قدمت «ساعت آبی» در ایران (در این روز ۱۹ سپتامبر)

كالیستنس مورخ یونانی كه در لشكركشی اسكندر مقدونی به ایران همراه او بود و رویدادهای روز و مشاهداتش را منظما یادداشت می كرد در یادداشتی كه بعدا با محاسبات تقویمی معلوم شده كه …

كالیستنس مورخ یونانی كه در لشكركشی اسكندر مقدونی به ایران همراه او بود و رویدادهای روز و مشاهداتش را منظما یادداشت می كرد در یادداشتی كه بعدا با محاسبات تقویمی معلوم شده كه متعلق به سپتامبر ۳۲۸ پیش از میلاد (۲هزار و ۳۳۴ پیش در این ماه) است نوشته است: در اینجا (ایران)، در دهكده ها كه آب را برحسب نوبت به كشاورزان برای زراعت می دهند، یك فرد از میان آنان (كشاورزان) انتخاب می شود تا بر زمان نوبت نظارت داشته باشد. این فرد در كنار مجرای اصلی آب و محل انشعاب آن میان كشاورزان بر سكویی می نشیند و ظرفی فلزی را كه سوراخ بسیار ریزی در آن تعبیه شده است در ظرفی بزرگتر و پر از آب قرار می دهد كه پس از پر شدن ظرف كوچك (یك بار و یا چند بار) كه به آهستگی و طبق محاسبه قبلی ابعاد سوراخ آن صورت می گیرد، آب را قطع و آن را به جوی كشاورز دیگر باز می كند و این كار دائمی است و این وسیله (ساعت آبی) عدالت را برقرار كرده و از نزاع كشاورزان بر سر آب مانع می شود و ....

این مورخ در پایان این یادداشت افزوده است كه این وضعیت (نظم و نسق) را تاكنون در چندین نقطه این سرزمین (ایران) دیده است كه اندیشه و تدبیر (ضابطه) خوبی است. در بیشتر نقاط این سرزمین (ایران)، كشاورزان به تناسب توان خود مالك زمین زراعتی هستند (شمار فئودالها خیلی كم است). گرفتن مالیات از خرده مالك برای حكام آسانتر است.

این یادداشت كالیستنس این تردید را به وجود آورده است كه ایرانیان نخستین مخترع ساعت آبی بوده اند یا یونانی ها. بسیاری از مورخان اروپایی كارشناس قرون قدیم نوشته اند كه ساعت آبی از دهه ۳۸۰ پیش از میلاد و از زمان افلاتون در یونان بكار رفته است. مورخان دیگر به این نظر شك كرده و معتقدند كه با وسائل ارتباطی آن عهد، امكان انتقال اختراع (ابتكار) ساعت آبی از یونان به ایران در طول ۵۰ سال (زمان مشاهدات كالیستنس) و توزیع این اختراع میان كشاورزان (كه دور از شهرها زندگی می كنند) برای بهره برداری بعید است. این جر و بحث همچنان ادامه دارد كه بحث مناسبی است و ادامه آن جهانیان را بیش از پیش متوجه قدمت تمدن ایرانیان می كند.