دیرآموزی یا ناتوانی در یادگیری​ کودکان

تقریبا یک پنجم از بچه ها, به گونه های مختلفی از دیرآموزی یا ناتوانی در یادگیری دچار هستند ناتوانی در یادگیری به علل مختلف فیزیولوژی بروز می کند و طبق تعریفی که مرکز مطالعات ناتوانی یادگیری ارائه کرده است, اختلال در یادگیری یعنی یک بی نظمی نشأت گرفته از کارکرد مغز, که در توانایی فرد در فراگیری مهارت های آموزشی, حافظه و روند دریافت و تولید اطلاعات اختلال ایجاد می کند و در نتیجه بین مهارت و عملکرد فرد ناهماهنگی به وجود می آورد

تقریبا یک پنجم از بچه‌ها، به گونه‌های مختلفی از دیرآموزی یا ناتوانی در یادگیری دچار هستند. ناتوانی در یادگیری به علل مختلف فیزیولوژی بروز می‌کند و طبق تعریفی که مرکز مطالعات ناتوانی یادگیری ارائه کرده است، اختلال در یادگیری یعنی یک بی‌نظمی نشأت گرفته از کارکرد مغز، که در توانایی فرد در فراگیری مهارت‌های آموزشی، حافظه و روند دریافت و تولید اطلاعات اختلال ایجاد می‌کند و در نتیجه بین مهارت و عملکرد فرد ناهماهنگی به‌وجود می‌آورد.

این بچه‌ها از مشکلاتی مثل اشکال در گویش یا تکلم، خواندن، درک ریاضیات، مکالمه، استدلال و تعقل در امور مربوط به خود رنج می‌برند. با این که علل این موضوع مشخص شده است اما دلیل بروز آنها هنوز ناشناخته است. کارشناسان معتقدند مشکلات یادگیری براثر اختلال در بینایی و شنوایی نیست بلکه براثر وجود ناهماهنگی در روند کارکرد مغز برای دریافت و پاسخ اطلاعات است. آخرین اسکن‌های مغزی روی این‌گونه کودکان نتایج متفاوتی را نشان داده است، مثل dyslexia یعنی ناتوانی فرد در خواندن صحیح کلمات، که می‌تواند ارثی باشد. ناتوانی‌های یادگیری شبیه عقب‌ماندگی ذهنی، اوتیسم (وهم‌گرایی)، ناشنوایی، نابینایی یا اختلالات رفتاری دیگر نیستند زیرا این بچه‌ها اغلب میانگین یا حتی بالای میانگین هوش را دارا هستند.

در این نوشتار به‌طور خلاصه به انواع گونه‌های ناتوانی در یاد گیری اشاره می‌کنیم:

اودیوتری (Audiotory) یا مشکل در تشخیص شنیداری ـ فرق‌گذاری صداها، این اختلال براثر ناهماهنگی بین مغز و گوش به وجود می‌آید و باعث می‌شود فرد تفاوت بین صدا و کلمات را تشخیص ندهد، حتی هنگامی که صدا به اندازه کافی بلند و واضح است. بچه‌های مبتلا به این اختلال کلمات را در بین صداها تشخیص نمی‌دهند.

ویجوال پرسپشن (Visual perception) یا اشکال در بینایی، دراین نوع اختلال فرد متوجه جزئیات مهم تصویر نمی‌شود. با این که تصویر را به‌طور واضح می‌بیند ولی پیام دیدن به‌طور کامل به مغز فرستاده نمی‌شود در نتیجه فرد درک درستی از پیرامون خود وآنچه که می‌بیند، ندارد.

دیس لاکسیا (Dyslexia) یا واژه کوری، فرد مبتلا در خواندن صحیح کلمات به علت این که تصویر درستی از کلمات به مغز نمی‌رسد ناتوان است. هنگام روخوانی فشار زیادی به مغز وارد می‌شود تا شاید متوجه واژه‌ها بشود ولی در هجی کردن آنها مشکل پیدا می‌کند. گاهی کلمات جلوی چشم فرد رژه می‌روند، ریز و درشت می‌شوند و گاهی کلمه برای لحظه‌ای محو شده و دوباره پدیدار می‌شود به این اختلال واژه‌پریشی یا پرش‌خوانی هم می‌گویند.

دیس گرافیا (Dysgraphia) یا اشکال نوشتاری، مانند معکوس نوشتن اعداد، وارونه‌نویسی، ناخوانانویسی، دست خط‌های درهم وبرهم و جا انداختن نقطه حاصل این اختلال مغزی در فرد است که درک درستی از کلمات ندارد.

دیس کل کیولا (Dyscalculia) این بچه‌ها در درک ریاضیات و محاسبه کردن مشکل دارند.

