فرصتها و محدودیتهای كارآفرینی در اقتصاد ایران

تصور بر این است كه در ایران نیز می توان با برپایی یك سازمان واحد, بنگاههای خرد و همچنین كسانی كه با پذیرش ریسك می خواهند پیشتاز باشند, كارآفرینی راتقویت كرد آموزش می تواند تنها یكی از وظایف این سازمان باشد, درحالی كه ایجادتسهیلات برای گرفتن وام , ارائه خدمات مشاوره ای , اجرای سخنرانیهای متعدد,راهنمائیهای اقتصادی و بازرگانی , و غیره ابزارهای دیگری برای تحقق این هدف به شمارمی آیند

مقاله حاضر اشاره به مطالعه ای دارد كه به یك رشته مسایل اقتصادی ایران از زاویه كارآفرینی پرداخته است . در این مقاله نشان داده می شود كه كارآفرینها از چه ویژگیهایی برخوردارند و از اینرو می توانند موتور حركت توسعه باشند. این افراد به شرایطی محیطی مطلوب نیاز دارند تا استعدادهای خود را بروز دهند. این شرایط شامل ساختار اقتصادی وبویژه وفور بنگاههای خرد و متوسط، و وجود اقتصاد آزاد می شود. در ایران ساختار در هرسه بخش مناسب به نظر می رسد درحالی كه سیاستهای دولت فاصله ای ملموس با كاركرداقتصاد آزاد دارد.

مطالعه اجمالی كشورهای دیگر نشان می دهد كه بنیان كار آنها متكی بر اقتصاد آزاداست . از اینرو با تقویت سازوكار بازار آزاد، یك رشته سیاستهایی را درپیش گرفته اند تاتولیدكنندگان خرد تقویت شوند، مانند اعطای وام و تسهیلات بانكی ، ارائه خدمات مشاوره ای ، پشتیبانی علمی و تكنولوژیك ، آموزشی و همه این فعالیتها ازطریق یك سازمان واحد صورت می گیرد كه مستقیم یا غیرمستقیم امور مزبور را تدارك می بیند.

تصور بر این است كه در ایران نیز می توان با برپایی یك سازمان واحد، بنگاههای خرد و همچنین كسانی كه با پذیرش ریسك می خواهند پیشتاز باشند، كارآفرینی راتقویت كرد. آموزش می تواند تنها یكی از وظایف این سازمان باشد، درحالی كه ایجادتسهیلات برای گرفتن وام ، ارائه خدمات مشاوره ای ، اجرای سخنرانیهای متعدد،راهنمائیهای اقتصادی و بازرگانی ، و غیره ابزارهای دیگری برای تحقق این هدف به شمارمی آیند.

نگاهی گذرا به تاریخ چنددهه اخیر ایران به روشنی نشان می دهد كه فرایند توسعه آن در چارچوب برنامه های عمرانی و توسعه ای و نیز برپایه سیاستهای دولت طی شده است .شالوده این فرایند را درآمدهای كلان ارزی حاصل از صدور نفت تشكیل می دهد. این درآمد هنگفت در دست دولت می باشد، و بنابراین پرچمدار توسعه دولت بوده است ، كه در بیشتر زمینه ها و موارد به طورمستقیم دست به كار می شود. این شرایط دو مشكل بنیانی دارد: یكی آنكه درآمدهای ارزی به این شكل ، اساسا موجب اختلال در قیمت نسبی عوامل شده و درنتیجه از كاربرد بهینه عوامل تولید جلوگیری كرده است ; و دوم آنكه ، حضور مستقیم دولت موجب گردیده تا فعالان اقتصادی تحت الشعاع قرار گیرند و یاحتی تبدیل به رانت جویان پرتوانی گردند. این جریان تاهنگامی كه درآمد نفتی سرشارباشد، تداوم دارد و نارسائیهای آن نمود نمی كند. ولی در این زمان تمام پیامدهای منفی وغیرعقلایی آن كم كم خود را می نمایاند و جامعه ما را با این مساله روبرو كرده است كه باید درپی چاره اندیشی باشد و فرایند متفاوتی را درپیش گیرد.

●كارآفرینی و توسعه

این واقعیت عینی ، بسیاری از اندیشمندان جامعه را بر آن داشته است تا برپایه یك رشته دیدگاههای نظری و نیز تجربه شماری از كشورهای موفق در گذشته وحال ، نقش كارآفرینان را در فرایند واقعی توسعه مطرح كنند. یعنی عناصری كه در شرایط مناسب می توانند با تكیه بر توان ذهنی و نیز ریسك پذیری ذاتی خود، به عنوان موتور "یا پیشرانه "حركت جامعه مسئولیت بپذیرند و سازوكاری را به جریان اندازند كه مستقل از دولت و باتكیه بر نیروی مادی و ذهنی مردم موجب اعتلای جامعه شود. ولی كارآفرینی چیست وكارآفرینان از چه ویژگیهایی برخوردارند؟ آیا امكاناتی در جامعه ما برای آنها وجود دارد؟و سرانجام تجربه دیگران چه درسهایی برای ما دارد؟ این پرسشهایی است كه در زیربه آنها پرداخته خواهدشد.

