تاریخ رودسر و جاذبه های گردشگری آن

تاریخ رودسر و ردپای معماری آن جاذبه ای برای گردشگری است که به حال خود رها شده و شاید گوشه هایی از آن مورد حفاظت قرار گرفته, اما بافت تاریخی اش نه معرفی می شود و نه ثبت شده است

تاریخ رودسر و ردپای معماری آن جاذبه‌ای برای گردشگری است که به حال خود رها شده و شاید گوشه‌هایی از آن مورد حفاظت قرار گرفته، اما بافت تاریخی‌اش نه معرفی می‌شود و نه ثبت شده است. رودسر شهر تجار بوده و ۱۵۰ سال قبل گیلان را به یک قطب مهم تجاری ایران و روسیه تبدیل کرده بود. خاطره‌ای که تنها معماری‌ تاجران‌اش باقی مانده و فراموش شده است.

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ ساحل ماسه‌ای و زیبای رودسر به عنوان یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری این شهر و استان گیلان، همواره پذیرای گردشگران بوده است. اما هنوز کسی از بافت تاریخی و آثاری که هرچند قدمت این شهر را نشان نمی‌دهند اما از سکونت مردم شهر نشین آن طی ۱۵۰ سال گذشته می‌گوید، خبر ندارد. هر سال با آغاز تعطیلات،‌ رودسر پر از گردشگر می‌شود. ساحل ماسه‌ای این شهر که می‌توان از آن به عنوان یکی از سواحل منحصر به فرد استان گیلان یاد کرد، مملو از مسافران نقاط مختلف کشور از جمله تهران می‌شود. شاید جاذبه‌های طبیعی همچون دریا و جنگل نیازی به تعریف و معرفی نداشته باشند اما تاریخ هر شهر بخشی از هویت فرهنگی آن است که باید معرفی شود و این وظیفه سازمان متولی حفاظت از میراث فرهنگی‌ کشور است. وظیفه‌ای که چندان در شهر تاریخی رودسر به آن عمل نشده و حتی مردم این شهر هم از تاریخ و آثار خود غافلند. میدان شهرداری با آن در و دیوار تاریخی‌اش و خانه‌های تاریخی کوچه پس کوچه‌های شهر که با بام سفالی هنوز هم از زندگی اقلیمی مردم رودسر می‌گویند، تنها گوشه‌ای از ردپای ساکنین گذشته این شهر است. رودسر یکی از شهرهای شرقی استان گیلان است. قومیت مردم ساکن در آن گیلک بوده و به زبان گیلکی اما با لهجه "بیه پیش" (لهجه مردمان شرق گیلان) صحبت می‌کنند. نام قدیم رودسر کوتم و هوسم بود.

گفته می‌شود که یکی از روستاهای رودسر به نام تمیجان در زمان سلطنت شاه عباس اول ضرابخانه‌ای داشته که سکه‌های ضرب آن تاریخ در محل ضرابخانه کشف شده است. مقدسی، جغرافی‌دان معروف، در سال ۳۷۵ هجری قمری در کتاب (احسن التقاسیم فم معرفه الاقالیم) نوشته است که هوسم را بازار و مسجدی نیکو بوده که نزدیک محل و مقر حاکم بنا شده‌اند. حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری قمری، از هوسم به عنوان بندر و لنگرگاهی یاد می‌کند که کشتی‌ها گرگانی و مازندرانی در آن پهلو می‌گرفتند و آذوقه حمل می‌کردند. شهرستان رودسر، دارای چهار بخش کـــلاچـــای، چابکسر ، رحیم آباد و رودسر و ۱۰ دهستان است. جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، ۱۴۶۰۵۷ نفر است. پل تاریخی تمیجان، از آثار دوره صفوی، مسجد تمیجان از آثار دوره خاندان کیا، گنبد پیر محله در روستای پیر محله ماچیان و قلعه بندبن، واقع در قاسم آباد علیا از مهمترین آثار باستانی شهرستان رودسر است. گنبد پیر محله، یکی از نقاط تاریخی شهرستان رودسر و از عجایب معماری استان گیلان است. این گنبد در دوره کیانیان و به صورت هشت ضلعی ساخته شده است. رودسر شهر تاریخ و تجارت

نام رودسر ترکیبی از دو پاره واژه رود و سر است. سر در زبان دیلمی و پهلوی به معنی کنار بوده و بر همین اساس نام این شهر به معنای کنار رود است.

