بازار داغ شایعات

در نبود اطلاع رسانی شفاف

شایعه را پایانی نیست؛ هیچ کس بدرستی نمی‌داند اولین شایعه کی و چطور شکل گرفت، اما از آن زمان تاکنون شایعات جای خود را میان مردم جوامع مختلف پیدا کرده‌ است و افراد یک جامعه در نبود اطلاعات و اخبار مورد نیاز، به شایعات استناد کرده و حتی آن را باور می‌کنند.

طرح یک شایعه از دو حالت خارج نیست یا بر مبنای تخیل، دروغ و تهمت شکل می‌گیرد یا در پی وقوع یک اتفاق و رویداد گسترش می‌یابد، اما به هر حال هریک از آنها با توجه به چگونگی پذیرش افکار عمومی، مدت زمان مشخصی دارد.

بسیاری از کارشناسان معتقدند بازار شایعه‌سازی‌ها زمانی داغ می‌شود که اطلاعات و اخبار مورد نیاز مردم از منابع موثق و قابل اعتماد در اختیار افراد یک جامعه قرار نگیرد.

برای این که بیشتر درباره شایعه و حواشی پیرامون آن بدانید، گفت‌وگوی ما را با دکتر امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه بخوانید.

● شایعه چگونه شکل می‌گیرد؟

شایعه یک پدیده اجتماعی است که در طول تاریخ همواره وجود داشته و خواهد داشت. زمانی که مردم به لایه‌های زیرین از لحاظ ارتباطات اجتماعی پناه می‌برند و اخبار جامعه را در اصطلاح یک کلاغ، چهل کلاغ کرده و به گوش یکدیگر می‌رسانند شایعه شکل می‌گیرد.

شایعات در جوامعی رواج می‌یابد که اعتماد اجتماعی به صورت افقی بین مردم با یکدیگر و در سطح عمودی بین مردم و مسئولان کاهش یافته باشد.

قطعا اگر اطلاعات و اخبار از منابع مورد اعتماد و موثق در اختیار افراد جامعه قرار نگیرد، مردم برای کسب اطلاعات و اخبار مورد نظر خود به سمت منابع غیرموثق خواهند رفت که همین موضوع به داغ شدن بازار اخبار ناموثق و شایعات غیرقابل اعتماد دامن خواهد زد.

در واقع گسترش شایعه در جامعه مانند افتادن یک سنگ به داخل استخری آرام است که بعد از افتادن سنگ با توجه به بزرگی آن موج‌هایی تولید می‌شود و گسترش پیدا می‌کند.

● مردم چه جوامعی بیشتر تحت تاثیر شایعات قرار می‌گیرند؟

همان طور که گفتیم هرچه سطح آگاهی، تحصیلات و بینش افراد یک جامعه بالاتر باشد به همان مراتب کمتر تحت تاثیر اخبار و شایعه‌سازی‌های دروغین قرار می‌گیرند. شایعه‌پردازان بخوبی می‌دانند برای اقشار و طبقات مختلف چه نوع شایعاتی بسازند که باورپذیری آن بیشتر باشد.

شایعه‌سازی‌ها بسیار هم می‌تواند خطرناک باشد؛ کشورهای استعمارگر میلیارد‌ها دلار هزینه می‌کنند تا افکار عمومی را به وسیله شایعه‌هایی که می‌سازند به سمت خود جلب کنند و به هدف مورد نظرشان برسند.

● رواج شایعه در جامعه چه آثار و تبعاتی به همراه دارد؟

شیوع شایعه به هر شکل و نوعی در جامعه مخرب است. شایعه می‌تواند در تمام ابعاد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی تاثیرگذار باشد و حتی زمینه‌ساز ایجاد بحران‌هایی در ابعاد مذکور شود.

جالب اینجاست که طراحان شایعه گاه از این شعار «ذهنیت غلط گاهی به نتایج مثبت می‌رسد» بهره‌ می‌برند. به طور مثال شایعه می‌شود که زمین‌های فلان منطقه قرار است گران شود. در چنین شرایطی همه از نگرانی گران شدن زمین هرچه سریع‌تر درصدد خرید برمی‌آیند که همین شایعه به گران شدن زمین‌های منطقه مذکور که هدف طراحان این شایعه بوده، دامن می‌زنند.

گران شدن قیمت سکه، ارز و... نمونه‌ای از نوسانات اقتصادی است که شایعه‌سازی‌ها به بحرانی شدن شرایط آن دامن زده است.

● رسانه‌های گروهی چه نقشی در جلوگیری از شایعه‌سازی‌ها و درج اخبار از منابع نامطمئن می‌توانند داشته باشند؟

همان طور که اشاره کردیم، افراد جامعه هنگامی سراغ شایعات می‌روند و بازار شایعات نیز در شرایطی در یک جامعه داغ می‌شود که اخبار و اطلاعات مورد نیاز از منابع موثق به گوش شهروندان نمی‌رسد. منابع اصلی همان رسانه‌های ارتباط جمعی است که مهم‌ترین و مورد اعتمادترین منابع خبری برای ارتباط و اطلاع‌رسانی مسئولان به مردم می‌تواند باشد.

مهم‌ترین رسالت رسانه‌های گروهی، اطلاع‌رسانی صحیح از منابع موثق و شفاف است. مردم یک جامعه باید به رسانه‌ها اعتماد کنند و رسانه‌ها هم باید طوری رفتار کنند که مردم به اطلاع‌رسانی آنها اعتماد کنند و سراغ شایعات نروند. قطعا اطلاع‌رسانی صحیح و موثق از منابع مورد اعتماد، دیگر به بازار شایعات پوچ و بی‌اساس مجالی نخواهد داد تا افکار عمومی را تحت تاثیر قرار دهد.

پوران محمدی