ای بشر ماه را نظاره کن

فاصله تقریبی ماه از زمین ۳۸۴۴۰۰ کیلومتر میباشد که یک فرد پیاده می تواند این فاصله را در مدت ۱۱ سال بدود با این حال این فاصله در نجوم بسیار اندک است و در حقیقت ماه همین بیخ گوشمان است

فاصله تقریبی ماه از زمین ۳۸۴۴۰۰ کیلومتر میباشد که یک فرد پیاده می تواند این فاصله را در مدت ۱۱ سال بدود با این حال این فاصله در نجوم بسیار اندک است و در حقیقت ماه همین بیخ گوشمان است.

مدار ماه به دور زمین یک دایره کامل نیست بلکه بصورت بیضی است که زمین در گوشه ای از آن قراردارد ماه در نزدیک ترین حالت از زمین ۳۵۶۵۰۰ کیلومتر و در دورترین حالت ۴۰۶۷۰۰ کیلومتر فاصله دارد که وقتی در دور ترین مکان قرار دارد به طور محسوسی کوچکتر از زمانی است که در نزدیک ترین حالتش نسبت به زمین قرار دارد.از ماه و زمین به صورت سیارات دوگانه هم یاد میشود که این به علت بزرگی ماه در مقابل سیاره خود، زمین است. از دید یک ناظر فرضی در آسمان مدار ماه به دور زمین درحال حرکت به صورت یک دایره دندانه دار است.

ماه به علت نوسانات مدار خود همیشه هم در شرق طلوع و در غرب غروب نمی کند درضمن به علت حرکت ماه در جهت حرکت زمین ماه هر روز ۵۰ دقیقه دیر تر از روز قبل در آسمان دیده میشود

قطر ماه ۳۵۰۰ کیلومتر است که کمی بیشتر از ۴/۱ قطر زمین است. زمین ۵۰ برابر ماه حجم و ۸۱ برابر آن وزن دارد نیروی جاذبه ماه ۶/۱ زمین است ماه از دید ناظر زمینی درست به اندازه خورشید دیده میشود درحالی که ۴۰۰ بار از خورشید کوچکتر است علت آن است که خورشید درست ۴۰۰ بار ار ماه دورتر است.

ماه مانند اغلب اقمار شناخته شده در منظومه شمسی همیشه یک روی خود را به ما نشان میدهد علت آن است که یک دور چرخش ماه به دور زمین درست برابر یک دور چرخشش به دور خود است که این حالت را چرخش وابسته نامند به همین علت تا قبل از سفر های فضایی انسان فقط یک سوی ماه را دیده بود. به هر حال به علل بعضی اختلالات می توان ۵۹ درصد سطح ماه را از روی زمین رصد کرد ولی دیدن مابقی ار روی زمین امکان پذیر نیست.

تغییر شکل ماه را که هر شب شاهد آن هستبم فازها یا صورتهای ماه گویند.

یک دور گردش کامل ماه به دور زمین ۲۷ روزو ۷ ساعت و ۴۳ دقیقه و ۵/۱۱ ثانیه طول میکشد با این حال به علت چرخش هم زمان زمین به دور خورشید ماه کمی عقب افتاده، این حرکت از دید ما ۲۹ روز و ۱۲ ساعت طول میکشد.

ماه نیز مانند زمین به دور خود می چرخد همان طور که گفتیم زمان این چرخش با زمان چرخش زمین برابر است که در نتیجه هر نقطه از آن دوهفته مقابل خورشید قرار میگیرد این مدت زمان طولانی برای روز وشب ماه باعث میگردد دمای ماه در روز به ۱۲۰ درجه سانتی گراد بالای صفر ودر شب به ۱۵۰ درجه سانتی گراد زیر صفر برسد. اگر از روی ماه به زمین بنگریم متوجه می شویم که همیشه این گوی آبی در گوشه ای از آسمان میخکوب شده و هیچ گونه حرکتی ندارد.

