سلامتی شما روی خط اینترنت

اواخر دهه ۱۹۹۰ عصر تجدید ساختار نظام بهداشت و درمان كشور ها بوده است امروزه استفاده از اینترنت در فعالیت های پزشكی به سرعت در حال افزایش است

آنچه در این میان مشهود است توجه به دردها و آلام انسانی در جهان فقیر و كشورهای در حال ‌توسعه می‌باشد، كه فناوری اطلاعات برای آنها یك ابزار گران و فراتر از دسترس محسوب می‌گردد.

در آغاز هزاره سوم فناوری اطلاعات به طرز عجیب و سریعی راهكار‌های عملی خود را در تمامی لایه‌های مختلف زندگی رسوخ داده‌است. فناوری اطلاعات برای تمامی مظاهر زندگی در عصر اطلاعات و ارتباطات شیوه‌های جدید و مطمئنی را پیش‌بینی كرده است. این شیوه‌ها مبتنی بر دو اصل مهم و حیاتی سرعت و دسترسی آسان بدون محدودیت زمانی و مكانی است. دولت الكترونیك، شهر الكترونیك، آموزش الكترونیك، بهداشت الكترونیك و .... ساختار‌های جدیدی در زندگی امروز هستند كه بر پایه و مبتنی بر شبكه كاركرد‌های خود را اعمال می‌كنند. شكی نیست كه دسترسی به مراقبت‌ها و اطلاعات اولیه پزشكی آن هم بدون محدوده زمانی حق ابتدایی و عامه مردم در هر جامعه‌ایست. فناوری اطلاعات و سیستم شبكه نیز برای این حق ابتدایی راه‌حل‌هایی دارد. بیمارستان‌های مجازی، مانند بسیاری از واژه‌های مجازی دیگر در عصر مجازی پاسخگوی این نیاز ابتدایی خواهند بود.

فراهم‌آوری اطلاعات و نیاز‌های بهداشتی و پزشكی برای افراد جامعه آن هم در تمام نقاط كاری پر‌هزینه و دشوار است، اما این در حالی است كه امروز با استفاده از تجهیزات مخابراتی و سیستم‌های شبكه‌ای این مسئله كار دشوار و پر‌هزینه‌ای نیست.

امروز افراد جامعه قادر خواهند بود از دسترسی یكسان به خدمات بهداشتی و پزشكی الكترونیكی به منظور حفظ سلامت خویش بهره‌مند شوند و فرآیند مراقبت‌های بهداشتی و درمانی خود را به نحو مناسب‌تری اداره كنند.

تصور كنید كه به عنوان یك گردشگر به یكی از شهر‌های داخلی و یا خارجی سفر كرده‌اید، در حال گشت و گذار هستید كه ناگهان دردی در جسم خود احساس می‌كنید و متعاقباً بیهوش می‌شوید! بعد از رساندن شما به اولین بیمارستان این دیگر مشكل پزشك شماست كه باید بفهمد ناراحتی شما چیست و چه كاری می‌شود برای نجات شما انجام داد، حال در این میان هیچ ارتباطی به شما ندارد كه پزشك زبان شما را نمی‌داند و یا شما نمی‌توانید در حال بیهوشی سابقه بیماری خود را برای وی توضیح دهید! اما اگر شما یك شهروند شهر الكترونیك باشید كدی در اختیار دارید كه پزشك معالج شما با ورود به سایت اطلاعاتی شما دیگر مشكلی برای درمان نخواهد داشت، تمام اطلاعات پزشكی، درمانی، سابقه بیماری و یا سلامت شما، عكس‌ها، آزمایشات و بسیاری دیگر از اطلاعات مورد نیاز در اختیار است و شما می‌توانید امیدوار باشید كه بار دیگر فرصت سفر كردن پیدا خواهید كرد آن هم با سلامتی كامل. این هم نوعی از زندگی در شهر الكترونیك است.

● بهداشت الكترونیكی

اواخر دهه ۱۹۹۰ عصر تجدید ساختار نظام بهداشت و درمان كشور‌ها بوده است. امروزه استفاده از اینترنت در فعالیت‌های پزشكی به سرعت در حال افزایش است، در «پیش‌نویس نهایی بیانیه اصول اجلاس عالی سران جهان درباره جامعه اطلاعاتی» در ۹ دسامبر ۲۰۰۳ میلادی، مواد ۲، ۲۵، و ۵۱ به زمینه‌های گسترش پزشكی الكترونیكی تخصیص یافت و به توانمندی‌های این حوزه اشارات چشمگیری داشت.

