حزن عارضی در سلوک عارفان

(بدان ای سالک طریق حق!) موحدین، اولیای خدا، عرفای کامل چون از شر نفس رسته به حق رسیده اند، از طرف خود آسوده اند. حزن، تشویش، طلب، حالت انتظار ندارند، چیزی که موجب حزن باشد در وجود …

(بدان ای سالک طریق حق!) موحدین، اولیای خدا، عرفای کامل چون از شر نفس رسته به حق رسیده اند، از طرف خود آسوده اند. حزن، تشویش، طلب، حالت انتظار ندارند، چیزی که موجب حزن باشد در وجود آنها نیست اما چون با خلق در تماس هستند ممکن است اعمال و گفتار دیگران آنها را محزون و متحزن سازد. مشی غلط، عمل خلاف، غصب حق، حکم باطل، حرف بیجا، گفتار ناصواب، تصور واهی، شخص را در هر مقامی که باشد اگر قادر بر دفع آن نباشد محزون و متأثر خواهد کرد. علی(ع) در خطبه ۲۰۸ نهج البلاغه می فرماید: «چشم خاشاک رفته ام را بر هم نهادم، و با استخوان در گلو آب دهان فرو بردم و برای فرو نشاندن خشم صبر کردم و به چیزی که از حنظل تلخ تر و برای دل از کاردهای بزرگ دردناک تر بود» این بیان به جهت غضب حق ایراد شده حزن امیرالمؤمنین به سبب سوءرفتار خلق است. این عارضه از ناحیه خلق است که موجب تحزن شده است. رسول خدا از اعمال کفار و سوءرفتار آنها با مومنین محزون و متاثر گردید وحی رسید «برایشان محزون مباش از مکر آنها غم و اندوه بر خود راه مده» (نحل-۱۲۷)

عارف کامل و سالک موحد در جریان کاری که قصد انجام آن را دارد به معارض برخورد می کند معارض به حال عارف واقف نیست و به سوءرفتار خود توجهی ندارد نمی داند اعمالش، گفتارش، دور از صواب است، با عمل عارف به معارضه برمی خیزد، اگر شخص عارف از عدم موفقیت خود نگرانی ندارد در ظاهر نسبت به حال معارض که عملش دور از صواب است قطعا محزون و متأسف است. بی اعتنایی شاگرد نسبت به دستور معلم، سر باز زدن از انجام تکالیف، عدم امتثال امر استاد نمونه هایی از معارضات قصود است... حزن رسول اکرم(ص) نسبت به عمل کفار از همین قبیل است. ازمسارعت آنها در کفر و عدم امتثال امر حق محزون می گردد، خطاب می رسد: «ای محمد آنهایی که تمرد امر تو نموده به سرعت رو به کفرمی روند عمل آنها تو را محزون نسازد.»(آل عمران-۱۷۶)

(سالک) موحد حکم حق را از باطل تمیز می دهد، خطا و صواب را تشخیص می دهد، اگر او بین عده ای نادان گرفتار گردد، حکمی در آنجا عنوان گردد او نظر بدهد قطعا با نظر او مخالفت می شود، این مخالفت شخص موحد (سالک) را ناراحت می کند، این ناراحتی قهری است پیش می آید ولو اینکه شخصی موحد سکوت اختیار کند... اولیای خدا در تمام مدت عمر با این نوع اعتراضات روبه رو بوده اند. آن حزنی که برای اولیای خدا از این نوع اعتراضات حاصل است تحزن برای اعتراضات بر احکام (الهی) است.(۱)

۱- مقامات معنوی، محسن بینا، ج۱، ص ۹۹