موانع محیطی و ارائه الگوی مناسب جهت استفاده از تجارت الكترونیك در ایران

حضور در بازارهای جهانی با توسل به شیوه های موفق و كارآمد كه خود نمایی از توانمندی اقتصادی كشورها را به تصویر می كشد, از جمله ضرورتهای تطبیق با نظام بین المللی كنونی به لحاظ پیشرفتهای حاصله در عرصه های اقتصادی و صنعتی آن است بی شك, بهره گیری از فن آوری اطلاعات یكی از حلقه های لازم برای افزایش كارایی تجاری در اقتصاد ملی است نیل به هدف افزایش كارایی, مستلزم اقدام در دو محور اساسی اطلاع رسانی بازرگانی و تسهیل تجاری است

مقدمه

حضور در بازارهای جهانی با توسل به شیوه‌های موفق و كارآمد كه خود نمایی از توانمندی اقتصادی كشورها را به تصویر می‌كشد، از جمله ضرورتهای تطبیق با نظام بین‌المللی كنونی به لحاظ پیشرفتهای حاصله در عرصه‌های اقتصادی و صنعتی آن است. بی‌شك، بهره‌گیری از فن‌آوری اطلاعات یكی از حلقه‌های لازم برای افزایش كارایی تجاری در اقتصاد ملی است. نیل به هدف افزایش كارایی، مستلزم اقدام در دو محور اساسی اطلاع‌رسانی بازرگانی و تسهیل تجاری است. اطلاع‌رسانی بازرگانی، با شكستن انحصار اطلاعات، زمینهء رقابت و در نتیجه، ارتقاء بهره‌وری را افزایش داده و گام بلندی در تأمین عدالت اجتماعی بشمار می‌رود. در محور تسهیل تجاری باید از شیوه‌های نوین بازرگانی بهره جست كه شامل بكارگیری از خط نماد (باركد)، استانداردهای مبادلهء الكترونیكی داده‌ها و انجام معاملات بصورت تجارت الكترونیكی و بدون كاغذ می‌شود. یكی از ویژگی‌های مهم تجارت الكترونیك، روان‌سازی روشهای فعالیت و در نتیجه كاهش هزینهء علمیات بازرگانی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد كه استفاده از تجارت الكترونیك، ۲۱ تا ۷۰ درصد صرفه‌جویی در هزینه‌های فعالیتهای مختلف ایجاد می‌كند. ۱ ایجاد تسهیلات تجاری مجموعه‌ای است كه می‌تواند روشنایی بخش راه حضور بیشتر در مبادلات جهانی باشد و با تسهیل ارتباط میان عوامل عرضه و خرید كالا و خدمات، حجم تجارت روند افزون یافته و مبادلات، سریع، مطمئن و كاراتر خواهد شد. اما تحصیل چنین فرآیندی مستلزم تدابیر و ابتكاراتی پویا در جهت اصلاح ساختار و حذف موانع محیطی است. در جهت مرتفع نمودن موانع مزبور، از جمله راه‌كارهایی كه لزوم توجه به آن احساس می‌شود، اشاعهء فرهنگ استفاده از تسهیلات تجاری و آشنایی تمامی بخشهای تجاری با كاربرد چنین امكاناتی است. بدون تردید، بهره‌گیری خردمندانه از فن‌آوری تجارت الكترونیك می‌تواند ما را در بهبود كارایی تجاری و حضور فعالتر در عرصهء تجارت جهانی یاری داده و به تقویت جایگاه كشور در بازارهای منطقه‌ای و جهانی كمك كند.

موانع محیطی

موانع محیطی كه در این مقاله به دو بخش مستقیم و غیرمستقیم، تقسیم شده از دو طریق قابل شناسایی می‌باشد. اول از طریق روش كتابخانه‌ای، بدین ترتیب كه با مطالعه كتابهای مختلف عوامل و موانع محیطی مشخص شده و دیگری از طریق یك پرسشنامه باز كه برای صاحبنظرات داخلی و خارجی ارسال شده است و نظر آنان را در خصوص موانع محیطی بطور اعم و موانع محیطی مؤثر در ایران بطور اخص جویا گردیده و سپس نظرات مشترك آنان را مورد بررسی قرار داده و از این طریق موانع محیطی استخراج گردیده است. موانع محیطی مستقیم شامل تجار، رقبا، واحدهای توزیع فیزیكی و مشتریان و موانع محیطی غیرمستقیم شامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، سیاسی و قانونی، جمعیتی و تكنولوژیكی می‌باشد. البته این عوامل شامل عوامل محیطی نزدیك بوده و عوامل محیطی دور را شامل نمی‌گردد. این موانع قابل گسترش و توسعه بوده و می‌توان عوامل محیطی دور را در قالب رساله‌های دیگر مورد بررسی و تحقیق قرار داد.