دیس پرکسیا (Dyspraxia) یا ناتوانی در هماهنگی مناسب حرکات اندام‌ها، دراثر از دست دادن کنترل ماهیچه‌های بدن به‌وجود می‌آید که از اختلال کارکرد مغز ناشی می‌شود طوری که فرد حتی یک قلم ساده را نمی‌تواند در دست بگیرد.

● علائم هشداردهنده در کودکان پیش دبستانی

۱ـ تلفظ نکردن صحیح کلمات و اشکال در ارتباط صداها و واژه‌ها

۲ـ ناتوانی در یادگیری حروف، نشانه‌ها و نظم کلمات

۳ـ مشکل حساب کردن (شمردن انگشتان، شمردن از یک تا ده)

۴ـ مشکل در استفاده از قیچی، قلم، مداد شمعی و نقاشی کشیدن

۵ـ وقتی با افرادی غیر از خانواده حرف می‌زند کسی حرف‌های او را نمی‌فهمند

۶ـ در بالا و پایین رفتن از پله‌ها مشکل دارد

۷ـ در لباس پوشیدن مشکل دارد

● علائم هشداردهنده در کودکان مقطع ابتدایی

۱ـ ناتوانی در ادای یک جمله کامل

۲ـ مشکل در مکالمه با دیگران

۳ـ فراموش کردن وظایف روزمره

۴ـ فراموشی‌های مکرر در مطالب جدید فراگرفته شده

۵ـ مشکل در نگهداری قلم و بد خط‌نویسی و شلختگی نوشتاری

۶ـ فراموش کردن راه‌هایی که هر روز می‌پیماید (مثل راه مدرسه تا خانه)

۷ـ مشکل در فهم دروس و اطلاعات جدید

۸ـ ناتوانی در بازی‌های ساده‌ای مثل اسکوتر و پریدن از موانع کوتاه و کوچک

۹ـ مشکل در کنار آمدن با همسالان و همکلاسی‌ها

۱۰ـ صحبت کردن با صدای بلند و لحن غیرمعمول و یک نواخت

● چگونه با این کودکان کنار بیاییم؟

باوجود آن‌که هنوز درمان ناتوانی در یادگیری که ناشی از اختلال در کارکرد مغز و اعضا است پیدا نشده ولی راه‌هایی وجود دارد که کمک می‌کند بچه‌ها با وجود ناتوانی‌شان، آینده‌ای پر ثمر و مفید داشته باشند و حتی در شدیدترین نوع اختلال هم بتوانند به استقلال فردی دست پیدا کنند. با شناسایی به‌موقع اختلال در این کودکان و کمک مناسب و صحیح به آنها، در بعضی موارد می‌توانند حتی از بچه‌های سالم نیز موفق‌تر باشند.

تاریخ نیز خود گواه این موضوع است افراد مشهوری چون توماس ادیسون مخترع برق و ده‌ها اختراع مهم دیگر و آلبرت اینشتین دانشمند معروف علم فیزیک و ریاضیدان برجسته دنیا از جمله این افراد بوده‌اند. در واقع جزو کسانی بودند که از کودکی کسی به آینده آنان امیدی نداشته و با وجود فقر امکانات و فقدان آگاهی لازم، ناتوانی‌هایشان باعث پیشرفت‌شان شده است.

همان‌طور که گفته شد به علت وجود مشکلات مغزی، روند یادگیری در این کودکان با تاخیر صورت می‌گیرد. لازمه غلبه بر این مشکل شناسایی به‌موقع و استفاده از روش‌های آموزشی ویژه است. در بعضی موارد این کودکان نمی‌توانند در مدارس عادی درس بخوانند و لازم است در مدارس ویژه و زیر نظر معلمان کارآزموده تحت آموزش‌های خاص قرار گیرند. آگاهی والدین از نوع اختلال فرزندشان و استفاده از آموزش‌های خاص، بزرگ‌ترین شانس زندگی این بچه‌ها محسوب می‌شود تا ضمن رسیدن به خود باوری و شناخت استعدادهای بالقوه‌شان نه تنها درآینده باری بردوش خانواده و جامعه نباشند، بلکه برای اجتماع خود نیز فردی مفید محسوب شوند.

در کشور ما نیز در یکی دو دهه اخیر اقداماتی برای شناسایی این کودکان قبل از ورود به مدرسه انجام شده تا والدین و مربیان متوجه اشکالات احتمالی در دانش‌آموزان شوند. گاهی توسط پزشک کودکان این اختلال تشخیص داده شده و والدین به مراکز آموزشی مربوطه ارجاع داده می‌شوند. حتما می‌دانید که شناسایی به‌موقع این ناهنجاری‌ها فقط نیمی از راه است و نیم دیگر این راه را والدین با آموزش‌های خاص و یادگیری نحوه برخورد با این کودکان باید طی کنند.