در حقیقت این ماه نیست که بدور زمین میگردد بلکه زمین و ماه به عنوان سیارات دوگانه هردو به دور یکدیگر میگردند. ولی چون وزن زمین ۸۱ بار از وزن ماه بیشتر است بر طبق قوانین فیزیک مرکز این دوران به سوی زمین و در حقیقت زیر پوسته آن است. وجود ماه باعث ایجاد مد در دو سوی زمین میشود که یکی به علت جاذبه ماه و دیگری به علت نیروی گریز ایجاد شده از همین دوران است که زمین اسیر آن شده. در این میان اگر زمین و ماه و خورشید در یک راستا قرار گیرند خورشید نیز پا به میان گذارده در این گرانش شرکت می کند و ما شاهد بزرگ ترین جذر و مد ها هستیم بلعکس اگر خورشید و ماه نسبت به زمین زاویه قائمه تشکیل دهند خورشید و ماه گرانش یکدیگر دا خنثی می کنند و جذر و مد به طور فاحشی کاهش مییابد.

چون ماه با سرعت ۳۶۵۹ کیلومتردر ساعت به دور زمین حرکت می کند ایجاد نیروی گریز کرده و همین نیروی گریز از سقوط آن به زمین جلو گیری می کند.

وقتی ماه از درون سایه زمین حرکت میکند زمین مانع رسیدن نور خورشید به ماه میشود و ماه گرفتگی یا خسوف صورت میپذیرد. و اگر ماه به طور کامل در سایه زمین قرار نگیرد ماه گرفتگی یا خسوف ناقص ایجاد میشود. بلعکس وقتی ماه بین خورشید و زمین قرار می گیرد سایه ماه به روی زمین میفتد خورشید گرفتگی یا کسوف صورت میگیرد که به سه شکل بروز میکند اگر خورشید کاملا در پشت ماه پنهان شود کسوف کامل و اگر فقط قسمتی از خورشید توسط ماه پوشانده شود کسوف ناقص حاصل می آید در شکل سوم ماه آنقدر از زمین دور میشود که نمی تواند تمام سطح خورشید را بپوشاند که به این حالت کسوف حلقوی گویند.کسوف کامل یکی از زیبا ترین جلوه های طبیعت است که بسیار به ندرت صورت میگیرد در کسوف کامل روز تبدیل به شب میشود، ستاره ها در آسمان نمایان می شوند و تاج زیبای خورشید به دور ماه میدرخشد که دیدن آن را با یک تلسکوپ مجهز به فیلتر خورشیدی استاندارد به شما توصیه میکنم.

این مسئله که مدار ماه نسبت به استوای سماوی چگونه قرار دارد برای بسیاری پیش بینی ها منجمله محاسبه زمان وقوع خسوف و کسوف بسیار مهم است.متاسفانه مدار ماه کاملا بروی استوای سماوی قرار ندارد بلکه ۱۵/۵ درجه نسبت به آن انحراف دارد. که این خود دو برخورد در مدار ماه با استوای سماوی را باعث می شود که مکان این برخورد ها را گره نامند و به دو گره بالا رونده و پایین رونده تقسیم میشوند. به همین علت ماه ،خورشید و زمین همیشه در سایه یکدیگر قرار نمیگیرند و کسوف و خسوف به ندرت ایجاد می شود. اگر گره ها همیشه در یک وضعیت بودند محاسبه زمان وقوع کسوف و خسوف بسیار ساده بود ولی چنین نیست. بلکه محل گره ها و همچنین زاویه شیب آن ها نسبت به زمین مرتب درحال تغییر است.در نتیجه محاسبه زمان بروز کسوف یا خسوف بسیار پیچیده بوده و بهتر است حساب آن را به کامپییوتر ها بسپاریم.

جالب است بدانید جاذبه ماه آنقدر زیاد است که حتی خشکی ها را هم ۵۰ سانتیمتر بسوی خود میکشد.

