یکشنبه, ۱۶ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 5 May, 2024
آیات قرآنی و مبانی شهرسازی اسلامی
انسان به عنوان موجودی اجتماعی، هویتی جمعگرایانه دارد و نمیتواند بدون حضور دیگران، زندگی با آرامش و در مسیر کمال را طی کند. این قالب اجتماعی در معیاری کوچک در یک خانواده و در اندازهای وسیعتر در قالب یک اجتماع شهری ظهور پیدا میکند. برهمین اساس نیز نمیتوان تصور کرد که دستوراتی دینی برای انسان آمده باشند اما از این هویت جمعی غفلت کرده باشد زیرا ویژگی آدمی، انس گرفتن با دیگران است و اگر قرآن کریم به عنوان قانون اساسی رشد انسانی، صادر شده که بر همین اساس نیز نازل شده است- باید در میان این آیات ویژگیهای یک شهر دینی را یافت، همانگونه که قرآن کریم در معرفی خود گفته است:
«و لا حبة فی ظلمات الارض و لا رطب و لا یابس الا فی کتاب مبین» (وهیچ دانه در زیر تاریکیهای زمین و هیچتر و خشکی نیست،جز آنکه در کتاب مبین و قرآن عظیم مسطور است) و روایاتی که به همین موضوع تاکید کردهاند. امام صادق(ع) میفرماید:«خدای تبارک و تعالی در قرآن بیان هر چیز را فرو فرستاده تا آنجا که به خدا سوگند چیزی را از احتیاجات بندگان فروگذار نفرموده است تاآنجا که هیچ بندهای نتواند بگویدای کاش، این در قرآن آمده بود، جز آنکه خدا آن را در قرآن فرو فرستاده است.»
«شهر» از قدیمیترین دستاوردهای انسانی، نمایانگر ویژگیهای فکری، فلسفی، هنری و تولیدی ساکنان آن است، در کنار این نمایهها، در شهر میتوان تجلی باورها و ارزشهای فرهنگی جامعه را یافت و هم شیوه ارتباط میان افراد را جستوجو کرد. این ویژگیها در تمامی شهرهاست همانگونه که قرآن کتابی برای همه نسلهاست، بنابراین نه میتوان برای شهر در مناطق مختلف جهان با شرایط مختلف فرهنگی و اقلیمی، مشخصات واحدی را تدوین کرد ونه از کتاب آسمانی قرآن میتوان این انتظار را داشت که در جزئیات شهرسازی مانند ابعاد در و پنجره نظریه ارائه دهد ! اما همانگونه که در شهرسازی استانداردهای متناسب با شرایط انسانی برای تمامی مناطق آب و هوایی اعلام شده است در آیات قرآن کریم نیز قوانین کلی برای هویت دینی شهری تدوین شده است، شرایطی که هم نیاز روحی انسان را در نظر گرفته است و هم شرایط جسمی او را مد نظر داشته است. اگر چه این دو موضوع به راحتی با یکدیگر قابل تفکیک نیست.
● نیازهای اعتقادی در شهرسازی اسلامی
الف) شهر زمینه ساز رشد انسان: آیاتی از قرآن کریم بر این نکته اشاره دارد که هر آنچه که در آسمانها و زمین است، به تسبیح خداوند تبارک و تعالی مشغول است؛ مانند آیه ۴۴ سوره مبارکه اسراء «یسبح له السموات السبع و الارض و من فیهن و ان من شی الا یسبح بحمده و لکن لا تفقهون تسبیحهم انه کان حلیماً غفورا، هفت آسمان وزمین و هر چه در آنهاست همه به ستایش و تنزیه خدا مشغولند و موجودی نیست، جز آنکه ذکرش تسبیح و ستایش حضرت اوست و لیکن شما تسبیح او را فهم نمیکنید. همانا او بسیار بردبار و آمرزنده است.» یکی از مهمترین وظایف انسان در ایجاد محیط زندگی خویش آن است که عناصر و فضاهای شهری و هر شی انسان ساختهای این تسبیح را به اهل شهر و به هر ناظر و تازه واردی القا نماید. به بیان دیگر شهر باید بتواند تجلیگاه و نمایشگر تسبیح الهی توسط همه اجزای متشکلهاش باشد.
