تاریخ مختصر مهاجرپذیری تهران

طی سرشماری سال ۱۲۴۶, نزدیک به سه چهارم جمعیت تهران را مهاجران تشکیل می دادند که تعداد ۸۴۸۰ نفر معادل ۴ ۵ درصد از کل جمعیت شهر نیروهای لشکری و فقط ۶ ۲۶ درصد از جمعیت شهر, تهرانی الاصل یا زاده تهران بودند

طی سرشماری سال ۱۲۴۶، نزدیک به سه‌چهارم جمعیت تهران را مهاجران تشکیل می‌دادند که تعداد ۸۴۸۰ نفر (معادل ۴/۵‌درصد از کل جمعیت شهر) نیروهای لشکری و فقط ۶/۲۶‌درصد از جمعیت شهر، تهرانی ‏الاصل یا زاده تهران بودند. این موج عظیم مهاجرت به‌خصوص مهاجران موقت (افراد نظامی) می‌تواند به شرایط آن زمان تهران که به‌تازگی به‌عنوان پایتخت انتخاب شده بود، برگردد. براساس اطلاعات سرشماری سال ۱۳۰۱، حدود ۷/۵۱‌درصد جمعیت را مردان و ۲/۴۸‌درصد را زنان تشکیل می‌دادند. به این‏ترتیب با احتساب نظامیان، نسبت جنسی به میزان ۱۰۷ را می‌توان تایید دیگری بر مهاجرپذیری شهر تهران عنوان کرد. افزایش جمعیت تهران از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۳۵ خصوصا تحت‌تاثیر پیامدهای سوء ناشی از جنگ دوم جهانی بر اقتصاد کشور و نابودی و ورشکستگی اقتصاد روستاها، تعداد قابل توجهی از جمعیت روستاها را به مناطق شهری به‌ویژه تهران جذب می‏کرد. براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۴۵، بالغ بر ۵۴‌درصد (۵۳‌درصد مردان و ۵/۵۶‌درصد زنان) و در سال ۱۳۵۵، حدود ۵۵‌درصد (۳/۵۳‌درصد مردان و ۵۷‌درصد زنان) ساکنان شهر تهران را متولدین شهرستان تهران تشکیل می‌دادند. با شکل‏گیری محدوده «تهران بزرگ» در سال ۱۳۵۲، شهرهای تجریش که آبادی‌های اوین، درکه، نیاوران، رستم‌آباد، قلهک، زرگنده، الهیه، داوودیه، ضرابخانه و قسمت شهری ونک را نیز شامل می‌شد، به همراه شهرری که در فاصله سال‌های ۴۵- ۱۳۳۵ «کوی سیمان» در آن ادغام شده بود، به قسمت‌هایی از شهر تهران تبدیل شدند و محدوده بسیار فعال‌تری را برای جذب مهاجران به‌وجود آوردند. این محدوده بزرگ در سرشماری ۱۳۵۵ به‌عنوان شهر تهران با جمعیتی بالغ بر ۴۵۳۰۲۲۳ نفر سرشماری شد که ۲۴۹۵۰۵۲ نفر آنان متولدین در شهرستان تهران بوده و بقیه مهاجران خارج از شهرستان (شامل ۶/۹‌درصد متولدین شهرستان‌های دیگر استان، ۷/۳۳‌درصد متولدین استان‌های دیگر و ۶/۱‌درصد متولدین در خارج از کشور) محسوب می‏شدند. ۹/۶۴‌درصد (۲/۶۴‌درصد مردان و ۴/۶۵‌درصد زنان) ساکنان شهر تهران طی سال ۱۳۶۵، متولد شهر تهران بوده‏اند. براین اساس می‌توان گفت که در این سال، حدود دوسوم جمعیت شهر تهران متولد این شهر و یک‌سوم بقیه جزو متولدین سایر نقاط کشور بوده‏اند. بین سال‌های ۶۵- ۱۳۵۵ حدود ۴۹۶‌هزار نفر و در بین سال‌های ۷۵-۱۳۶۵ حدود ۵۶۸‌هزار نفر به شهر تهران مهاجرت کرده‏اند. به این‌ترتیب تعداد جمعیت مهاجر طی این دوره زمانی نزدیک به ۱۴‌درصد نسبت به دهه قبل از آن افزایش پیدا کرده است.

در بین مهاجران دوره ۷۵-۱۳۶۵، حدود ۳۲۰‌هزار نفر مرد و ۲۴۷‌هزار نفر زن بوده‏اند که برآورد نسبت جنسی معادل ۱۳۰ نشان می‌دهد که اشتغال و تحصیل دو عامل عمده بالاتر بودن تعداد مهاجران مرد نسبت به مهاجران زن بوده است. در سال ۱۳۸۵ استان تهران با موازنه مهاجرتی ۶۱۷‌هزار نفر در رأس استان‌های مهاجرپذیر کشور قرار می‌گیرد. بر همین اساس، شهر تهران با جذب ۳۱‌درصد از کل مهاجران کشور مهم‌ترین کانون مهاجرپذیر است. همچنین به لحاظ جابه‌جایی درون استانی نیز در صدر قرار دارد، به طوری که ۱۰‌درصد جمعیت تهران مربوط به جابه‌جایی‌های درون استانی است. توزیع مهاجرت برحسب آخرین محل اقامت قبلی در فاصله سال‌های ۸۵-۱۳۷۵، مشخص می‌کند که تعداد ۱۰۰۰۱۹۳ نفر وارد تهران شده‌اند که این رقم در فاصله زمانی ۷۵-۱۳۶۵ معادل ۵۶۷۵۲۲ نفر بوده است. استان مرکزی با ۹/۲۱‌درصد، استان تهران با ۱۵/۷‌درصد، استان اصفهان با ۷/۵‌درصد و استان آذربایجان‌شرقی با ۴/۵‌درصد از کل مهاجران وارد شده به شهر تهران در صدر استان‌های مهاجرفرست به شهر تهران قرار دارند. عمده‌ترین دلیل مهاجرت به شهر تهران (۴۲‌درصد) مربوط به پیروی از خانواده و بعد از آن (۹۷/۱۲‌درصد) جست‌وجوی کار و تحصیل (۹/۹‌درصد) است. محل اقامت قبلی ۸/۶۹‌درصد از مهاجران سایر استان‌ها، ۱۶/۷‌درصد سایر شهرستان‌های استان تهران و ۳۷/۱۷‌درصد، شهرستان محل سرشماری بوده است. از مهم‌ترین نکاتی که در زمینه مهاجرت به شهر تهران قابل طرح است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- مهاجرت از دیگر استان‌ها به طور فزاینده‌ای منشاء شهری دارد تا منشاء روستایی؛

۵۹/۴۵‌درصد مهاجران وارد شده به شهر تهران از نقاط شهری دیگر استان‌ها هستند؛

مناطق روستایی استان تهران با استقرار مهاجران با منشأ شهری که به دلیل بالابودن هزینه، امکان زندگی در شهر تهران را ندارند و بنابراین بیشتر در حومه‌ها ساکن می‌شوند، هرچه بیشتر «شهری» شده‌اند.