصد افزایش پیدا کرده بود. تحقیقات روی افراد افسرده نیز نشان می‌داد که علایم افسردگی در آنها بیش از ۲ درصد بیشتر شده است و آنها تمایلی برای تغییر این شرایط نداشتند. به همین دلیل این پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که روزانه ۲۰ دقیقه تمیز کردن خانه، سلامت روان را تضمین می‌کند.

▪ آیا در نظر گرفتن توان اقتصادی در خانه‌تکانی هم می‌تواند تاثیری بر سلامت روان افراد داشته باشد؟

ـ ببینید؛ اگر نو کردن‌ها و خرید لوازم خانگی برای تنوع دادن به ظاهر خانه و تغییر دکوراسیون، مستلزم آن باشد که فرد مشکل مالی پیدا کند یا زیر بار قرض برود و در نتیجه دچار استرس ‌شود، خانه‌تکانی می‌تواند پیامد عکس بر سلامت روان داشته باشد. برای مثال، فرد پرخاشگر و پرتنش می‌شود و سازگاری‌اش با اطرافیان کاهش می‌یابد. پس انجام خانه‌تکانی عید باید متناسب با توان اقتصادی خانواده باشد.

▪ در بسیاری از خانواده‌ها، خود اعضای خانواده کار نظافت ایام عید را برعهده می‌گیرند. این موضوع چه‌قدر بر روحیه خانواده‌ها موثر است؟

ـ شیوه بسیار خوبی است زیرا این همکاری میان اعضای خانواده موجب می‌شود که مادر خانواده احساس خستگی بیش از حد نکند و اطمینان ‌یابد که همه به فکر او هستند و احتمال بروز علایم افسردگی در وی کاهش چشم‌گیری پیدا می‌کند. از طرف دیگر، توصیه می‌شود در انجام خانه‌تکانی از بچه‌ها و حتی کودکان خانواده استفاده شود تا آنها از کودکی با حس مسوولیت‌پذیری آشنا شوند و احساس مفید بودن کنند. زیرا این همکاری خانوادگی موجب گرم شدن کانون خانواده و جلوگیری از بسیاری از مشکلات روانی می‌شود. بچه‌هایی که در این خانواده‌ها رشد می‌کنند در مقایسه با بچه‌هایی که در کارهای نظافت‌خانه مشارکت نمی‌کنند، اعتماد به نفس بیشتری دارند و هنگام مواجه شدن با مشکلات به راحتی موضوع را با اعضای خانواده (به ویژه پدر و مادر) مطرح می‌کنند و دچار آسیب کمتری می‌شوند.

▪ بسیاری از خانواده‌ها پیش از فرا رسیدن عید نوروز و همراه با خانه‌تکانی‌ها تصمیم می‌گیرند در و دیوارها را رنگ کنند. آیا توجه به روان‌شناسی رنگ‌ها تاثیر مثبتی بر روحیه افراد دارد؟

ـ به نکته بسیار خوبی اشاره کردید. ممکن است افراد زیادی این تصمیم را داشته باشند اما هنگام انتخاب رنگ برای نقاشی خانه از میزان تاثیر رنگ‌ها بر روحیه و روان‌ افراد اطلاع کافی نداشته باشند اما باید گفت توجه به روان‌شناسی رنگ‌ها تاثیر عمده‌ای بر سلامت روان دارد. برای مثال رنگ قرمز موجب افزایش انرژی مثبت‌ در افراد می‌شود و رنگ نارنجی محیط را صمیمی‌تر نشان می‌دهد و استفاده از آن در اتاق‌های‌ نشیمن، انتخاب بسیار مناسبی است. آبی‌ رنگی است که احساس آرامش و آسودگی خاطر را به همراه دارد و رنگ مناسبی برای اتاق‌خواب محسوب می‌شود البته انتخاب نور مناسب و کافی نیز در این بین تاثیر شگرفی دارد. مثلا توصیه می‌شود که افرادی با زمینه افسردگی حتما از نور سفید در محیط خانه استفاده کنند و یکی از اصول مهم خانه‌تکانی باید لحاظ این موضوع باشد.

▪ گروهی از خانم‌ها دچار وسواس هستند و هنگام خانه‌تکانی به شدت با این مشکل روانی مواجه‌ می‌شوند. چه توصیه‌ای به این افراد دارید؟

ـ پارسال مراجعی داشتم که دچار وسواس بود و دو روز مانده به عید به مطب مراجعه کرد و از دیدن زخم دست‌هایش به شدت افسرده و ناراحت بود. بیماران وسواس دارای طیفی از علایم هستند که ممکن است فرد از یک طرز تفکر ساده وسواسی تا انواع بدتر، درگیر آن باشد. افرادی که دچار وسواس نظافتی هستند، هیچ‌گاه از نظافت منزل راضی نمی‌شوند و مرتب آنها را در حال تمیز کردن و شستشو می‌بینیم. بسیاری از روان‌شناسان معتقدند ۱۰ درصد بیماران که به مطب‌های آنها مراجعه می‌کنند به نوعی با این اختلال مواجه‌اند که البته می‌تواند ژنتیکی، محیطی و یا تلفیقی از هر دو باشد. از طرفی فرد وسواسی در دراز‌مدت می‌تواند دچار افسردگی شود. اساس درمان در روان‌درمانی، پیروز شدن و غلبه بر اضطراب‌ها و پرهیز از عمل وسواس‌گونه است. خوشبختانه هر روز داروهای متنوع و موثرتری در این زمینه به بازار می‌آیند که تاثیر زیادی در کاهش علایم و بهبود وسواس دارند و هر چه فرد زودتر برای درمان به پزشک مراجعه کند، روند درمان هم‌ کوتاه‌تر می‌شود.

▪ با دیدن چه علایمی می‌توان به وسواسی بودن مطمئن شد؟

ـ اگر هنگام تمیز کردن خانه و شستشو وقت زیادی صرف می‌کنید و در آخر هم هنوز فکر می‌کنید که خوب تمیز نشده‌اند، باید بدانید که علایمی از وسواس در وجود شما نهفته است و باید به فکر درمان باشید. مهم‌ترین توصیه به خانم‌هایی که دچار این حس هستند، این است که هر چه سریع‌تر به یک روان‌شناس مراجعه کنند و بدانند که با شستشوی بیشتر و کارهای نظافتی طاقت‌فرسا هنگام خانه‌تکانی چیزی جز خستگی و کمردرد را تجربه نخواهند کرد.

▪ خانه‌تکانی ذهنی هم می‌تواند در سلامت روان نقش داشته باشد؟

ـ بله، بسیاری از روان‌شناسان توصیه می‌کنند که همراه با خانه‌تکانی و نظافت، خانه‌تکانی ذهنی نیز انجام شود. برای این کار باید با خاطرات بد خداحافظی کنید. کدورت‌ها را دور بریزید و دلتان را گردگیری کنید. بدی‌های دوستان، همکاران و... را ببخشید و کینه‌ها را به زباله‌ تبدیل کنید و از شر آنها خلاص شوید. به فکر ایجاد انرژی مثبت برای خود و اطرافیان‌تان باشید. برای آینده یک ساله خود برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشید و سعی کنید بر تمامی استرس‌هایتان غلبه کنید و سال جدید را با یک فکر جدید، تصمیم جدید و روحیه مثبت، آغاز کنید و مطمئن باشید که یک خانه‌تکانی نوروزی تاثیر شگرفی بر سلامت روان اعضای خانواده دارد.

پریسا اصولی