بهترین وقت خداحافظی با شیر مادر

۶ نظر درباره از شیر گرفتن کودک

چندی پیش عکس جلد مجله تایم جنجال‌برانگیز شد؛ عکسی که محتوای آن «از شیر گرفتن کودک» بود و نشان می‌داد که در برخی فرهنگ‌ها، دیر از شیر گرفتن کودکان چندان نامناسب به نظر نمی‌رسد....

واقعیت این است که شیرمادر فواید زیادی دارد؛ زودهضم‌تر از شیرخشک است، سیستم ایمنی کودک را تقویت می‌کند، از عفونت پیشگیری می‌کند و باعث ارتقای سلامت کودک می‌شود و سرشار از آنتی‌بادی است. در آغوش گرفتن کودک و تماس جسمی با مادر هنگام شیردهی نیز احساس راحتی و امنیت روانی در او ایجاد می‌کند. بررسی‌ها نشان داده ضربان قلب، استرس و فشار خون کودک نیز در زمان شیردهی کاهش پیدا می‌کند، اما سوال اینجاست که مناسب‌ترین زمان برای پایان شیردهی چه زمانی است؟ پاسخ این سوال را از زبان متخصصان بخوانید.

● شیردهی از منظر قرآن

در قرآن کریم در چند مورد به شیردهی اشاره شده است که سوره بقره مهم‌ترین و واضح‌ترین آیه در این باره است. در بخش‌هایی از این آیه آمده است: «وَالْوَالِدَاتُ یرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَینِ کَامِلَینِ لِمَنْ أَرَادَ أَن یتِمَّ الرَّضَاعَةَ... فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَیهِمَا...»

«و مادران [باید] فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند. [این حکم‌] برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند... پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضایت و صوابدید یکدیگر، کودک را [زودتر] از شیر بازگیرند، گناهی بر آن دو نیست...»

در بخشی از سوره لقمان نیز که به انسان و زمان شیردهی اشاره می‌کند چنین بیان شده است: «...وَفِصَالُهُ فِی عَامَینِ...» «...و از شیر باز گرفتنش در دو سال است...»

در بخشی از سوره احقاف نیز چنین آمده است: «...وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا...»«...و باربرداشتن و از شیرگرفتن او ۳۰ ماه است...» که با در نظر گرفتن ۹ماه بارداری زمان شیردهی در این آیه ۲۱ماه بیان شده است.

● نگاه فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک

دکتر فریبا عربگل

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی

بهترین زمان از شیر گرفتن کودک پایان ۳ سالگی است

شیردهی از دو زاویه برای کودک اهمیت دارد؛ یکی برطرف‌کردن نیازهای جسمی و فیزیکی و تامین مواد غذایی و ریزمغذی‌های مورد نیاز برای رشد کودک (که متخصصان اطفال در این مورد صاحب‌نظرند و اغلب شیردهی را در ۶ماه اول زندگی کودک ضروری می‌دانند و توصیه می‌کنند حتما در سال اول زندگی و ترجیحا تا ۲سالگی ادامه داشته باشد.) و دیگری از نظر عاطفی. توصیه می‌شود از همان اولین لحظه‌های بعد از تولد، شیردهی صورت بگیرد و تماس فیزیکی بین مادر و کودک ایجاد شود. تماس فیزیکی کودک با بدن مادر که در شیردهی رخ می‌دهد، یک رابطه عاطفی بین مادر و کودک ایجاد می‌کند و کمک می‌کند پدیده دلبستگی در کودک بهتر شکل بگیرد. از طرفی شیردهی برای مادر نیز فواید جسمی و روانی در پی دارد. شیردهی باعث تعادل هورمونی در بدن مادر و کاهش وزن و برطرف شدن اضافه‌وزن دوران بارداری می‌شود. همچنین شیردادن احساس بهتری در مادر ایجاد می‌کند و پدیده دلبستگی در مادرانی که به کودکشان شیر می‌دهند، تسهیل می‌شود، بنابراین بهتر است شیردهی با توجه به فواید جسمی و روانی‌ای که برای کودک و مادر دارد، انجام شود. بهترین زمان از شیرگرفتن کودک پایان ۲سالگی است. پدیده اضطراب جدایی که به طور طبیعی رخ می‌دهد و در یک تا یک‌ونیم سالگی به اوج می‌رسد، بعد از ۲سالگی فروکش می‌کند، بنابراین پایان ۲سالگی که اضطراب جدایی کاهش پیدا کرده و پدیده دلبستگی هم صورت گرفته، بهترین زمان از شیر گرفتن کودک است و کودک از نظر روانی تکاملی آمادگی لازم برای این کار را دارد.

