جایزه ای با این همه منتقد

جایزه نوبل اقتصاد به عنوان یکی از بااهمیت ترین نشان های قابل اعطا در این حوزه همه ساله به کسانی اعطا می شود که کمک شایانی به افزایش سطح دانش در علم اقتصاد کرده باشند

جایزه نوبل اقتصاد به عنوان یکی از بااهمیت‌ترین نشان‌های قابل اعطا در این حوزه همه ساله به کسانی اعطا می‌شود که کمک شایانی به افزایش سطح دانش در علم اقتصاد کرده باشند.

جایزه نوبل در حوزه اقتصاد اگرچه با نام آلفرد نوبل دانشمند سوئدی عجین شده است، در واقع توسط ریسک بنک، مهم‌ترین بانک سوئد در سال ۱۹۶۸ و در سیصدمین سالگرد تاسیس این بانک پایه‌گذاری شد. برندگان این جایزه همانند برندگان فیزیک و شیمی از سوی آکادمی علوم سلطنتی سوئد انتخاب می‌شوند. این جایزه نخستین بار در سال ۱۹۶۹ به جان تینبرگر و راگنار فریش، اقتصاددانان هلندی و نروژی به خاطر طراحی مدل‌هایی برای تحلیل فرآیندهای اقتصادی اعطا شد.

ریسک بنک از ابتدا تامین‌کننده هزینه‌های اجرایی و مبلغ نقدی جوایز نوبل بوده است. پاداش نقدی جایزه نوبل در حوزه اقتصاد از سال ۲۰۰۱ تاکنون ۱۰ میلیون کرون سوئد معادل ۶/۱ میلیون دلار یا ۱/۱ میلیون یورو بوده است. این بانک سالانه حدود ۶.۵ میلیون کرون نیز بابت هزینه‌های اجرایی و یک میلیون کرون به منظور پشتیبانی هزینه‌های وب‌سایت بنیاد نوبل پرداخت می‌کند.

● فرآیند انتخاب

آکادمی علوم سلطنتی سوئد ضمن برقراری ارتباط با سایر آکادمی‌های علمی دیگر کشورها، ۶ مجله تخصصی علمی منتشر می‌کند. معمولا در سپتامبر هر سال، کمیته جایزه علم اقتصاد این آکادمی، متکشل از ۵ عضو انتخابی، دعوتنامه‌هایی را برای هزاران دانشمند، اعضای آکادمی‌ها و استادان دانشگاه می‌فرستد و از آنها می‌خواهد کاندیدای مورد نظرشان را برای اعطای جایزه نوبل اقتصاد در سال آتی معرفی کنند. خود اعضای آکادمی علوم سلطنتی سوئد نیز می‌توانند کاندیداهای مورد نظرشان را معرفی کنند. تمام پیشنهادها و دلایل و مدارک پیشنهادکنندگان باید تا قبل از یکم فوریه به آکادمی رسیده باشد. سپس این پیشنهادها توسط کمیته جوایز و کارشناسان منصوب شد بررسی می‌شود تا قبل از پایان سپتامبر، کمیته مورد اشاره برگزیدگان احتمالی را تعیین می‌کند.

در این میان چنانچه اختلاف نظری به‌وجود آید، نظر رئیس کمیته تعیین‌کننده خواهد بود. در مرحله بعد فهرست منتخبان اولیه به تایید آکادمی علوم سلطنتی سوئد می‌رسد. نهایتا در نیمه اکتبر، اعضای دپارتمان علوم اجتماعی آکادمی فرد یا افراد برگزیده رشته اقتصاد را تعیین می‌کنند. در یک سال این جایزه به بیش از ۳ نفر نمی‌تواند اعطا شود و البته حتما در زمان انتخاب باید در قید حیات باشند. ضمن این ‌که اطلاعات مربوط به نحوه انتخاب برندگان تا ۵۰ سال قابل افشا نیست و باید محرمانه باقی بماند. برندگان هر یک از جوایز نوبل در حوزه‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی یا داروسازی، ادبیات و اقتصاد پاداش خود را شامل یک دیپلم افتخار، یک مدال طلا و پاداش نقدی در دهم دسامبر هر سال مصادف با سالمرگ آلفرد نوبل در محل آکادمی علوم سلطنتی سوئد از پادشاه این کشور دریافت می‌کنند.