بسیاری از اجداد ما بر این باور بودند که ماه واقعا تغییر شکل میدهد یا به عبارتی کلفت و باریک میشود. بعضی که دانا تر بودند گمان می کردند ماه مانند صفحه گرد وچرخانی است و این گونه هلال و بدر را توصیف می کردند که بسیار باور پذیر تر ومنطقی تر از تصور اول بود با این حال اکنون می دانیم آنهاهم اشتباه میکردند.

ماه در سطح خود دارای دو چشم انداز است. یکی دریاها و دیگری دهانه های آتشفشانی. البته آنچه را ما دریا می نامیم در حقیقت دارای آب نیست بلکه صحرا هایی وسیع از خاکستر و گدازه های سرد شده است که رنگی تیره تر دارد. بروی ماه می توان رشته کوه هایی مشاهده نمود همچنین دهانه هایی که از آنها تشعشعاتی ساطع میشود.

تنها بر آن روی ماه که به سمت زمین قرار دارد میتوان بیش از۳۰۰۰۰ دهانه آتشفشانی مشاهده کرد که گاه قطری معادل۲۵۰ کیلومتر دارند کوچکترین دهانه ای که میشود از روی زمین دید ۴۰۰ مترقطر دارد. که البته هیچکدام به علت یک آتشفشان واقعی ایجاد نشدند بلکه همگی حاصل برخورد شهاب سنگها هستند وسنی معادل چهار ملیارد سال دارند. در آن سوی ماه اثری از هیچ دریای تاریکی نیست و خوب است بدانید دریاها بسیار جوان تر از دهانه ها هستند.

گفتیم بعضی از دهانه ها پرتو زایی می کنند که از آن جمله می توان دهانه های تیخو،کوپر و نیکوس را نام برد.

ماه دارای کوه هایی هم هست که البته فقط دیواره های دهانه های آتشفشانی هستند که به طوراتفاقی کنار هم قرار گرفته سلسله جبالی بهم پیوسته را تشکیل داده اند که در بعضی مناطق ارتفاع آن به ۱۰ کیلومتر هم میرسد.

برای دیدن ماه به تلسکوپ گران قیمت نیازی نیست بزرگنمایی ۱۰ تا ۵۰ برابرکه در یک دوریبن دوچشمی معمولی هم یافت می شود برای دیدن ماه بسیار مناسب است.

روش مشاهده دهانه ها به این صورت است که مرز تاریک و روشن ماه را از هلال تا بدر هرشب رصد کنیم رمز کار در آن است که نور خورشید به این مکان به صورت مایل تا بیده دهانه ها را کاملا آشکار میسازد. برای مشاهده دریاها همچنین پرتو زایی دهانه ها باید تا ماه بدر صبر کنیم.

در ابتدا اصلا معلوم نبود که بشر می تواند شرایط خارج از زمین را تحمل کند یا نه ولی بزودی معلوم شد که انسان نه تنها می تواند این شرایط را بخوبی تحمل کند بلکه حتی می تواند تمام عمر خویش را خارج از زمین سپری کند. پس از آن از سفر به ماه که آرزوی دیرینه و دست نیافتنی پیشینیان ما بود سخن به میان آمد ولی چه کسی این جرعت و جسارت را داشت که جان خویش را به خاطر پیشبرد علم به خطر بیندازد و خود را موش آزمایشگاهی دانشمندانی بکند که آسوده می خواهند از روی زمین نظاره گر سفر پر مخاطره اش باشند.

اولین سفینه هایی که به سوی ماه پرتاب شدند همگی به سختی به سطح ماه برخورد کرده و منهدم شدند ولی قبل از نابودی عکس های زیبایی هم از ماه گرفتند که راه گشای تحقیقات بعدی شد.