تجارت الكترونیك

این واژه تعاریف مختلفی دارد كه به شرح زیر می‌باشد:

۱- تجارت الكترونیك را می‌توان، انجام هرگونه امور تجاری و بازرگانی بصورت وصل-خط۲ و از طریق شبكه جهانی اینترنت بیان كرد. این امور می‌تواند شامل عمده‌فروشی و خرده‌فروشی در كالاهای فیزیكی و غیرفیزیكی، ارائه سرویس‌های مختلف به مشتریان و دیگر موارد تجاری می‌باشد.

۲- تجارت الكترونیك نامی عمومی برای گستره‌ای از نرم‌افزارها و سیستم‌هاست كه خدماتی نظیر جستجوی اطلاعات، مدیریت تبادلات، بررسی وضعیت اعتبار، اعطای اعتبار، پرداخت بصورت برخط، گزارش‌گیری، مدیریت حسابها را در اینترنت بعهده می‌گیرند. این سیستمها زیربنای اساسی فعالیتهای مبتنی بر اینترنت را فراهم می‌آورند.

۳- تجارت الكترونیك عبارت از مبادلهء تجاری بدون استفاده از كاغذ است كه در آن نوآوریهایی مانند مبادلهء الكترونیكی داده‌ها، پست الكترونیك، تابلو اعلانات الكترونیك، انتقال الكترونیك وجه و سایر فن‌آوریهای مبتنی بر شبكه بكار برده می‌شود. تجارت الكترونیك نه تنها عملیاتی را كه در انجام معاملات بطور دستی و با استفاده از كاغذ صورت می‌گیرد. به حالت خودكار درمی‌آورد بلكه سازمانها را یاری می‌كند كه به یك محیط كاملاً الكترونیك قدم بگذارند و شیوه‌های كاری خود را تغییر دهند. ۳

ب) پست الكترونیكی: ارسال نامه بصورت الكترونیكی در چند سال اخیر بسیار پررونق و جذاب شده است و نه تنها مشكلات ارسال نامه بصورت سنتی را ندارد بلكه ویژگیهای قابل توجهی بدین شرح دارد: اول اینكه رسیدن نامه به مقصد موردنظر با توجه به شرایط موجود كاملاً تضمین شده و شما نیز هیچگونه نگرانی از این بابت نخواهید داشت. دوم زمان ارسال نامه كمتر از چند ثانیه طول می‌كشد و در واقع زمان دریافت واقعی، بستگی به زمان مراجعه طرف مقابل به صندوق پستی خود دارد. سوم اینكه با توجه به امكانات بالقوه كامپیوتری، ارسال نامه‌های متعدد ولی با یك مضمون به اشخاص و شركتهای مختلف بسیار آسان می‌باشد. سرویس دهنده‌های پست الكترونیك به دو دسته تقسیم می‌شوند. اول گروهی كه سرویس‌دهندهء اینترنت در داخل كشور هستند و ما با مراجعه به آنها علاوه بر اینكه اجازه دسترسی به اینترنت را خواهیم داشت می‌توانیم یك آدرس پست الكترونیكی نیز دریافت كنیم. اشكال این روش در این است كه اگر سرویس‌دهنده بنا به دلایلی وجود خارجی خود را از دست بدهد، آدرس پست الكترونیكی، از بین خواهد رفت. روش دوم، استفاده از سرویسهای ارائه دهنده پست الكترونیكی بین‌المللی بصورت رایگان می‌باشد. یكی از مزایای این روش این است كه تا وقتی اینترنت وجود دارد. این سایتها نیز حضور خواهند داشت و دوم اینكه بابت سرویسی كه آنها در اختیار شما قرار می‌دهند، پولی را دریافت نخواهند نمود.

ج) بانكداری‌الكترونیكی: بانكداری الكترونیكی شامل انجام تمام فرآیند مالی بانكها از طریق مبادلهء الكترونیكی داده‌هاست كه ارائه خدمات به مشتریان را سرعت بخشیده و انجام عملیات بانكی با دقت بیشتری انجام می‌پذیرد.