از تاریخ شواهد معماری رودسر، میدان شهرداری بیشتر از همه‌جای آن خودنمایی می‌کند. این میدان شامل ساختمان شهرداری با آن معماری شناخته شده گیلان که مشابه‌اش را می‌تواند در میدان شهرداری رشت دید، و نزدیک هفت ساختمان تاریخی است. ساخت این میدان در زمان رضا شاه آغاز شد و همان دوران نیز به پایان رسید. محلی‌های رودسر می‌گویند رضا شاه می‌خواست که مردم را در شهر نگه دارد، به همین علت ساختمان‌های اداری را کنار میدان و شهرداری ساخت و به این ترتیب کم‌کم شهر گسترش پیدا کرد.ساختمان ثبت احوال، ثبت اسناد، دارایی، شهربانی (نیروی انتظامی)، دادگستری، بنیاد علوی و یک دبیرستان بخشی از ساختمان‌های تاریخی اطراف میدان است که با اندکی اختلاف شبیه هم ساخته شده‌اند. البته امروز برخی از این ساختمان‌ها کاربری خود را تغییر داده‌اند و دبیرستان تبدیل به پژوهشگاه معلم شده است. به گفته کارشناسان میراث فرهنگی ساختمان‌های این میدان در فهرست میراث ملی ثبت شده‌اند اما هنوز مجموعه‌ای به نام میدان شهرداری و عرصه و حریم آن به ثبت نرسیده است. یکی از اهالی رودسر می‌گوید که گاهی دعوایی میان شهرداری و میراث فرهنگی بر سر تغییر و تحول اطراف میدان رخ می‌دهد که به طریقی آن را حل می‌کنند.

یکی از اهالی رودسر که از گرمای این‌روزهای شهر به سایه پناه برده بود می‌گوید، رضا شاه در رودسر خانه‌ای برای روزهای استراحت و تفرج خود ساخت. این خانه هنوز هم باقی‌مانده اما رضا شاه را پابند شهر نکرد؛ چون برخی نزدیکان‌اش او را راهی سخت سر کردند که امروز رامسر شده است. امروز اطراف برخی ساختمان‌های تاریخی میدان داربست‌هایی زده شده است. گفته می‌شود شهرداری مشغول مرمت ساختمان‌هاست و کار رنگ کردن برخی بناها آغاز شده است. برج آب رودسر را منبع آبی بتونی سیراب می‌کند. این منبع آب که درست پشت ساختمان شهربانی ساخته شده ۸۰ سال‌اش است و نخستین سنت معماری بتونی ایران را به رخ می‌کشد.

۱۶ پایه بتونی مخزن آب را نگه می‌دارند. مخزن به صورت دو پوش ساخته شده و به این ترتیب مانع از گندیده‌گی آب می‌شود. یک ردیف پله‌کان، کارکنان برج آب رودسر را به مخزن می‌رساند و آب هم از طریق لوله‌های قطوری که از بالا به پایین نصب شده‌اند به دست اهالی رودسر می‌رسد. امروز منبع آب دیگری در حومه شهر ساخته می‌شود. منبعی که نه هویت تاریخی دارد و نه ارزش معماری. بنایی مخروطی که قرار است جای برج کهن‌سال رودسر را بگیرد. بام پوش‌های سفالی معماری تاریخی گیلان در گذشته‌های دور بر پایه بام‌های سفالی بود. سفال‌گران ماهر با ساخت سفال‌های نیم مخروطی و چیدامان آن‌ها روی بام، مانع از ورود باران و برف به داخل خانه می‌شدند. هنوز هم این سنت کهن را می‌توان روی بام خانه‌های تاریخی رودسر دید. اما بام‌های حلبی شهر گاهی مانع از دید آن‌ها می‌شوند و حتی برخی خانه‌های تاریخی هم به نصب این قبیل بام‌های نه چندان زیبا روی آورده‌اند.