● منتقدان

برخی منتقدان بر این باورند که اعتبار جایزه اقتصاد بیشتر نشات گرفته از نام جوایز نوبل همواره محل اختلاف‌نظر بوده است. شاید یکی از مهم‌ترین منتقدان جایزه نوبل اقتصاد، پیتر نوبل، فعال سوئدی حقوق بشر و نوه نوه آلفرد نوبل باشد. گونار میردال اقتصاددان مشهور سوئدی و الف فلت، وزیر سابق اقتصاد این کشور هم بر این عقیده‌اند که جایزه نوبل اقتصاد باید حذف شود. مخالفت میردال بیشتر از آن جهت است که به اعتقاد او میلتون فریدمن و فردریش هایک (۲ اقتصاددان مکتب کلاسیک) که در سال‌های ۱۹۷۴ و ۱۹۷۶ به عنوان برنده جایزه نوبل اقتصاد معرفی شدند به هیچ عنوان شایسته این جایزه نبودند. خود فردریش هایک هم می‌گوید اگر تا قبل از دریافت جایزه نوبل درباره آن از او سوال می‌شد قطعا علیه این جایزه نظر می‌داد.

برخی منتقدان می‌گویند، برگزارکنندگان جایزه نوبل اقتصاد بیشتر به‌‌سمت اقتصاددان مکتب نئوکلاسیک تمایل دارند و قضاوت‌های آنان جانبدارانه است. شاهد مدعای آنها هم این است که دانشکده اقتصاد دانشگاه شیکاگو تاکنون ۹ بار این جایزه را به خود اختصاص داده و با توجه به تفکر غالب این دانشکده در حوزه اقتصاد نئوکلاسیک می‌توان گفت که نوعی جانبداری به نفع این تفکر و علیه جریان‌های مخالف در انتخاب برگزیدگان دیده می‌شود.

میلتون فریدمن سال ۱۹۷۶ جایزه نوبل اقتصاد را به خاطر نظریه پولی خود دریافت کرد. اعطای این جایزه به کسی که در خلال سفر ۶ روزه خود به شیلی و سخنرانی درباره تورم با مسوولان این کشور از جمله آگوستو پینوشه دیکتاتور معروف شیلی دیدار کرده بود، با انتقادهای شدید بین‌المللی مواجه شد. در همین رابطه ۴ برنده سابق جایزه نوبل،‌ جورج والد، لینوس پاولینگ، دیوید بالتیمور و سالوادور لوریا با انتشار نامه‌ای در نیویورک‌تایمز اعتراض شدید خود را به این انتخاب اعلام کردند.

سال ۱۹۹۴ نیز انتخاب جان فوربس نش برای جایزه نوبل اقتصاد به‌ دلیل سابقه بیماری او و نیز ادعای نژادپرستی جان نش باعث بروز اختلاف میان اعضای کمیته برگزارکننده شد. این اختلاف نظر موجب شد سال ۱۹۹۴ قوانین این کمیته دستخوش تغییر و تحولاتی شود.

سال ۲۰۰۵ نیز اعطای این جایزه به رابرت اومن با انتقاد شدید مطبوعات اروپایی و محافل صهیونیستی مواجه شد. آنها بر این باور بودند که اومن از تحقیقات خود در زمینه نظریه بازی‌ها (Games Theory) برای اثبات اخراج اسرائیلی‌ها از سرزمین‌های اشغالی استفاده کرده است. در نتیجه تحت تاثیر القائات صهیونیست‌ها اعلامیه‌ای با امضای ۱۰۰۰ نفر برای لغو این جایزه انتشار یافت.

همچنین اعطای این جایزه در سال‌های ۱۹۹۰، ۱۹۹۷، ۲۰۰۳ و ۲۰۰۸ نیز با انتقادهایی از سوی مخالفان مواجه شده است.