در ارتباط با بحث بانكداری الكترونیكی باید به سه سئوال زیر پاسخ داده شود:

۱- چگونه تكنولوژی بانكداری الكترونیكی می‌تواند در بهینه‌سازی ادارهء امور بانكی مؤثر واقع شود.

۲- چگونه استفاده از اینگونه تكنولوژیها، چرخه‌های كاری را در بانكها تغییر خواهد داد.

۳- چگونه بانكداری الكترونیكی می‌تواند ضامن سودآوری بانكها در آینده باشد.

البته پاسخ به سئوالات فوق تنها پس از رعایت مباحث زیر میسر خواهد بود:

الف) لحاظ نمودن الزامات و توقعات مشتریان حقیقی و حقوقی سیستم بانكی كشور در مناطق مختلف

ب) در نظر گرفتن فعالیت رقبای داخلی و خارجی در رابطه با تكنولوژی و خدمات

ج) تعیین توان فعلی بانكها در این زمینه و تعیین پیش نیازها

د) رعایت كلیهء انتخابهای ممكن، با توجه به الزامات عملكردی در زمینهء دقت، ایمنی و سهولت خدمات

هـ) تعیین، تدوین و پیاده‌سازی كلیهء تغییرات مورد نیاز در فازهای اجرایی منطبق بر وضعیت و توان بانكها

مزایای تجاری الكترونیك

۱- هزینه‌های توزیع و فروش را كاهش می‌دهد.

۲- واسطه‌ها حذف می‌شوند.

۳- خریدار و فروشنده می‌توانند مستقیماً با هم در تماس بوده و برخی هزینه‌ها نظیر تلفن، نامه حذف می‌شود.

۴- خریدار می‌تواند با اینترنت سفارش بدهد.

۵- شركتها می‌توانند با خریداران مذاكره كنند.

۶- با تكنولوژی وب، اولویتهای جستجو و خرید انتخاب می‌شود.

تفاوت تجارت الكترونیك با مبادلهء الكترونیكی داده‌ها۴

مبادله الكترونیكی داده‌ها عبارت از تولید، پردازش، كاربرد و تبادل اطلاعات و اسناد تجاری به شیوه‌های الكترونیكی و خودكار بین سیستمهای كامپیوتری و براساس زبان مشترك و استانداردهای ادیفاكت۵ سازمان ملل و با كمترین دخالت انسانی است. ۶ علیرغم اینكه بسیاری از افراد مبادله الكترونیكی داده‌ها را همان تجارت الكترونیك می‌دانند. این دو تفاوتهای عمده‌ای از این دست دارند.

تجارت الكترونیك حیطه‌ای به مراتب گسترده‌تر داشته و نه تنها مبادلهء الكترونیكی داده‌ها را شامل می‌شود بلكه سایر شیوه‌های ارتباطی مانند پست الكترونیك، تابلو اعلانات الكترونیك را دربرمی‌گیرد.

انواع تجارت الكترونیك

۱- تجارت B۲B: اولین روش خرید و فروش و معاملات الكترونیكی است و هنوز هم طبق آخرین آمار بیشترین عایدی را كسب می‌كند. B۲B در جایی استفاده می‌گردد كه بخواهیم خرید و فروش عمده را بكمك تجارت الكترونیكی انجام و خارج از حیطه خرده‌فروشان عمل نمائیم.

۲- تجارت B۲C: بیشترین سهم در انجام B۲C را خرده‌فروشی تشكیل می‌دهد. این نوع تجارت با گسترش وب بسرعت افزایش یافته و اكنون به راحتی می‌توان انواع و اقسام كالاها را از طریق اینترنت خریداری كرد. در تجارت B۲C در یك طرف تولید كننده یا فروشنده و در طرف دیگر خریدار قرار دارد.

۳- تجارت C۲C: در این مدل، مزایده‌ها و مناقصه‌های كالا از طریق اینترنت انجام می‌گیرد. مدل C۲C شبیه به نیازمندیهای طبقه‌بندی شدهء یك روزنامه و یا یك دكه در بازار دست دوم یا سمساری است. ایدهء اصلی این مدل در این است كه مصرف‌كنندگان با یكدیگر، بدون واسطه به خرید و فروش بپردازند.

---