اقتصاد برای حکمرانان

معرفی کتاب

▪ پیش گفتار- به اظهار نظرهای ذیل توجه کنید:

«باید بهره‌وری را افزایش دهیم»

«دولت برنامه‌هایی برای افزایش اشتغال دارد»

«نقدینگی باید به سوی تولید هدایت شود»

«باید مردم‌سالاری را در اقتصاد پایه‌گذاری کنیم»

«دولت باید تنظیمات لازم را در اقتصاد اعمال کند»

«بخش خصوصی باید رقابت پذیری خود را برای ورود به بازار جهانی افزایش دهد»

«با تشکیل کار گروه کنترل بازار، قیمت‌ها را کنترل می‌کنیم»

جملات فوق بریده‌هایی از جراید ایران در دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ شمسی است که توسط برخی از مسوولین بیان شده و نشانگر آن است که گویندگان آن، اعتقاد واقعی به آزادسازی اقتصادی ندارند؛ اگر چه شاید خودشان چنین تصور نکنند. این موضوع یادآور آن طنز معروف است که «شخصی سیگاری می‌گفت ترک سیگار بسیار آسان است و من تاکنون صدها بار سیگار را ترک کرده‌ام»

کتابی که با مقدمه مذکور در فوق آغاز شده است، با زبانی ساده و سلیس مشکل‌ترین مفاهیم اقتصادی مدرن را برای خواننده تبیین می‌کند.

▪ فصل اول- ‌هایک و تفکر صنع گرا: فردریش آگوست فون‌هایک (۸ مه ۱۸۹۹ - ۲۳ مارس ۱۹۹۲) اقتصاددان معاصر، در اتریش به دنیا آمد. وی تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته حقوق در اتریش به پایان رساند. در همان سال‌ها در کلاس‌های درس بوهم باورک، نظریه‌پرداز اقتصادی معروف مکتب اتریش، مکتبی که کارل منگر پیش کسوت آن بود، شرکت می‌کرد.‌هایک به دنبال آشنا شدن با لودویک فون میزس به شدت تحت تاثیر اندیشه‌های فلسفی و اقتصادی این متفکر برجسته مکتب اتریش قرار گرفت. آن دو در سال ۱۹۲۷ موسسه اتریشی تحقیقات اقتصادی را بنیان گذاشتند. در دهه ۱۹۳۰ وارد انگلستان شد و در مدرسه اقتصاد لندن (LSE) به تدریس پرداخت. در ۱۹۵۰ این مدرسه را به قصد دانشگاه شیکاگو ترک گفت. وی پس از بازنشستگی مجددا به اروپا بازگشت و در سال ۱۹۷۴ موفق به دریافت جایزه نوبل اقتصاد شد. در ادامه این فصل بخش مهمی از نظرات ‌هایک تشریح می‌شود.

▪ فصل دوم- سیری در تاریخ عقاید اقتصادی: وقتی مکاتب اقتصادی مورد بررسی قرار می‌گیرند، بسیار مهم است که سیر تکاملی این مکاتب مورد توجه باشد، به گونه‌ای که هر مکتب در ظرف زمانی خود شناخته شود. مثلا وقتی مکتب کینز مورد بررسی قرار می‌گیرد، باید توجه شود که این بررسی‌ها تنها برای آگاهی خواننده است نه آن که تصور شود این مکتب هنوز زنده و جاری است. متاسفانه در ایران بعد از انقلاب به ویژه به دلیل غلبه تفکرات چپ، کینز برای مدت‌های مدید بر اقتصاد ما حاکم بوده و هست. در این فصل آرا و عقاید چهار اقتصاددان، آدام اسمیت، ژان باتیست سه، کارل مارکس و جان مینارد کینز مورد بررسی قرار می‌گیرد.

▪ فصل سوم- فریدمن و تولد مجدد علم اقتصاد: این فصل به دلیل اهمیت فوق‌العاده فریدمن به آرا و نظرات او اختصاص یافته است. آشنایی نگارنده با فریدمن به موضوع منحنی فیلیپس بر می‌گردد. وقتی چندین سال پیش در جمعی از اقتصاددانان در صحت منحنی فیلیپس در خصوص مبادله بیکاری و تورم تشکیک کردم، با خنده آنان مواجه شدم. به همین دلیل، یک بررسی تحلیلی از این منحنی انجام داده و روی یکی از سایت‌های علمی فارسی گذاشتم که البته توجه چندانی را به خود جلب نکرد. در همین اثنا پس از آشنایی با یکی از مقالات فریدمن متوجه شدم که او هم در مورد منحنی فیلیپس همین نظرات را دارد. این آغازی بود برای یک دوره فریدمن شناسی که اینک تقدیم خوانندگان محترم می‌شود.