شماری از اندیشمندان ، كارآفرینی را نوعی رفتار و شیوه زندگی می دانند، گروهی دیگر آن را كاری هنری می انگارند. ولی پیتر دراكر كارآفرینی را به معنای جستجوی دائمی برای تغییر، واكنش دربرابر آن و بهره برداری از آن به عنوان یك فرصت بیان می كند. ازسوی دیگر شومپیتر، به عنوان كسی كه برای نخستین بار این مقوله را در نظریات خود به صورت علمی بیان كرد، كارآفرینی را فرایند تخریب خلاق می داند. طبق نظر وی ، در فرایندكارآفرینی در آغاز نوآوری صورت می گیرد، خلاقیت و انحصاری گذرا را به وجود می آوردو درپی آن سودهای انحصاری حاصل می شود، و سپس با گسترش این نوآوری ، سودهای انحصاری از میان می روند، و امكان نوآوریهای بیشتری فراهم می آید. در كارآفرینی از یك سو فرد قرار دارد و از سوی دیگر محیط وی مطرح می شود كه بیان هر دو ضروری می نماید.

كارآفرین به طوركلی از مدیر متمایز می شود. كارآفرین را عمدتا عامل شتاب دهنده تغییر در عرصه فعالیتهای اقتصادی می انگارند زیرا وی شجاعت انجام واكنشی متفاوت از دیگران را دربرابر رویدادها دارد. كارآفرین درحقیقت عنصری اقتصادی است كه بابه كارگیری عوامل تولید و بهره گیری از فرصتهای بوجود آمده در بازار، در بنگاه خود دست به كارهای تولیدی و تجاری می زند. وی پیشتاز است چون ریسك پذیری بالایی دارد. درمتون اقتصادی به طور معمول ویژگیهای زیر را برای كارآفرین برمی شمارند:

ابتكار عمل داشتن و فراتر از وظایف شغلی حركت كردن ;

قدرت تصمیم گیری و پیگیریهای فردی داشتن ;

فرصتها را به خوبی تشخیص دادن و به موقع عمل كردن ;

با ریسك های حساب شده حركت كردن ;

دقت در كارها داشتن و نگران كیفیتها بودن ;

نسبت به انجام به موقع قراردادها و توافقها نگران بودن و تعهد داشتن ;

نسبت به عوامل سودوزیان و بازدهی در كارها حساس بودن ;

اتكا به نفس داشتن و به توانائیهای درونی خود اعتماد كردن ;

انعطاف پذیربودن و انتقادات را با روی باز پذیرفتن ;

در بیان عقاید و نظرات خود شجاعت و جسارت داشتن ;

با نفوذ كلام ، قابلیت قانع ساختن دیگران را داشتن ;

از استراتژی های نفوذی و اثرگذار بر دیگران استفاده كردن ;

با برنامه ریزیهای منظم ، مشكلات بزرگ را جزبه جز كردن و موانع را از سر راه برداشتن .

كارآفرین با این ویژگیها، هشت وظیفه كلی زیر را برعهده می گیرد: از موقعیتهای محیطی آگاه می شود; برای استفاده از این موقعیتها پذیرای ریسك می شود; سرمایه گذاری می كند; نوآوری می كند; كار و تولید را نظم می بخشد; تصمیم می گیرد; برای آینده برنامه ریزی می كند و سود خود را با سود می فروشد.

ولی تمام این قدرت آفرینندگی در محیط ویژه ای عینیت پیدا می كند. این محیط از دوزاویه باید موردتامل قرار گیرد. نخست ساختار اقتصادی جامعه است ، به این مفهوم كه تولیدكنندگان در چه مقیاسی فعالیت می كنند و در چه گروههایی از لحاظ اندازه طبقه بندی می شوند، در چه مناطقی و در چه حوزه هایی از فعالیتهای اقتصادی متمركز هستند، و چه رابطه ای با یكدیگر دارند. و دوم چه فضای سیاستگذاری بر آنها سایه انداخته است : آیاسیاست آزاد اقتصادی حاكم است و سازوكار بازار حكم می راند یا اقتصاد دستوری تسلطدارد؟ مفاد نظریه نشان می دهد كه كارآفرین می تواند در محیطی به بهترین وجه خلاقیت خود را عینیت بخشد و فضایی پررقابت آماده كند كه متكی بر سازوكار بازار آزاد باشد.

---