۶۰۰ میلیون تماشاگر تلویزیون شاهد پرواز سه تن از شجاع ترین مردان علم به سوی ماه بودند. در ساعت ۱۸و۲ دقیقه به وقت تهران نیل آرمسترانگ،ادوین الدرین و مایکل کالینز سفر معجزه آسای خود را به سوی ماه آغاز کردند و بعد از چند روز نگرانی، دنیا صدای تسلی بخش کاپتان آرمسترانگ را شنید که با غرور اعلام کرد " عقاب به سلامت بروی ماه فرود آمد " در ۲۰ جولای در ساعت ۲۱و۷ دقیقه به وقت تهران برای اولین بار انسان بروی ماه قدم گذاشت تلویزیون ها صدای آرمسترانگ را پخش می کردند که با اولین قدم در میکروفن موجود در کلاهش گفت:"این قدم کوچکی برای یک مرد اما قدمی بس بزرگ برای بشریت است " پس ازآن تا کنون انسان بارها بروی ماه قدم گذارده .

آیا می دانید جای پای آرمسترانگ و یارانش میلیارد ها سال و شاید حتی تا پایان عمر ماه بروی غبارنرم ماه باقی می ماند. زیرا باد و بارانی وجود ندارد که آرامش این غبار نرم را برهم زند این اثر فقط در صورت برخورد یک شهاب سنگ پاک می شود. این در حالیست که فقط تا چند صد هزار سال دیگر بروی زمین نه اثری از اهرام ثلاثه باقی میماند نه برج ایفل و نه نیروگاه های عظیم اتمی که از مقاوم ترین مواد شناخته شده توسط بشر ساخته شده اند.

مواد کانی ماه را میتوان با سنگهای بازالت زمین مقایسه کرد بسیاری از دانشمندان گمان می کردند ماه جهانی سرد و یخ زده است ولی ماه نیز مانند زمین دارای هسته ای مذاب و مایع است که البته ترکیب دقیق آن هنوز بر ما معلوم نیست. ماه در بدو شکل گیری مانند زمین دارای میدان مغناطیسی بوده که در گذر زمان چیز زیادی از آن باقی نمانده است.

ماه نیز مانند زمین ۶/۴ میلیارد سال عمر دارد و چهار فرضیه برای شکل گیری آن وجود دارد ۱:جدا شدن از زمین مذاب ۲:شکل گیری همزمان با زمین ۳:پیدایش در خارج از منظومه شمسی که در سفر طولانی خود به دام گرانش زمین افتاده است ۴: تشکیل از گاز ها و بخارهای داغ خورشیدی که زمین هم از همان ها شکل گرفته ماه مذاب پس از سرد شدن میلیون ها سال توسط شهاب سنگ ها بمباران شد و از گدازه های حاصله طی میلیونها سال بعد دریا ها شکل گرفتند . ماه ۷۰۰ میلیون سال مانند تلی از آتش درخود میسوخت و مرتب توسط شهاب سنگ ها مورد اصابت قرار میگرفت. جوان ترین دهانه آتشفشانی ماه ۲۰ میلیون سال عمر دارد. امروزه دیگر به ندرت شهاب ستگی به ماه برخورد می کند و آرامش ماه پیر را بهم میزند.

آینده ماه هم بسیار جالب است. چرخش ماه به دور زمین آرام آرام از سرعت چرخش زمین بدور خود می کاهد و در نتیجه طول شبانه روز را افزایش می دهد. به طور متقابل سرعت ماه مدام افزایش میابد و در نتیجه نیروی گریزش بیشتر وبیشتر میشود و جاذبه زمین بیچاره دیگر قادر به نگاه داشتنش نخواهد بود و ماه لحظه به لحظه از زمین دورتر میشود. شاید اگر همین طور پیش میرفت روزی میرسید که زمین کاملا از چرخش به دور خود می ایستاد و ماه هم راهش را میگرفت و پی کارش میرفت. ولی هرگز شاهد چنین اتفاقی نخواهیم بود زیرا خیلی زودتر خورشید پیرما در آخرین روز های عمرش همانند باد کنکی باد میکند وعطارد،زهره،زمین ،ماه وشاید حتی مریخ را به تلی از خاکستر تبدیل میکند. البته امید وارم تا آن زمان بشر هوشمند از زادگاه رو به نابودی خود، زمین به سلامت و صلح به عالم بی انتها سفر کند من که امید وارم ولی چه کسی میداند صحبت از چهار تا پنج میلیارد سال دیگر است...