هنوز هم می‌توان در کوچه‌ پس‌ کوچه‌های پشت شهرداری رودسر خانه‌های بام‌ پوش سفالی را دید. این خانه‌ها هنوز هم معماری سنتی رودسر را دارند و قدمت بیشتر آن‌ها مربوط به ۶۰ یا ۷۰ سال قبل است. اکثر این خانه‌ها از وضعیت معماری مناسبی برخوردار نیستند؛ این درحالی است که برخی کوچه‌ها به دلیل تراکم خانه‌های قدیمی، شکل بافت تاریخی به خود گرفته است. پیش از این و طی تلاش‌هایی در دفتر بافت تاریخی سازمان میراث فرهنگی، ۷۸۰ بافت تاریخی شناسایی شد که گفته می‌شود بافت رودسر یکی از آن‌هاست. اما هنوز هم بلاتکلیفی در کوچه پس کوچه‌های آن دیده می‌شود.

شهر تجار ارفع تجار و حاج رئیس جزء مهمترین تجار رودسر بودند که هنوز هم خانه‌های تاریخی این اشراف‌زاده‌ها را می‌توان در یکی از کوچه‌های پشت میدان شهرداری دید. این دو برادر به طور فامیلی در یک محله زندگی می‌کردند که امروز به نام کوچه رئیسیان شناخته می‌شود. این کوچه شامل بیش از ۶ خانه تاریخی با قدمتی بیش از ۱۰۰ سال است. خانه ارفع‌ تجار که گفته می‌شود وضعیت مالی بهتری داشته، تقریبا بزرگترین خانه تاریخی رودسر محسوب می‌شود و می‌گویند زمانی که رضا شاه به این شهر آمد مهمان این خانه بوده است. این خانه امروز در اختیار نتیجه ارفع تجار، پسر "میرعلی اکبر ارفع‌زاده" است و با عنوان خانه میرعلی اکبر ارفع‌زاده در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.

«ارفع‌زاده»، نتیجه ارفع‌ تجار درباره خانه‌های این محله به CHN می‌گوید: «ارفع تجار دو پسر و دو دختر داشت که یکی از آن‌ها میرعلی اکبر ارفع‌زاده پدر من است. ارفع تجار، نماینده تجاری روسیه در گیلان بود و بیش از ۱۵۰ سال قبل در این‌جا زندگی می‌کرد.»

وی می‌گوید: «در زمان پدر من فامیل هم در این محله ساکن شده بود. عموی‌مان پشت این خانه زندگی می‌کرد و آنسوی محله را هم دایی‌ها و خاله‌ پدرمان خانه ساخته بودند. دو خانواده ارفع‌زاده و رئیسیان که حاصل زندگی ارفع‌ تجار و حاج رئیس هستند، سال‌هاست که هنوز در این محله زندگی می‌کنند.»

نتیجه ارفع تجار درباره مرمت خانه میرعلی اکبر ارفع‌زاده می‌گوید: «زمانی که از اروپا به ایران آمدم ساکن این خانه شدم. دو سال قبل خودم مرمت آن را شروع کردم و بدون آنکه دستی به ساختار معماری خانه ببرم، مرمت‌اش کردم. در آن زمان میراث فرهنگی هیچ کمکی به من نکرد و پس از مرمت سال گذشته عده‌ای از سازمان میراث فرهنگی و تلویزیون آمدند و از خانه فیلمبرداری کردند. همان زمان خانه را متر کرده و گفتند که قرار است این خانه ثبت شود. البته ثبت هم شد اما دیگر به ما اطلاعی ندادند.»

گفته می‌شود که در زمان رضا شاه پرچم روسیه بالای این خانه به اهتزاز بوده و همان زمان نیز تجارت بین ایران و روسیه توسط ساکنین آن در گیلان انجام می‌گرفته است. خانه‌های ارفع‌زاده و رئیسیان جزء خانه‌های زیبای رودسر هستند و هنوز هم تاریخ این شهر را نشان می‌دهند. البته وضعیت خانه رئیسیان مناسب نیست و حتی یکی از خانه‌ها در آستانه تخریب است اما خبری از میراث فرهنگی و حفاظت از این تاریخ شهر نیست. رودسر شهری تاریخی است اما این تاریخ باید معرفی شود. تاریخ رودسر هم رقیب ساحل زیبای آن است و می‌تواند گردشگران را در کوچه پس کوچه‌های شهر به حرکت درآورد.

مریم سرایی