در ماده ۲ با عنوان «چالش پیش روی ما»، سخن از مهار توانمندی‌های فناوری اطلاعاتی و ارتباطی برای دستیابی به اهداف توسعه‌ای مندرج در «اعلامیه هزاره» می‌رود، كه مبتنی است بر از بین بردن فقر مطلق و گرسنگی، تأمین امكان تحصیلات ابتدایی برای همه جهانیان، تقویت برابری زن و مرد و قوت بخشیدن به زنان، كاستن از مرگ‌و‌میر كودكان، بهبود سلامت مادران، مبارزه با ایدز، مالاریا و دیگر بیماری‌ها، تضمین پایداری محیط زیست، و توسعه همكاری جهانی برای رسیدن به توسعه، به منظور دست یافتن به جهانی سرشار از صلح، عدالت، و رفاه.

آنچه در این میان مشهود است توجه به دردها و آلام انسانی در جهان فقیر و كشورهای در حال ‌توسعه می‌باشد، كه فناوری اطلاعات برای آنها یك ابزار گران و فراتر از دسترس محسوب می‌گردد. با توجه به این مسئله بود كه بیمارستان‌هایی آن هم از نوع مجازی آن. الگوی اولیه‌ بیمارستان‌های مجازی در مورد بیمارانی به كار گرفته شد كه نیاز به استفاده از خدمات تخصصی بیمارستان داشتند ولی وضعیت آنها طوری بود كه در منزل نیز می‌توانستند بستری و تحت نظر باشند. این نوع بیمارستان به دنبال طراحی و بررسی فناوری‌هایی است كه پزشكان می‌توانند از طریق آنها از خانه و از محیط بیمارستان با بیماران دور از دسترس ارتباط برقرار كنند و پیشرفت بیماری آنها را بررسی كرده و اقدام مناسب را در جهت درمان آنها به عمل آورند.

بیمارستان مجازی در واقع همانند یك سیستم كتابخانه‌ دیجیتالی (DLS)، اطلاعات پزشكی تخصصی را در ارتباط با ارائه‌ مراقبت در اختیار بیماران و ارائه ‌دهندگان مراقبت قرار می‌دهد. امكان انتخاب سریع و آسان برای بستری در بیمارستان با مراقبت از راه دور در خانه، استفاده‌ آسان از آن و برخورداری از حمایت و پشتیبانی آن، امكان دسترسی به طیفی از پزشكان و خدمات آنها از جمله‌ مزایای بیمارستان‌های مجازی هزاره سوم است.

امكان دسترسی به بیمار و كنترل وضعیت وی از بیمارستان، خانه یا هر جای دیگر امكان دسترسی الكترونیكی به مدارك پزشكی بیماران و اطلاعات پزشكی پزشك عمومی و متخصص از جمله مزایای دیگر این بیمارستان برای پزشكان است.

در بیمارستان مجازی بیش‌تر به امنیت و رازداری داده‌ها تاكید می‌شود و از فناوری مشابه سیستم بانكداری اینترنتی در فنلاند استفاده می‌شود به این معنا كه اطلاعات با استفاده از یك ارتباط ایمن به صورت محرمانه منتقل می‌شود و این ارتباط ایمن انتقال متن تصاویر و صدا را نیز در بر‌می‌گیرد، همچنین كل سیستم شامل لایه‌های امنیتی و محرمانه است و از هر نوع مداخله‌ای جلوگیری می‌كند. برای امنیت هر عضو از این سیستم رمز عبوری در نظر گرفته می‌شود، در آخر نیز پس از دریافت مشاوره پزشكی هزینه ویزیت از طریق شبكه از موجودی بیمار كسر ‌می‌شود.

اما شاید بتوان گفت هدف بیمارستان مجازی ایجاد شبكه‌ خدمات مشاوره اینترنتی به طور گسترده در سراسر جهان است.

● تكفاب، درمان ایرانی از راه دور

اما دیدگاه ملی در باره بهداشت و الكترونیكی بر پایه طرح تكفا در ۱۵ تیر ۱۳۸۲ به طور رسمی موجودیت یافت تا در قالب طرحی به نام تكفاب در خدمت بهداشت و سلامت ایرانی باشد. بر مبنای آیین‌نامه هیئت وزیران، در جلسه مورخ ۹ تیر ۱۳۸۱ و بنا به پیشنهاد شماره ۵۳۱۸۸/۱۰۵ مورخ خرداد ماه ۱۳۸۱ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور، آیین‌نامه نحوه اجرای فعالیت‌های مشخص به منظور گسترش كاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات كشور در ماده شماره ۳ این آیین‌نامه برنامه‌های هفت‌گانه‌ای همراه با پروژه مربوطه به عنوان اولویت‌های برنامه عملیاتی فناوری ارتباطات و اطلاعات كشور اعلام شد و در بند «ج» به حوزه طرح گسترش كاربرد فناوری ارتباطات در آموزش عالی و بهداشت، درمان و آموزش پزشكی اشاره شد و به منزله یكی از راهبردهای ملی به تصویب رسید.