این تصور که از شیرگرفتن در این سن باعث وابستگی بیشتر و سخت‌ترشدن از شیر گرفتن می‌شود درست نیست. اینکه برخی کودکان بیش از حد به مادر وابسته می‌شوند معمولا علت‌های دیگری دارد و به شیردهی ارتباطی ندارد. کودکانی که از نظر سرشتی کودکان وابسته و مضطربی هستند و لحظه‌ای از مادر جدا نمی‌شوند و نمی‌توانند در کنار فرد دیگری از فامیل مثل پدر یا مادربزرگ آرامش بگیرند، ممکن است علایمی از اضطراب و وابستگی را نشان دهند یا اگر مادر خیلی حمایتگر، وسواسی، کنترل‌کننده و نگران باشد رفتارهایی انجام دهد که کودک را به خود وابسته کند. در چنین شرایطی ممکن است از شیر گرفتن کودک سخت‌تر و طولانی‌تر شود. به هر حال هر زمان کودک را از شیر بگیریم یکی، دو هفته مادر و کودک استرس خواهند داشت اما تجربه نشان داده که همه مادران توانسته‌اند از عهده این مسوولیت بربیایند. مدتی پس از قطع شیردهی ممکن است خواب و اشتهای کودک دچار اختلال شود و مادر باید صبر و بردباری داشته باشد. مادر نیز دچار مشکلاتی می‌شود، ممکن است از نظر جسمی سینه‌هایش بزرگ و دردناک شود و از نظر روانی جدایی از کودک و ترک عادت ۲سال شیردهی برایش سخت باشد. به خاطر فشار روانی نباید از شیر گرفتن کودک به تعویق بیفتد. پایان دادن به شیردهی یک فاز تغییر است که هم برای کودک و هم برای مادر استرس ایجاد می‌کند اما اگر مادر در رفتارش ثبات داشته باشد بعد از یکی، دو هفته موفق می‌شود این کار را انجام دهد.

● نگاه متخصص کودکان

دکتر محمداسماعیل مطلق

دانشیار دانشگاه جندی شاپور اهواز

مدیرکل دفتر سلامت جمعیت خانواده و مدارس

فواید شیردهی یکی دوتا نیست

کودکان پس از یک سالگی بیشتر نیازهای تغذیه‌ای‌شان را از غذاهای جامد تامین می‌کنند و اغلب بعد از یک سالگی خوردن شیر گاو را شروع می‌کنند، بنابراین دستورالعمل سفت و سختی برای اینکه چه مقدار و چند بار در روز شیر بخورند وجود ندارد. در این سن بیشتر بچه‌ها کم شیر می‌خورند بعضی‌ها شیر مادر را یک میان وعده خوب و طولانی می‌دانند و برخی هم دوست دارند در طول روز با شیر تغذیه بشوند. به هر حال رسیدن به سن نوپایی دلیلی برای از شیر گرفتن کودک نیست و ادامه شیردهی برای نوپایان فواید زیادی دارد. یکی از مزایای ادامه‌دادن تغذیه با شیر مادر بعد از سال اول بهبود تغذیه کودک است. این موضوع به ویژه در بچه‌های بد غذا اهمیت بیشتری دارد. متخصصان معتقدند ترکیب شیر مادر متناسب با نیازهای تغذیه‌ای نوپا تغییر می‌کند. حتی اگر کودک خیلی کم غذا بخورد با شیردهی کمبودهای غذایی‌اش برطرف می‌شود. همچنین شیرمادر سیستم ایمنی بدن کودک را افزایش می‌دهد و احتمال ابتلا به سرماخوردگی، عفونت گوش و سایر بیماری‌های شایع را در او کاهش می‌دهد و هنگام بیماری به راحتی و آرامش او کمک می‌کند. نکته دیگر اینکه بررسی‌ها نشان داده است شیردهی طولانی‌تر و در دفعات بیشتر باعث باهوش‌تر شدن کودکان نوپا می‌شود که علت آن امگا ۳ بی ‌نظیر شیر مادر است. بررسی‌ها نشان داده کودکان و نوپایانی که از شیر مادر تغذیه شده‌اند در بزرگسالی از سلامت بیشتری برخوردارند و از فوایدی مانند فشار خون پایین‌تر و کلسترول کمتر بهره می‌برند. همچنین احتمال چاقی، اضافه وزن و ابتلا به دیابت نوع ۲ در آنها کمتر است. توصیه می‌شود کودک مدتی همزمان با شیر مادر از غذاهای جامد استفاده کند تا فرصت کافی برای یادگیری غذا خوردن پیدا کند، با دنیای غذاها آشنا شود و توانایی نوشیدن مایعات در لیوان را بیاموزد. همچنین بهتر است از شیر گرفتن کودک به تدریج انجام شود. توصیه دیگر اینکه اگر کودک در سن بالاتر از شیر گرفته شود، باید توجه داشت که ممکن است زمان بیشتری برای از شیر گرفتن او اختصاص داده شود.

● نگاه فوق‌تخصص عفونی اطفال

دکتر عباس مومن‌زاده

استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

شیردهی در سال اول مهم‌تر است

بهتر است کودکان تا پایان ۲ سالگی شیر مادر بخورند اما اهمیت تغذیه با شیر مادر در سال اول بیشتر است. به عبارت دیگر اولویت در سال اول شیر مادر و در سال دوم غذاست.