ب) یادآوری هویت انسانی: هر شهر و هر جزئی از آن بایستی انسان را به اصول و ارزشهای فرهنگی و اسلامی متذکر گردد و آنها را در ذهن هر ناظری یاد آور شود این عناصر نیز گاه آیات الهی هستند و زمانی دیگر سمبلها و نشانهها؛ آیات الهی که باید آنها را تمامی مخلوقات طبیعی دانست به عنوان نمونهای از قدرت و کمال پروردگار میتواند هدایت گر انسانها باشند همانگونه که سمبلها و نشانهها همچون مسجد یا حسینیه، یا اشکالی چون گنبد و قوس،یا طرحهایی چون طرحهای نمادی از این یادآوریهای دینی است. اسلیمی یا حتی رنگها و بیرنگیهایی درشهر که میتوانند ارزشهایی را برای مردم یادآوری نمایند.
ج) رعایت حدود الهی: اگر قرآن کریم در سوره اعراف آیه ۹۶ میفرماید «و لو ان اهل القری امنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الا رض و لکن کذبوا فاخذناهم بما کانوا یکسبون) (چنانچه مردم شهر و دیار همه ایمان آورده و پرهیزگار میشدند،ما درهای برکات آسمان و زمین را بر روی آنها میگشودیم و لیکن چون «آیات و پیغمبران ما را» تکذیب کردند ما هم آنان را به کیفر کردار زشت رساندیم). باید دانست که شهر اسلام بایستی بتواند زمینه رشد تقوای الهی را در انسانها فراهم نموده و از هر آنچه که امکان بروز گناه و خدشه به تقوای الهی را سبب شود جلوگیری به عمل آورد تا شهر بتواند محل نزول برکات الهی باشد. روشن است که این رعایت حقوق الهی و به عبارت دیگر تقوا، نه فقط شامل ابعاد و اضلاع سازههای شهری بلکه قدرتی درونی برای رعایت حقوق الهی در تمامی ابعاد آن مانند رعایت حقوق شرعی و شهروندی میباشد و تمامی تلاشهای فرهنگی در یک شهر دینی، در همین راستا قابل تعریف و اعتبار سنجی است این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار است که براساس آیات قران کریم، آبادانی و ویرانی یک شهر، نه فقط در سازهها و ساختههای آن بلکه در باورهای انسانی آن قابل توصیف است.
● نیازهای جسمی و روانی در شهرسازی اسلامی
الف) امنیت: امنیت یکی از مختصات مهم جامعه اسلامی است و اهمیت آن د ر جامعه مسلمین به حدی است که اولین وظیفه مسلمین د رتماس با یکدیگر القای این مطلب به طرف مقابل است و در این راستا ابتداییترین راه القای امنیت، «سلام» است. همانگونه که مسلمانان اولین ارتباط خود با (سلام علیکم ) آغاز میکنند، اهمیت امنیت برای شهر و شهروندان به حدی است که خداوند تبارک و تعالی
به هنگام قسم یاد کردن به شهر(مکه)آن را به صفت امین یاد میفرماید: و هذا البلد الامین(تین/۸) (وقسم به این شهر امن وامان(مکه معظمه). روشن است که در این امنیت، تمامی ابعاد آن در نظر گرفته شده است: امنیت مذهبی، امنیت اجتماعی، امنیت در مقابل هجوم بیگانه، امنیت روانی در مقابل ساختههای انسان و امنیت ضعفا در برابر اقویا که نمونه آخر امنیت را میتوان در موضوعات کلانی مانند عدالت شهری تا رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی و ایجاد امنیت برای پیاده روها و خیابانها یافت.