هدف اصلی این طرح، برقراری ارتباط بین‌ ارائه خدمات بهداشتی با قابلیت‌های فناوری جدید بود. هسته اصلی راهبرد طرح این بود كه كنترل بیشتری بر فرایند مدیریت منابع، مدیریت اجرایی و تحویل اطلاعات، و همچنین امور مربوط به فناوری ارتباطات و اطلاعات اعمال گردد. در این صورت رهبری و هدایت فناوری ارتباطات و اطلاعات بهداشتی توانمند می‌گردد و با اجرای محلی و ملی كه براساس معیارهای عدالت اجتماعی هستند منطبق خواهد شد.

اجرای این طرح از ابتدای سال ۱۳۸۲ پیش‌بینی شد، كه در دو مرحله اساسی قابل اجراست مرحله اول ۱۳۸۳-۱۳۸۲ امكان دستیابی به پهنای باند لازم (حداقل ۶۴ كیلوبایت در ثانیه) برای مراكز بهداشتی، و افزایش به پهنای باند ۲ مگابایت در ثانیه میان مراكز اصلی، قابلیت دسترسی به داده‌های معتبر برای همه كاركنان بهداشتی با توجه به سطوح مسئولیتی، و ایجاد سیستم تهیه فهرست‌های بهداشتی در سطح ملی. مرحله دوم ۱۳۸۹- ۱۳۸۴ زیربنای دسترسی به پهنای باندی كه در سرعت‌های توصیه ‌شده در شبكه‌های محلی و نواحی گسترده دیگر، جوابگوی نیازها باشد، مكانیسم‌های دستیابی امن (مثل كارت‌های هوشمند) برای مردم نیز از اجزای این مرحله است. براساس طرح توسعه تكفاب، روند اطلاع‌رسانی پزشكی به صورت ملی و با توجه به توانمندی‌های استان‌ها، امكان تحقق پیدا می‌كند.

اما باید دید كه با تمام این بحث‌ها در كجای كار ایستاده‌ایم. طرح تكفاب نیز همانند طرح تكفای خودمان در كش و قوس‌های بوروكراسی‌های كهنه شده ایرانی درمانده است. طبق برنامه تدوین شده قرار بود كه مراحله اول آن تا پایان سال ۸۳ و با تخصیص چهار میلیارد و هشتصد میلیون تومانی بودجه از محل اعتبارات تكفا به پایان برسد. اما جالب اینجا بود كه به شیوه مرسوم تمام برنامه‌ریزی‌ها و پروژه‌های ملی ایرانی در پایان مرحله اول نه بیمارستانی مجهز به سیستم اتوماسیون پذیرش بیماران شده بود و نه خبری بود از پرونده الكترونیكی برای بیماران، نه كد بهداشتی كامپیوتری، این نیز در حالی بود كه هیچ كدام از بیمارستان‌ها هیچ نقطه اتصالی به یكدیگر نداشتند. شاید به همین خاطر بود كه دبیر شورای راهبری تكفاب در آن زمان گفت: « «فكر نكنید دیر شده است. در چنین پروژه‌های مهمی، انجام مطالعات و استفاده از تحقیقات بسیار زمان بر اما ضروری است همانطور كه در انگلستان، فاز مطالعاتی چنین طرح مشابهی ۶ سال طول كشید.!!!!»

به هر حال چند سالی از آن زمان می‌گذرد، سرنوشت تكفا ۱ و ۲ نیز كه نیازی به توضیح ندارد، طرح‌هایی مانند شناسنامه سلامت، پرونده و كد بهداشت الكترونیكی نیز كه سرانجام خود را دارند. پرونده الكترونیكی بیمار كه بود‌جه‌ای برابر با ۷/۱ میلیارد دلار را طلبیده است از اصلی‌ترین مراحل این پروژه است كه زیر‌مجموعه‌های زیادی را شامل می‌شود. بحث زیر‌ساخت اطلاعاتی و شبكه‌ای بیمارستان‌ها و نیز اتصال آنها به یكدیگر از طریق شبكه به قوت خود باقی است.

اهدا سلطانعلی‌زاده