نکاتی کلی در مورد انتخاب موضوع پایان نامه

تعداد قابل توجهی از دانشجویان در مقطع انتخاب موضوع پایان نامه دچار سردرگمی می شوند و نحوه درست مواجهه با موضوع را نمی دانند و درک درستی نیز از هدف از انجام پایان نامه ندارند

تعداد قابل‌توجهی از دانشجویان در مقطع انتخاب موضوع پایان‌نامه دچار سردرگمی می‌شوند و نحوه درست مواجهه با موضوع را نمی‌دانند و درک درستی نیز از هدف از انجام پایان‌نامه ندارند؛

بنابراین سعی کرده‌ام به طور خلاصه نکات پراکنده‌ای که حاصل تجربیات و مشاهداتم بوده‌است را بیان نمایم. البته این نکات بیشتر در مورد انجام پایان‌نامه در سطوح کارشناسی و کارشناسی ارشد است:

موضوع پایان‌نامه باید کاملا شفاف و تا حد امکان جزئی (و نه کلی) باشد و مرزهای آن مشخص شده باشد. البته تمایل ذاتی انسان ممکن است به سمت کلی نگری و عمومیت در مسائل باشد ولی باید از آن پرهیز کرد، چون باعث سردرگمی و اتلاف وقت و انرژی می‌شود.

برای این منظور پایان‌نامه شما باید چند سوال محوری داشته باشد که هدف از انجام پایان‌نامه پاسخگویی به این سوالات باشد.

موضوع پایان‌نامه از ادبیات (literature) قوی برخوردار باشد؛ یعنی در اینترنت یا کتابخانه‌ها که می‌گردید کلی مطلب و مقاله در این مورد موجود باشد.

حتی‌الامکان یک تحقیق کاملا مشابه در این موضوع در خارج از ایران انجام شده باشد و مثلا شما آن را برای ایران اجرا کنید. البته در صورتی که تحقیقتان در مورد ایران است و مستلزم جمع‌‌آوری آمار و ارقام است ممکن است کارتان سخت شود. در ایران معمولا آمار درست و حسابی وجود ندارد. اول ببینید آماری که می‌خواهید وجود دارد بعد موضوع را انتخاب کنید.

● استاد مناسبی که علاقه‌مند به موضوع باشد پیدا کنید

استاد مناسب کسی است که اگر سختگیر است در عوض مطالب زیادی از او یاد بگیرید و در قبال سختگیری واقعا هم وقت و توجه برای کار شما صرف کند و هم برای آینده تحصیلی/شغلی شما مفید و موثر باشد. مثلا بتواند برای ادامه تحصیل شما توصیه‌نامه (recommendation) مناسبی بدهد یا دارای ارتباطات کاری وسیعی در داخل باشد و برای آینده شغلی شما مفید باشد و البته خودش هم بخواهد این کار را بکند).

من شخصا اساتید آسان‌گیر و خوش برخورد را ترجیح می‌دهم.

با در نظر گرفتن نکات فوق به عنوان معیارهای اصلی، اگر شرایط زیر نیز برآورده شود نور علی نور می‌شود:

▪ با استادی پایان‌نامه بگیرید که برای آینده شغلی/تحصیلی شما مفید باشد.

▪ موضوع متناسب با محل کار فعلی یا احتمالی آینده‌تان باشد.

▪ بتوانید برای پایان‌نامه از جایی کمک هزینه و منابع مالی بگیرید (البته باید ببینید واقعا به دردسرش می‌ارزد یا نه)

▪ نیم‌نگاهی به برنامه‌های بین‌المللی داشته باشید. بعضی نهادهای بین‌المللی یا دانشگاه‌های خارج از کشور در برخی موضوعات، پروژه‌های در حال اجرا دارند و از برخی موضوعات حمایت می‌کنند.

موضوع چندان هم مهم نیست:

ممکن است قدری توی ذوقتان بخورد، ولی هدف اصلی از انجام پایان‌نامه در سطح کارشناسی ارشد این نیست که خیلی دستاوردهای علمی جدیدی داشته باشید و مرزهای دانش را جابه‌جا کنید یا به نتایجی برسید که عملی و کاربردی و مفید باشد.

به نظر من هدف اصلی این است:

۱) شما با انجام یک تحقیق به روش علمی آشنا شوید و مهارت‌های زیر را کسب کنید:

▪ جست‌وجوی منابع (بدانید دنبال چه می‌گردید و الا توی اینترنت گم می‌شوید و ساعت‌ها وقت‌تان تلف می‌شود.)

▪ مرور ادبیات موضوع: کارهای قبلی انجام شده در ایران و جهان (چه مقالاتی را بخوانید،‌ چقدرش را بخوانید ممکن است فقط چکیده یا نتیجه‌گیری یا دیدن یک جدول کفایت کند.)

▪ دسته‌بندی (مطالبی را که می‌خوانید چطور دسته‌بندی کنید و نت برداری کرده از آن در پایان‌نامه خود استفاده کنید)

▪ انتخاب روش و متدولوژی علمی و مشخص برای پاسخگویی به سوالات

▪ جمع‌آوری داده‌‌ها (data) در صورت نیاز

۲) توانایی شما در نوشتن یک تحقیق مطابق با استانداردهای علمی افزایش یابد و هم به لحاظ محتوا و هم شکل (چکیده، مقدمه، فصل‌بندی،‌ جداول و...) شکل و شمایل علمی داشته باشد.

۳) با مسائل اجرایی یک تحقیق (از پرسشنامه و تحقیق میدانی گرفته تا کار با نرم‌افزار و نهایتا سفارش تایپ و صحافی و...) درگیر شوید. خواهید دید که حتی کارهای پیش پا افتاده هم کلی از شما وقت خواهد گرفت البته چیزهای جدیدی هم یاد می گیرید.

۴) تحقیق خود را به نحو مطلوبی ارائه کنید و با مهارت‌های گفتاری و سخنرانی و ارائه آشنا شوید.

۵) در معرض نقد و داوری قرار گیرید و بتوانید از کارتان دفاع کنید و واکنش منطقی به انتقادات داشته باشید.

و نکته مهم: همه کارهای فوق را در یک مدت زمان معین و با یک کیفیت معین (و با صرف انرژی معین) انجام دهید. مثلا شما شاید با خود فکر کنید اگر ۱۰ سال وقت داشته باشم می‌توانم یک تحقیق خیلی عالی انجام دهم... کسی از شما چنین چیزی نمی‌خواهد. انتظار این است که در همان مدت زمان تعیین شده کارتان را با کیفیت مورد قبول ( و نه عالی) ارائه دهید.

به عبارت دیگر با مفهوم مدیریت زمان، هزینه و انرژی به طور عملی درگیر شوید. معمولا (تقریبا همیشه!) کارها بیشتر از آن چیزی که فکرش را می‌کنید طول می‌کشد؛ بنابراین از همین ابتدا در نظر داشته باشید که اگر آخرین مهلت ارائه پایان‌نامه شش ماه دیگر است شما تا چهار ماه دیگر کارتان تمام شده باشد.

مهدی نصرتی