▪ فصل چهارم- تورم: بعد از رنسانس علمی در اروپا که منجر به افزایش تولیدات گردید، کم‌کم نقل و انتقال سکه‌های فلزی مشکل به نظر می‌رسید و زمینه برای ایجاد پول کاغذی یا اسکناس فراهم گردید. پالمستراخ، بانکدار سوئدی، اولین کسی بود که به طور غیررسمی نوعی پول کاغذی را ابداع کرد و بدون آنکه خود را موظف به ذخیره تمام سکه‌های مشتریان در صندوق کند، رسید سپرده‌های مسکوک را به اوراق واقعی اعتبار تبدیل و برای اولین بار نوعی اسکناس منتشر کرد و به جای قبوض سپرده به جریان انداخت. اما اولین بانک مدرنی که به طور رسمی به انتشار و رواج اسکناس اقدام نمود، بانک انگلیس بود. در ادامه این فصل مبحث تورم و منحنی فیلیپس به طور مفصل مورد بررسی قرار می‌گیرد و تجربیات برخی کشورها نیز به آن اضافه شده است.

▪ فصل پنجم- عوارض تفکر صنع گرا در اقتصاد ایران معاصر: این فصل با بررسی بیماری هلندی و قیمت مسکن در ایران آغاز می‌شود. بیماری هلندی عبارت از رکود بخش قابل مبادله و گسترش بخش غیر قابل مبادله طی دوره رونق ناشی از تزریق درآمدهای ارزی است و این درآمدها معمولا حاصل از صادرات مواد خام یا کمک خارجی است. تزریق این درآمدها موجب افزایش تقاضای کل می‌شود و عکس‌العمل بازار به این افزایش تقاضای کل بر حسب نوع کالا متفاوت است. کمبود کالاهای قابل مبادله، با افزایش واردات جبران می‌شود، بنابر این قیمت کالاهای قابل مبادله ثابت می‌ماند یا تغییر چشمگیری نخواهد داشت. اما پاسخ کالاهای غیر‌قابل‌مبادله (به ویژه مسکن) به افزایش تقاضای کل، افزایش قیمت است؛ زیرا نمی‌توان با واردات، کمبود این نوع کالاها را جبران کرد. البته بیماری هلندی اثرات دیگری هم می‌تواند داشته باشد و آن تضعیف تولیدکنندگان داخلی نسبت به تولیدکنندگان خارجی است. در ادامه این فصل عوارض نفت بر اقتصاد ایران از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی قرار می‌گیرد.

▪ فصل ششم- بحران جهانی در سال ۲۰۰۸ و حد دخالت دولت در اقتصاد: در بحران بزرگ اقتصادی که در سال ۲۰۰۷ نشانه‌های آن پدیدار و در سال ۲۰۰۸ همه جهان را در بر گرفت و تا هم اکنون(سال ۲۰۰۹) همچنان ادامه دارد. نکته جالب توجه آن است که هیچ یک از دستگاه‌های کارشناسی و تحقیقاتی عریض و طویل دولتی در آمریکا و دیگر کشورهای پیشرفته صنعتی نتوانسته بودند از طریق مدل‌های ریاضی این بحران را پیش‌بینی کنند و اکنون نیز قادر به توضیح آن در یک چارچوب منسجم نیستند. در این خصوص تنها یکی دو نفر از اقتصاددانان مکتب اتریش وقوع این بحران را پیش‌بینی کرده بودند. بنابر این وقتی جهانیان از پیش‌بینی این بحران عاجز بوده‌اند، به طریق اولی از درمان صحیح آن نیز عاجز خواهند بود. در این فصل ابتدا بحران فوق در چهار بند و از ابعاد مختلف مورد مداقه قرار گرفته و سپس راه پیشگیری از چنین وقایعی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

مطالعه این کتاب برای همه مردم به ویژه مدیران در سطوح مختلف، سودمند و بلکه واجب است.

شماره تلفن ناشر: ۶۶۹۰۵۳۷۳

نویسنده: مهران دبیرسپهری

ناشر: شرکت تعاونی انتشارات کارآفرینان فرهنگ و هنر، چاپ ۱۳۸۸، ۱۹۱صفحه، ۳۰۰۰۰ریال