آداب تماشای فیلم در یک جشنواره

قرار است حاضرین در این سالن, جماعت منتقد و نویسنده و خلاصه مطبوعاتی های اهل سینما باشند, یعنی همان ترکیبی که در جشنواره های جهانی بخش عمده میهمانان یک جشنواره را تشکیل می دهند

اگرچه حالا که شما دارید این یادداشت را می خوانید، اولین روز جشنواره سپری شده و دومین روز آن در حال برگزاری است، اما من در زمانی دارم این مطلب را می نویسم که هنوز پا به سالن نمایش فیلم های جشنواره نگذاشته ایم و عملاً جشنواره را افتتاح نکرده ایم. بنابراین هنوز «کنعان» و «به همین سادگی» را ندیده ایم و طبعاً نظری هم درباره شان نداریم.

به این ترتیب اگر اجازه دهید، از این مجال استفاده کنیم و درباره یک معضل اساسی صحبت کنیم که هر سال در ایام جشنواره جلب توجه می کند؛ احتمالاً می دانید که جشنواره فجر از حیث تنوع مخاطبانش در میان جشنواره های سراسر جهان بی رقیب است؛ طیف مخاطبین این جشنواره را جماعتی از مردم عادی کوچه و بازار تا مسوولان دولتی و نمایندگان مجلس شکل می دهند. توضیح دقیق تر ماجرا این است که هر کدام از مردم ساکن کشور ایران که در ایام برگزاری جشنواره هوس کنند در این جشنواره شرکت کنند، در صورت داشتن دوست و آشنا و به دست آوردن کارت و بلیت می توانند وارد سالن نمایش شوند و فرقی نمی کند که اهل سینما باشند یا قصاب یا راننده تاکسی یا فروشنده دوره گرد یا سیاستمدار. گرچه این یک وضعیت غیرعادی و غیرمنطقی است، اما بحث ما فعلاً چیز دیگری است؛ تنها سالن نمایش جشنواره فجر که قرار است شباهتی به وضعیت سالن نمایش دیگر جشنواره های دنیا داشته باشد، سالن مطبوعات است.

قرار است حاضرین در این سالن، جماعت منتقد و نویسنده و خلاصه مطبوعاتی های اهل سینما باشند، یعنی همان ترکیبی که در جشنواره های جهانی بخش عمده میهمانان یک جشنواره را تشکیل می دهند. اما در عمل این اتفاق نمی افتد و برگزارکنندگان جشنواره این سالن را تبدیل می کنند به ترکیب درهم جوشی از کسانی که به هر دلیلی می خواهند کارت داشته باشند و با خیال راحت همه فیلم های جشنواره را ببینند. وقتی اولین بار این تفکیک انجام شد و در جشنواره یازدهم همه مطبوعاتی ها را فرستادند سینما شهرقصه، به رغم ظرفیت سیصد، چهارصد نفری آن سالن نازنین و از دست رفته، همه یکدیگر را می شناختند و غریبه یی در آنجا مشاهده نمی شد و مشکل پیدا کردن صندلی خالی هم وجود نداشت و کسی آن یکی را هل نمی داد و بر سر گرفتن چای و نسکافه دعوا راه نمی افتاد.

حالا نمی دانم چه اتفاقی افتاده که با وجود ظرفیت هزار نفری سینما صحرا نمی شود با آرامش به تماشای فیلم ها نشست. اما از این بحث هم بگذریم؛ چیزی که می خواستم بگویم این است که در همان سال که همه ما در سینما شهرقصه فیلم ها را می دیدیم، فضای عمومی سالن نمایش در زمان پخش فیلم ها کاملاً یکدست بود و خنده های دسته جمعی یا کف زدن ها و سوت زدن ها معیاری بود برای تشخیص اینکه منتقدان سینمای ایران چه نظری نسبت به فیلم یا یک سکانس معین یا حتی یکی از دیالوگ های آن دارند.

یادم هست خیلی ها از ابتدای نمایش فیلم ترسناک مردی در آینه بلند بلند می خندیدند و در زمان پخش فیلم افعی هم به شکل اغراق آمیزی دست می زدند و سوت می زدند و می خندیدند. خب، البته این واکنش ها فیلمسازان را عصبانی می کرد و همین رفتارهای ما باعث شد محمدرضا اعلامی هنگام برگزاری نشست مطبوعاتی فیلمش حسابی از کوره در برود . اما خب، قاعده این بازی همین است. یعنی کسی که یک فیلم اکشن تجاری با سر و شکل افعی را به میان منتقدان می آورد و می خواهد واکنش آنها را ببیند باید تحمل عواقب عملش را داشته باشد. همان طور که فیلم های خوب و مهم آن سال مثل سارا و از کرخه تا راین و... واکنش تاییدآمیز جمعی دریافت کردند.

فضای یکدست و حرفه یی آن سال در سینما شهرقصه، باعث شد امیدوار شویم نمایش فیلم ها در سالنی با این ترکیب جمعیتی، شاید فضای جشنواره فجر را به فضای واقعی یک جشنواره فیلم در سطح جهانی نزدیک کند. اما بعد از تبدیل شدن ترکیب حاضر در سالن مطبوعات به چیزی که الان شاهدش هستیم، در سال های اخیر بارها خوانده ام و شنیده ام که بعضی ها از سر و صداهای جمعی در طول نمایش بعضی فیلم های جشنواره ابراز نارضایتی می کنند و با لحن دلسوزانه یی ما را نصیحت می کنند که آدم باید در طول نمایش یک فیلم، ساکت و مودب سرجایش بنشیند و به سازندگان فیلم احترام بگذارد. حتی یکی دو سال قبل، روابط عمومی جشنواره اعلام کرد که از این به بعد با این تماشاگرنماها برخورد خواهد شد، البته در فضایی که حتی تحمل اعطای سالیانه زرشک زرین هم وجود ندارد و بعد از یک دوره، دیگر نگذاشتند این آیین جذاب ادامه پیدا کند، نمی دانم چه طور باید توضیح داد که ما به عنوان منتقدان این سینما و آدم های به اصطلاح حرفه یی این عرصه، اصلاً قرار نیست بیاییم همه فیلم ها را مودبانه از ابتدا تا انتها تماشا کنیم.

در هیچ کدام از جشنواره های دنیا هم چنین اتفاقی نمی افتد. جشنواره فیلم، سالن نمایش خصوصی یا نمایش افتتاحیه فیلم ها نیست که عده یی را دعوت کرده باشند تا در جشن اکران اول یک فیلم حضور داشته باشند؛ بلکه یک فراخوان جمعی است که از متخصصین این عرصه تقاضا می کنند مجموعه فیلم های برجسته یی را تماشا کنند. اگر در میان این مجموعه، چند فیلم بنجل و پیش پاافتاده بخواهند ادای فیلم های خوب و مهم را دربیاورند، باید واکنش نشان داد. چون در واقع دارند به ما توهین می کنند و به رغم ساختار ضعیف شان آمده اند خودشان را به یک جشنواره تحمیل کنند و دارند وقت ما را تلف می کنند. ساکت نشستن در برابر فیلم های بد و ضعیف است که تعجب دارد، نه خندیدن و سوت زدن در زمان پخش این فیلم ها.

حسین معززی نیا