ب) زیبایی: آیات متعددی از قرآن مجید زیباییها را به خدا نسبت میدهد. از آن جمله میفرماید: «قل من حرم زینة الله التی اخرج لعباده و الطبیبات من الرزق قل هی للذین امنوا فی الحیوة الدنیا خالصة یوم القیامة: (بگو چه کسی زینت الهی و روزیهای پاکیزه را که برای بندگانش برآورده،حرام کرده است؟ بگو آن در زندگانی دنیا برای مومنان است و نیز خالص آن در روز رستاخیز). بنابراین از مهمترین وظایف برنامهریزان و طراحان و تصمیمگیرندگان مسائل شهری اهتمام در به نمایش در آوردن زیبایی حقیقی و الهی و حذف و امحای زشتیها و پلیدیها و زینتهای شیطانی در کلیت شهر و ازجمله سیما و کالبد آن میباشد.
● زیباشناسی در آیات قرآنی
قرآن در سوره نحل آیه ۸۰ مسکن را محل آرامش میخواند: والله جعل لکم من بیوتکم سکنا: (و خدا برای سکونت دائم شما منزلهایتان را قرار داد). این آرامش نه تنها در محیط خانه بلکه در عوامل محیطی خارج آز آن نیز باید برای انسان فراهم شود همجواری خانههای شهری با کارخانجات پر سر و صدا و مولد آلایندهها این امر همچنین بر نوع استفاده از مصالح و استقرار فضاهای داخلی و رابطه آنها با یکدیگر تاثیر دارد.همچنین در قرآن در خصوص غار اصحاب کهف آمده است: «و تری الشمس اذا طلعت تزوار عن کهفهم ذات الیمین و اذا غربت تقرضهم ذات الشمال و هم فی فجوة منه ذلک من آیات الله» (و گردش آفتاب را چنان مشاهده میکنی که هنگام طلوع از سمت راست غار آنها بر کنار و هنگام غروب نیز از جانب چپ ایشان دور میگردید و آنها کاملاً از حرارت خورشید در آسایش بودند این حکایت یکی از آیات الهی است.) آیه نشان میدهد که جهتگیری ابنیه به نحوی که بتواند بهره مناسب را از آفتاب و نور خورشید ببرند،اهمیت دارد. رنگ نیز از موضوعاتی است که تاثیر زیادی بر انسان و روحیات او دارند. در اینجا نیز بدون آنکه قصد اثبات یا نفی رنگ خاصی برای همه عمارات و شهرها در میان باشد، فقط تاکید میشود، این امر در طرحها و برنامه به دست غفلت سپرده نشود. رنگ میتواند عاملی در ایجاد سرور و شادمانی در انسان باشد: چنانکه خداوند در معرفی گاو بنیاسرائیل فرمود:... لونها تسر الناظرین:(...رنگ آن برای بینندگان فرحبخش است). بر همین اساس با توجه به مجموعه آیات مشخص میشود که رنگها،به دلیل تاثیرات در انسانها اثر گذارند؛بنابراین توجه به آنها در طراحیها و رنگآمیزی کل شهر یک ضرورت است.
سید علی اصغر حسینی
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
حسین امیرعبداللهیان لبنان وزیر خارجه دولت سیستان و بلوچستان جنگ انتخابات مجلس شورای اسلامی حجاب دولت سیزدهم مجلس حسن روحانی
سیل تهران یسنا هواشناسی شهرداری تهران بارندگی سازمان هواشناسی باران فضای مجازی آتش سوزی هلال احمر آموزش و پرورش
هوش مصنوعی خودرو دلار قیمت خودرو قیمت دلار بانک مرکزی قیمت طلا تورم مسکن بازار خودرو حقوق بازنشستگان ایران خودرو
تلویزیون جهان صدا و سیما مهران غفوریان موسیقی صداوسیما سریال سینمای ایران سازمان صدا و سیما
غزه رژیم صهیونیستی فلسطین اسرائیل جنگ غزه حماس آمریکا ترکیه انگلیس اوکراین نوار غزه امیرعبداللهیان
فوتبال پرسپولیس رئال مادرید استقلال سپاهان لیگ برتر باشگاه استقلال بازی باشگاه پرسپولیس علی خطیر جواد نکونام بایرن مونیخ
اینستاگرام اپل ناسا عکاسی تبلیغات موبایل گوگل
کبد چرب فشار خون