قیمت ارزان انرژی و مصرف مسرفانه ما

مکانیزم اصلاح الگوی مصرف انرژی وابسته به قیمت انرژی است دلایل بسیار ساده تا ادله کاملاً علمی و اقتصادی بر این واقعیت گواهی می دهند هر آن چه مفت به دست آید, مفت هم از دست می رود ارزان بودن دلیل بارز اسراف است

مکانیزم اصلاح الگوی مصرف انرژی وابسته به قیمت انرژی است. دلایل بسیار ساده تا ادله کاملاً علمی و اقتصادی بر این واقعیت گواهی می دهند. هر آن چه مفت به دست آید، مفت هم از دست می رود. ارزان بودن دلیل بارز اسراف است.

نمونه اش به تعبیری نان و زعفران و به تعبیر معاون برنامه ریزی وزارت نفت، نمک است و زعفران. نان را مردم ما به عنوان کالایی مقدس می شناسند. اگر ذره ای از آن روی زمین افتاده باشد، آن را بر می دارند و می بوسند و نهایتاً به کناری می گذارند که زیر دست و پا نباشد. اما زغفران را چه؟ اصلاً یک تار از آن را کسی دور نمی ریزد که دیگری بخواهد آن را بردارد، روی چشم بگذارد و مصرف کند. نان ارزان است اما زعفران گران. اگر زعفران هم مثل نان ارزان شود، دیری نمی پاید که چون نان دور ریز آن قابل احصاء نباشد.

اقتصاددان‌ها هم هزار و یک دلیل در این مورد دارند و به مکانیزم قیمت به عنوان اهرم کنترل کننده خیلی چیز ها از جمله اصلاح الگوی مصرف می نگرند.

از لحاظ تجربی هم اگر نیک بنگریم، در جامعه ما کالاهایی حیف و میل و اسراف می شوند که یا ذاتاً ارزان هستند و یا این که با یارانه های اعطایی دولت ارزان به دست مصرف کننده می رسند. کیسه های انبوه داروی تاریخ گذشته در خانه ها، تکه های انباشته نان، آب شرب چون اشک چشم پاک و گوارا که تا چند سال پیش بیشتر و در حال حاضر کمتر با آن باغچه را آبیاری می کردیم و می کنیم و ماشین فرسوده زهوار در رفته‌امان را می شوییم تا برق که قبل از افزایش نسبی قیمت، خانه خود را با آن نور باران می کردیم و در نور آفتاب عالمتاب بسیار می شد چراغی را روشن رها کرده و بی توجه پی کار خود برویم تا هوا واکسیژنی که بی محابا آن را آلوده می کنیم، جملگی به یک دلیل در معرض هجوم مسرفانه ما قرار دارند: قیمت ارزان و لاغیر!

چه توقع برای صرفه جویی و درست مصرف کردن بنزین می توان داشت، وقتی قیمت آن از آب هم ارزان‌تر است و یا گازوئیل که لیتری ۱۶۵ ریال عرضه می شود. چندی پیش به کامیون‌داری گفتم چرا روی سقف ماشینت بادشکن نصب نمی کنی. در جوابم گفت نصب کنم که چه بشود؟ گفتم نصب کن تا مصرف سوختت کاهش یابد. گفت مثلاً چقدر؟ گفتم ۱۰ در صد. گفت باد شکن چند است؟ تا آمدم قیمت آن را در ذهنم پیدا کنم، گفت آیا بیشتر از ۱۲۰۰۰ تومانی است که اگر باد شکن نصب کنم در سال می توانم در مصرف سوخت صرفه جویی کنم؟ گفتم خیلی بیشتر است. گفت برو خدا امواتت را رحمت کند. دیدم راست می گوید چون گازوئیل لیتری ۱۶۵ ریال که انگیزه ای برای صرفه جویی و تهیه ابزار آن در کسی ایجاد نمی کند. بعد که آن دوست رفت حساب کردم، اگر گازوئیل با قیمت واقعی آن عرضه می شد آن بنده خدا با کله پیشنهاد من را می پذیرفت و از آن مهمتر قبل از این که من به او راهکار بدهم، خودش راهی برای کاهش مصرف سوخت پیدا می کرد، خیلی هم بهتر از من و شاید هم بهتر از کارشناسان بهینه سازی مصرف سوخت!

برای نمونه اگر کالایی را پیدا کردید که یارانه شامل حالش می شود اما در آن اسراف نمی شود و یا بر عکس اگر کالایی را یافتید که قیمت واقعی خود را دارد و در آن اسراف می شود، همه آن‌چه را که در بالا گفته آمد، پس می گیرم همراه با یک غلط کردم رسا!

همین گاز خانگی را ببینید چگونه هدر می دهیم. درجه شوفاژ تا انتها! بلوز آستین کوتاه بر تن و با این وجود هوای داخل خانه به برکت گاز ارزان چنان گرم شده است که لنگ در و یا پنجره را هم باز می کنیم. کدام آدم حاضر می شود با مال خودش چنین کند؟ جواب روشن است. کسی که چیزی را مفت به چنگ آورد، راحت آن را هدر می دهد.

چنین است که در بخش خانگی، ۸ برابر مناطق سردسیر جهان چون اسکاندیناوی که ۱۰ ماه از سال را در سرما و یخبندان به سر می برند، گاز مصرف می کنیم. در شرایطی که اگر مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان را تنها در یک میلیون ساختمان جدیدی که سالیانه ساخته می شود، رعایت کنیم، طبق بررسی های صورت گرفته در یک دوره ۱۰ ساله، به اندازه ۹۰ نیروگاه شهید رجایی صرفه جویی انرژی خواهیم داشت. یعنی هر سال صرفه جویی ما به اندازه ۹ نیروگاه شهید رجایی است به اندازه ۳ فاز پارس جنوبی!

۷۰ میلیون نفر هستیم اما به اندازه ۲۵۰ میلیون نفر گاز مصرف می کنیم. در بنزین، دست چین میلیاردی را از پشت بسته ایم. در صنعت، سالانه ۲۱ میلیارد متر مکعب گاز و ۵۷ میلیون بشکه معادل نفت خام انرژی هدر می دهیم! یعنی حیف و میل می کنیم. یعنی اگر با اصلاح ساختار جلوی این در رو را بگیریم، مثل این است که چند میدان نفتی کشف کرده باشیم.

مانده ام چرا دست روی دست گذاشته و آن گونه که شایسته است، عزممان را جزم نمی کنیم؟ در فرهنگ دینی و اعتقادی خود، درباره اسراف و مبذرین کمبود داریم که نداریم. قرآن کریم، اسراف کنندگان را برادران شیاطین می نامد. در فرهنگ باستانی و ملی ما، اسراف نفی نشده است که شده است. ادبیات ما در قالب صدها شعر و تمثیل و داستان به این موضوع نپرداخته است که پرداخته... پس مشکل کجاست که باعث شده در این امر مهم آن قدر اهمال خواسته و ناخواسته صورت بگیرد تا جایی که رهبر معظم انقلاب سال جدید را سال اصلاح الگوی مصرف بنامند و همه را دعوت به همت در تحقق این امر حیاتی نمایند.

آن‌گونه که گفته آمد، علت اصلی این نابسامانی در مصرف انرژی، در قیمت ناچیز و بعضاً مجانی حامل های انرژی است. تنها باحذف یارانه و واقعی کردن قیمت است که می توان در ساختار و رفتار مصرف، تحول ایجاد و الگوی مصرف را در کل جامعه اصلاح کرد.

سید حسین طاهری