صدای پای عید

به مناسبت دهم ذی الحجه ۷ آذر عید سعید قربان

دو روز در ماه ذیحجه الحرام ، از لحاظ شرافت زمانی بی نظیرند، یکی روز نهم که «عرفه» نام دارد ( روزی که زائران، سپیده دم صبح راهی عرفات می شوند تا در فضایی مملو از ایمان ، خشوع و خضوع استغفار کرده و ارکان اصلی حج را به جا آورند) و دیگری روز دهم که عید قربان است .

● عید قربان ، عید بزرگ اسلامی:

عید قربان از اعیاد مهم اسلام و مسلمین است . عید قربان ، عید پیروزی انسان الهی بر غریزه است . عید قربان، روز پیروزی عقل و وحی برهوی و هوس است . عید قربان ، موجب تقرب و نزدیکی هر پرهیزکار به رحمت حق تعالی است . عید قربان ، یادآور آزمون سخت الهی از ابراهیم (ع) و ذبح حضرت اسماعیل (ع) است که نزد همه مسلمانان منزلتی والا دارد. عید قربان که پس از وقوف در عرفات ( مرحله شناخت ) ، مشعر ( محل آگاهی و شعور) و منا ( سرزمین آرزوها، رسیدن به عشق ) فرا می رسد ، عید رهایی از تعلقات است . رهایی از هر آنچه غیر خدایی است . در این روز حج گزار ، اسماعیل وجودش را ، یعنی هر آنچه بدان دلبستگی دنیوی پیدا کرده قربانی می کند تا سبکبال شود.

آری، صدای پای عید می آید . عید قربان پاک ترین عیدهاست. عید سرسپردگی و بندگی است . عید برآمدن انسانی نو از خاکستر خویشتن خویش است . عید قربان، عید نزدیک شدن دلهایی است که به قرب الهی رسیده اند . عید قربان، عید برآمدن روزی نو و انسانی نو است.

این نکته را نیز یادآوری نماییم که عید قربان را عید «اضحی» هم می گویند و وجه تسلیم آن چنین بیان شده است : «اضحی» جمع است از ماده (ضحی) که به معنای ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب می باشد و هنگامی که خورشید بالا می آید ( قبل از ظهر) و آن را «ضحی» گویند، چنانچه در قرآن کریم آمده است : « والشمس و ضحیها» (قسم به خورشید و چاشتگاه آن) و چون حجاج موقع بالا آمدن آفتاب قربانی می کنند ، قربانی را «اضحیه » یا «ضحیه» گویند. بدین سبب روز دهم ذی الحجه را که قبل از ظهر آن ، عمل قربانی انجام می شود عید «اضحی» نیز گفته اند.

● تاملی بر واژه و مفهوم عید:

لغت عید در اصل از «عود» به معنای بازگشت همان زمان وحادثه و یادآوری آن و به معنای جشن و موسم و فصل می باشد ؛ لذا اولین معنایی که از عید به ذهن می رسد ، تغییراتی است که انسان از ظاهر خود و یا در طبیعت می بیند . این آرایش ظاهری همچون پوشیدن لباس نو و آمدن بهار طبیعت به یک معنا عید نامیده شده است.

در روایتی از امیرالمومنین علی (ع) آمده است که : هر روزی که انسان در آن به زشتی و گناه آلوده نگردد آن روز عید است چرا که زشتی مهمترین بستر ظهور نزاع میان آدمیان در جامعه بشری است و باعث برهم خوردن آرامش درونی و بیرونی انسانها می گردد و این همان چیزی است که با عید یعنی آرامش و شادمانی و فرح بخشی و بهجت خواهی و طراوت جویی منافات دارد.

از سوی دیگر حرکت انسانها به سوی علم و معرفت همواره با شادمانی و نشاط توام است خاصه آنکه وقتی انسان معنای جدیدی کشف می کند و استعداد و آرزوهایش را شکوفا شده و تحقق یافته می بیند، ابتهاج زائد الوصفی تمام وجودش را در برمی گیرد ، آن لحظه تازه عید نامیده می شود. معنای دیگری که از عید عارفان به ما آموخته اند ، جان باختن و قربانی کردن جان خویش در پای معشوق است و نماد ظاهری آن ایام حج و عید قربان است که انسان حیوانی را به عنوان تحفه و هدیه به طرف جایگاه معینی می برد تا برای کامل شدن عبادت قربانی کند. مولوی در این خصوص گفته است : « خویش فربه می نمایم از پی قربان عید - کان قصاب عاشقان بس خوب و زیبا می کشد. » کشته شدن در پای محبوب و قربانی کردن خود مهمترین تعریفی است که مولوی از عید به ما می دهد.