بچه‌ها در سال دوم زندگی باید بیشتر غذا بخورند. بچه‌هایی که بالای یک سال دارند و زیاد شیر مادر می‌خورند، خوب غذا نمی‌خورند.

به طورکلی بچه در سال دوم علاقه دارد بیشتر شیر بخورد تا غذا و مادران باید به این موضوع توجه داشته باشند که در سال دوم غذا اولویت اول است و شیر در اولویت دوم قرار دارد. برای از شیرگرفتن کودک می‌توانید به تدریج او را از شیر بگیرید. برای این کار ابتدا باید بررسی کنید در روز چند بار شیر می‌خورد و به تدریج هر روز یک وعده‌اش را حذف کنید. مثلا روز اول یک وعده صبح و روز بعد یک وعده بعدازظهر را کم کنید تا به تدریج کودک به کم خوردن و سپس نخوردن شیر عادت کند. این کار ممکن است یک تا ۲ماه طول بکشد.

● شیردهی از منظر سازمان جهانی بهداشت

مطالعه‌های دانشمندان هلندی نشان داد شیردهی در ۴ماه اول زندگی کودک، خطر ابتلا به عفونت‌های تنفسی را در مقایسه با کودکانی که شیرخشک می‌خورند، ۴۵درصد کاهش می‌دهد و با ادامه شیردهی تا ۶ماهگی این احتمال ۶۵درصد کمتر می‌شود. این درحالی است که مصرف شیرخشک در کنار شیر مادر از ۴ماهگی احتمال عفونت را افزایش می‌دهد. شیردهی اگر فقط تا ۳ماهگی ادامه پیدا کند، احتمال بستری شدن در بیمارستان به علت عفونت افزایش پیدا می‌کند. بررسی‌ها نشان داده شیردهی تا ۶ماهگی برای سلامت کودک ضروری است و بهتر است کودک قبل از یک سالگی از شیر گرفته نشود.

متوسط سن از شیرگرفتن کودکان در دنیا ۲و نیم تا ۷سالگی است و این موضوع به فرهنگ و آداب و رسوم بستگی دارد. در برخی کشورها تا ۳سالگی به کودک شیر می‌دهند و در برخی کشورها بعد از ۶ماهگی کودک را از شیر می‌گیرند.

شیردهی در برخی نقاط جهان حیاتی‌تر است. به عنوان مثال در بنگلادش مرگ‌ومیر کودکان ۲ساله‌ای که از شیر گرفته شده‌اند، ۵۰درصد بیشتر از آنهایی است که هنوز شیر مادر می‌خورند.

تصمیم نهایی درباره زمان دقیق قطع شیردهی به آمادگی مادر و کودک بستگی دارد. دستورالعمل مرکز تحقیقات طب اطفال آمریکا از سال ۲۰۰۵ اعلام کرده تغذیه کودک تا ۶ماهگی باید منحصرا با شیر مادر باشد بعد از آن در کنار شیر مادر تا یک سالگی به تدریج غذاهای جامد اضافه شود و شیردهی تا زمانی که مادر و کودک می‌خواهند ادامه پیدا کند.

سازمان جهانی بهداشت از سال ۲۰۰۱ پیشنهاد کرده است، کودکان تا ۶ماهگی فقط شیرمادر بخورند و به دلیل فواید جسمی و عاطفی شیردهی، حداقل تا ۲سالگی ادامه پیدا کند.

توصیه یونیسف نیز این است که کودکان تا ۲ سالگی و حتی بیشتر شیر مادر بخورند.

● نگاه متخصص تغذیه

دکتر سیدعلی کشاورز

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

شیردهی می‌تواند

تا ۳ سالگی هم طول بکشد

کودک حداقل باید ۲سال شیر بخورد. اگر شیردهی بیشتر از این زمان هم ادامه پیدا کند اشکالی ندارد و می‌تواند تا ۳سالگی هم طول بکشد. در برخی کشورها، کودک را تا ۳سال هم شیر می‌دهند. در قرآن کریم زمان شیردهی کامل ۲سال بیان شده است. مراکز تحقیقات تغذیه مادر و کودک نیز زمان پیشنهادی شیردهی را پایان ۲سالگی اعلام کرده‌اند. به طورکلی تا پایان ۶ماهگی تغذیه کودک انحصارا با شیر مادر است و بعد از آن فرنی، حریره بادام، پوره سیب‌زمینی و سوپ سبزیجات در کنار شیر مادر به کودک داده می‌شود. پایان ۹ماهگی می‌توان از غذای نرم سفره البته قبل از اضافه کردن نمک و چاشنی (برای اینکه به کلیه کودک آسیب نرسد) به کودک داد. در پایان یک سالگی کودک باید غذاخور شده باشد. در این زمان کودک می‌تواند غذای سفره با نمک و چاشنی بخورد. غذاهایی مانند شیر پاستوریزه، سفیده تخم‌مرغ، ماهی و غذاهایی که خطر حساسیت دارند نیز بعد از یک سالگی به رژیم غذایی کودک افزوده می‌شود. نکته دیگر اینکه در سال دوم شیر مادر به عنوان میان‌وعده است و حکم غذای اصلی را ندارد.