برافرازنده ی پرچم دانش

محمد باقر به اندازه ای گنجهای پنهان معارف و دانشها را آشکار ساخته, حقایق احکام و حکمتها و لطایف دانشها را بیان نموده که جز بر عناصر بی بصیرت یا بد سیرت پوشیده نیست و از همینجاست که وی را شکافنده و جامع علوم, و برافرازنده پرچم دانش خوانده اند

ابن حجر هیثمی» می‏نویسد:

"محمد باقر به اندازه‏ای گنجهای پنهان معارف و دانشها را آشکار ساخته، حقایق احکام و حکمتها و لطایف دانشها را بیان نموده که جز بر عناصر بی بصیرت یا بد سیرت پوشیده نیست و از همینجاست که وی را شکافنده و جامع علوم، و برافرازنده پرچم دانش خوانده‏اند."

در مقام علمی پنجمین امام شیعیان همین بس که در شان او «عبدالله بن عطأ» که یکی از شخصیتهای برجسته و دانشمندان بزرگ عصر امام بود، می‏گوید: "من هرگز دانشمندان اسلام را در هیچ محفل و مجمعی به اندازه محفل محمد بن علی (ع) از نظرعلمی حقیر و کوچک ندیدم. من «حکم بن عتیبه» را که در علم و فقه مشهور آفاق بود، دیدم که در خدمت محمد باقر(ع) مانند کودکی در برابر استاد عالی مقام، زانوی ادب بر زمین زده شیفته و مجذوب کلام و شخصیت او گردیده بود."

● کرامتی از حضرت

چشمهایی که بینا شد

ابوبصیر می گوید: به امام باقرعلیه السلام عرض کردم چه اندازه حاجیها فراوانند و فریاد و غوغای بزرگی است.

امام ‏علیه السلام فرمود: بلکه بگو چه اندازه غوغا بسیار است و حاجی کم است. آیا دوست داری راستی آنچه را گفتم بدانی و آشکارا مشاهده کنی؟ آنگاه امام دست بر چشمهای ابوبصیر کشید و دعاهائی کرد که چشمهای او باز شد و به او فرمود: به حجاج نگاه کن! ابوبصیر گوید: نگاه کردم اکثر آنها میمون و خوک هستند و مومن در بین آنها همانند ستاره‏ای درخشان در تاریکی است. آنگاه گفتم: راست گفتی ای مولای من چه اندازه حاجی کم و فریاد و غوغا بسیار است. سپس امام‏علیه السلام دعایی کرد و چشمهای ابوبصیر به حال اول بازگشت.

● جلوه ای از هیبت

نقل است یکی از همراهان هشام بن عبدالملک خلیفه اموی، به هنگام حج، چون توجّه و احترام مردم به آن حضرت را می بیند، تصمیم می گیرد با طرح سؤالی او را شرمنده کند وچون نزد آن گرامی می رسد و چشمش به آن حضرت می افتد تنش به لرزه در می آید ورنگش می پرد و زبانش بند می آید.

آن حضرت در میان مردم از متواضع ترین آنان به شمار می آمد، ولی درمقابل ستمکاران شجاعانه می ایستاد و از حقّ و حقیقت دفاع می نمود. در مجلسی نزد هشام درحالی که در کنار او و بر تخت او نشسته بود، در پاسخ هشام، حقانیّت خانواده خود رااثبات کرد هشام از پاسخ امام چنان به خشم آمد که صورتش سرخ شد و چشمانش برگشت.

● جلوه ای از سجایای اخلاقی

▪ سخاوت و بخشش

بسیاری کسان به امید بهره مندی از جود و کرمش به سویش می شتافتند و هیچ یک ناامید برنمی گشتند. هر کس به خانه اش می آمد، بیرون نمی رفت، مگر آن که غذایش می داد و لباس نیکویش می پوشاند و مبلغی به او می بخشید. و می فرمود: نیکی، فقر را می زداید و بر عمر می افزاید و از مرگ بد پیشگیری می کند.

▪ حلم و صبر و شکیبایی

از بارزترین صفات ایشان صفت صبر و بردباری آن حضرت بود.

نقل کرده اند که مردی نامسلمان (نصرانی) که از امام باقرعلیه السلام کینه داشت، روزی به آن حضرت برخورد نموده و بنای بدگویی را آغاز کرد و گفت: تو بقر(گاو) هستی. امام علیه السلام با آرامش خاصّی فرمود: من باقرم. مجدداً گفت تو فرزند زنی آشپز هستی! امام فرمود این حرفه او بوده است. مرد نصرانی با گستاخی بیشتر گفت: تو فرزند زنی سیاه چرده و زنگی و... هستی! امام علیه السلام فرمود اگرتو راست می گویی و مادرم آن گونه که تو توصیف می کنی بوده است، پس از خداوند می خواهم او را بیامرزد، و اگر ادعاهای تو دروغ و بی اساس است، پس از خداوند می خواهم که تو را بیامرزد! مرد نصرانی که حلم و صبر آن حضرت را مشاهده کرد، و دید علیرغم اینکه پایگاهی بزرگ در اجتماع دارد و دارای صدها شاگرد می باشد به جای مقابله به مثل، چون کوه، صبر و حلم بکار برد. خود را شکست خورده دید و از گفته های خود عذرخواهی نمود و اسلام آورد.

● گزیده ای از روایات

ـ دانشمندی که از علمش بهره برده شود، بهتر از هفتاد هزار عابد است.

ـ هر که به مردم درسی از هدایت آموزد، مانند پاداش ایشان دارد بدون این که از پاداش آنانچیزی کم شود و کسی که به مردم درسی از گمراهی آموزد، مانند گناه ایشان بر گردنش افتد، بی این که از گناه آنان چیزی کم شود.

ـ زکات علم این است که آن را به بندگان خدا بیاموزی.

ـ علم خزینه ها دارد که کلیدهایش پرسش است. بپرسید که خداوند شما را رحمت کند. درباره علم چهار کس پرسنده و پاسخ دهنده و شنونده و دوستار آنان ثواب می برد.

ـ کمال انسان و نهایت کمالش دانشمند شدن در دین و صبر در بلا و میانه روی در زندگی است.

ـ هر که علم جوید برای این که بر علما ببالد یا بر سفها ستیزد یا مردم را متوجّه خود کند،در آتش دوزخ جای می گیرد و همانا ریاست جز برای اهلش شایسته نیست.

ـ هر که ندانسته و رهبری نشده به مردم فتوا دهد، فرشتگان رحمت و فرشتگان عذاب او را لعنت کنند، و گناه آن که به فتوایش عمل کند، دامنگیرش شود.

ـ هیچ بنده ای، دانشمند نمی شود مگر این که به کسی که بالا دست او است، حسادت نورزد و کسی را که پایین تر از او است، تحقیر نکند.

ـ به خدای سوگند، مرگ دانشمند برای ابلیس بسی محبوب تر از مرگ هفتاد عابد است. و دانشمندی که مردم از دانش او بهره گیرند، از هزار عابدافضل است.

ـ هر کس در طلب مال دنیا باشد تا از مردم بی نیاز شود و وسیله آسایش خانواده خود رافراهم سازد و به همسایگان نیکی کند روز رستاخیز چهره اش مثل ماه شب چهارده درخشان خواهد بود.

ـ کسی می تواند به حق، عبادت خداوند را به جا آورد که به او معرفت داشته باشد و خدارا به درستی و شایستگی بشناسد و امّا کسی که شناخت درستی درباره ذات مقدّس اوندارد، خدا را همانند این مردم گمراه (به طور سطحی) عبادت می کند.