● قربانی کردن سنتی تاریخی :

قربانی کردن یک سنت تاریخی است که به دوران بسیار قدیمی و کهن باز می گردد و اززمان آدم ابوالبشر (ع) معمول بوده و در ادیان گذشته نیز جزء مقررات دینی به شمار می آمده که گوشه هایی از آن به اختصار در ذیل بیان می شود:

۱) قربانی توسط فرزندان حضرت آدم (ع) که نخستین قربانی در عالم به شمار می رود و در آیات۲۷ و۲۸ و۲۹ و۳۰ سوره مائده تصریح شده که خلاصه شرح آن چنین است: دو پسر حضرت آدم (ع) به نام هابیل و قابیل به ترتیب شبانی (چوپانی) و کشاورزی می کردند و صاحب گوسفندان و آب و خاک فراوان بودند . حضرت آدم (ع) آنان را امر به قربانی در راه خدا کرد ، هابیل یکی از بهترین شتران یا گوسفندان را برای قربانی در راه خدا اختصاص داد و قابیل دسته ای از گندم های پست و نامرغوب را جهت قربانی انتخاب کرد که قربانی هابیل مقبول درگاه پروردگار گردید و قربانی قابیل به علت عدم اخلاص مردود گشت. قابیل به سبب قبول نشدن قربانی ، حسادت ورزید و آتش خشم و کینه اش زبانه کشید ، نفس اماره و شیطانی قابیل او را به کشتن برادر وادار کرد و هابیل را کشت و در دنیا و آخرت زیانکار گردید.

۲) قربانی حضرت نوح پیغمبر پس از توفان ، که مذبحی ترتیب داد و حیوانات بسیاری در آنجا برای خدا قربانی کرد .

۳) قربانی حضرت ابراهیم خلیل (ع) یگانه فرزندش اسماعیل (ع) که در آیات۱۰۲ تا۱۰۷ سوره صافات بیان گردیده است .

۴) در زمان حضرت موسی (ع) به عقیده یهودیان دو نوع قربانی معمول بوده است ، یکی قربانی دموی که به سه شکل زیر بوده است:

الف) قربانی که آن را به آتش می سوزانند و جز پوست آن چیزی باقی نمی ماند.

ب) قربانی که برای جبران گناه تقدیم می کردند و قسمتی از آن را می سوزاندند و قسمت دیگر را برای کاهنان باقی می گذاشتند.

ج) قربانی که برای تندرستی انجام می دادند و درخوردن گوشت آن مختار بودند.

و دیگری قربانی غیر دموی: عبارت از رها کردن حیوان در بیابانها بود و اعراب نیز از بنی اسرائیل تقلید کردند و به عنوان تقرب به بتان خود ، حیوانات را در بیابانها رها می کردند و اسلام این عادات نکوهیده را تحریم کرد واین همان قربانی است که در آیه۱۰۳ سوره مائده به نام «بحیره » و «سائبه » نامیده شده است.

۵) در آیین مسیحیت نیز به عقیده عیسویان ، قربانی منحصر به شخص مسیح بود و گویند حضرت مسیح (ع) خون وگوشت خود را فدای مردم جهان ساخت و به همین مناسبت یکی از فروع دین نصاری آن است که ماهی یک مرتبه یا حداقل سالی یک بار نزد کشیش بروند و به قدر تمکن ، وجهی به وی تقدیم دارند و به تمامی گناهانی که در مدت مزبور مرتکب شده اند اقرار کنند تا کشیش که به عقیده آنان جنبه غفاریت دارد آن گناهان را بیامرزد.

۶) در اعراب زمان جاهلیت که سران قبایل به مکه می آمدند ، ساکنان مکه مهماندار و میزبان آنان بودند و هر دو دسته خود را به کشتن شتر و گاو و گوسفند برای بتان خویش و اطعام به فقرا و گرسنگان موظف می دانستند.

● فلسفه قربانی کردن:

صاحب نظران معتقدند هدف اصلی در مسئله قربانی کردن ، رسیدن به مقام عالی تقوی است و برای آن نیز چند فلسفه مطرح کرده اند که به صورت تیتر در زیر فهرست می شود؛

۱) شکوفا شدن روح ایثار

۲) نشان دادن مقدار و میزان عشق و قرب به خدا

۳) فدا کردن مال و انفاق آن در راه خدا

۴) کشتن نفس اماره شمشیر برنده عقل وایمان

۵) سیرکردن گرسنه ها و اطعام فقرا

۶) تحقق بخشیدن به شعائر الهی

۷) اجرا اوامر حق تعالی و تسلیم در برابر وحی خدا

۸) گام نهادن در میدان جهاد و شهادت

در خاتمه امیدواریم خداوند متعال،

این عید بزرگ را بر همه مسلمین مبارک گرداند و توفیق توجه به فلسفه قربانی را به همه ما مرحمت فرماید.

اسدالله افشار