تکثر رادیو, تنوع صدا

دنیای عجیبی است دنیای رسانه ها زمانی تصور می شد که رسانه ها رقیبان سرسخت و بی رحمی هستند که عرصه را برای یکدیگر تنگ می کنند

دنیای عجیبی است دنیای رسانه‌ها! زمانی تصور می‌شد که رسانه‌ها رقیبان سرسخت و بی‌رحمی ‌هستند که عرصه را برای یکدیگر تنگ می‌کنند. بویژه با بسط رسانه‌های بصری و سلطه تصویر بر جهان ذهنی ـ اجتماعی کمتر کسی گمان می‌کرد‌ رسانه رادیو که ماهیت آن بر کلام و گفتار و صدا استوار است بتواند دراین کارزار دیجیتال و تصویر و دنیای سینمای خانگی و سه‌بعدی دوام بیاورد، اما هنوز هم صدا باقی است و به تناسب رشد و گسترش شبکه‌های مختلف تلویزیونی شاهد توسعه شبکه‌های رادیویی هم بودیم.

امروزه در کشور ما ۲ نوع شبکه رادیویی از حیث موضوع و ماهیت کار در حال فعالیت است؛ یکی رادیو‌های تخصصی مثل رادیو سلامت، تجارت، نمایش، اقتصاد، ورزش و... و دوم رادیو‌های عمومی‌ که البته آنها را نیز می‌توان بر حسب موضوع یا نوع مخاطب تقسیم کرد و در ذیل رادیوهای تخصصی قرار داد مثل رادیو جوان، رادیو فرهنگ و... . در سال ۹۰ علاوه بر افزایش کمی‌ شبکه‌های رادیویی، به ارتقای کیفیت برنامه‌های ۲۰ شبکه رادیویی موجود، توجه ویژه شده است.

قدرت ارسال برنامه‌های رادیویی با فرکانس‌های پیشین پایین بود و هرکس که از شهری به شهر دیگر می‌رفت در یافتن فرکانس‌ها دچار سردرگمی ‌می‌شد، اما با ارائه فرکانس‌های جدید این مشکل برطرف شده و قدرت فرستنده‌ها نیز افزایش یافته است.

حال با گسترش کمی‌ و کیفی شبکه‌ها و برنامه‌های رادیویی جای این سوال باقی است که آیا این توسعه با استقبال و افزایش مخاطبان رادیو هم همراه بوده است؟ آیا توسعه و تنوع شبکه‌های رادیویی منجر به مخاطب‌سازی و افزایش علاقه و گرایش مردم به این رسانه نوستالژیک شده است یا خیر؟ چه شاخصه و معیاری وجود دارد تا تشخیص دهیم اقبال مردم به شبکه‌های رادیویی بیش از گذشته شده و اساسا آیا به این توسعه و گستردگی نیازی هست یا خیر؟

مدتی پیش مدیر رادیو گفت: «زمان گوش دادن به رادیو در کشور از یک ساعت به ۲ ساعت افزایش یافته، اما نقطه ایده‌آل رادیو افزایش این زمان به ۴ساعت در روز است.» اگر این خبر پشتوانه علمی‌ و آماری دقیق داشته باشد نشان می‌دهد که افزایش کمی ‌شبکه‌های رادیویی یک نیاز اجتماعی بوده و می‌توان امیدوار بود که در این تحولات کمی‌ به تدریج نتایج و برکات کیفی و عملیاتی هم داشته باشیم که شاخصه آن افزایش مخاطبان رادیویی است. با این حال طبق همین آمار و شاخصه هم میزان مخاطبان رادیو به شکل مطلوب و استاندارد تا رسیدن به نقطه اصلی فاصله زیادی دارد که این خلأ را بیش از تکثر کمی‌ باید در تنوع کیفی برنامه‌های رادیویی جستجو کرد و البته تجربه ساختارهای جدید و مدرن‌تر این رسانه قدیمی. مثلا رادیو ایرانصدا که ساختاری اینترنتی دارد با اضافه کردن تصویر به دریافت آن به شکل آنلاین توانسته است هم یک نوع ساختارشکنی در این عرصه را تجربه کند و هم جذابیت‌های رسانه‌ای رادیو را بالا ببرد.

شاید اکنون زمان آن فرا رسیده تا شاهد خلاقیت و نوآوری در تولید برنامه‌های رادیویی و فرم و ساختارهای تازه آن باشیم تا صرفا توسعه کمی‌ امواج رادیویی. معاون سازمان صداوسیما نیز افزایش مخاطبان شبکه‌های رادیویی را ناشی از برنامه‌ریزی، نظارت مستمر و رفاقت برنامه‌سازان دانست.

واقعیت این است که توسعه ارتباطات و صنایع مخابراتی امروزه فرصت و امکانی فراهم کرده تا رادیو نسبت به دیگر رسانه‌ها راحت‌تر و بیشتر در اختیار مردم قرار بگیرد.

مثلا شما بسادگی از طریق تلفن همراهتان می‌توانید در درون تاکسی یا خیابان به رادیو گوش کنید یا رادیو سریع‌ترین رسانه ممکن برای دریافت اخبار و اطلاعات است و در دنیای پرسرعت و شتاب‌زده مدرن شاید هنوز هم بهترین رسانه همراه رادیو باشد.

اصلا رادیو به واسطه حمل و نقل آسان خود یک رسانه همیشه همراه آدمی ‌است که دیگر رسانه‌ها از این ظرفیت برخوردار نیستند، لذا از یک سو گرچه تصویر و جذابیت‌های آن همه جا را تسخیر کرده، اما از سوی دیگر رادیو تناسب و دسترسی بیشتری با زندگی انسان مدرن دارد. لذا توسعه شبکه‌های رادیویی یک نیاز اجتماعی و ضروری است به شرطی که پیش از آن نیازسنجی لازم صورت گرفته باشد و مخاطب‌سازی در کنار مخاطب‌پذیری مورد توجه باشد. رادیو مخاطبان عام دارد و می‌تواند این مخاطبان را تربیت کرده و به مخاطب خاص بدل کند.

ضمن این‌که شبکه‌ای مثل نمایش یا رادیو آوا می‌تواند طیف‌های مختلفی از مخاطب عام و خاص را مجذوب خود سازد. اتفاقا رادیو بیش از تلویزیون از این پتانسیل برخوردار است که برای هر قشر و طبقه با هر علاقه و تخصصی، دارای شبکه بوده و آنها را جذب کند.

بر همین اساس تکثر شبکه‌های رادیویی باید به تنوع صداها و سلیقه‌های مختلف انجامیده و این همه صدا منجر به هیاهو برای هیچ یا بی‌صدایی نشود. ضمن این‌که باید ابتدا نیاز سنجی و مخاطب‌شناسی صورت گرفته و بر اساس نتایج آن به تاسیس شبکه‌های تخصصی رادیویی مبادرت ورزید وگرنه به اتلاف وقت و اسراف سرمایه می‌انجامد و شاهد تولد انواع شبکه‌های رادیو خواهیم بود بدون مخاطب یا با مخاطبان اندک.

صدا زمانی می‌ماند و پژواک آن طنین‌انداز می‌شود که گوش‌هایی برای شنیدن آن وجود داشته باشد. پیش از تولید صدا باید به پرورش گوش‌ها‌ ‌برای شنیدن اندیشید.

سیدرضا صائمی