بررسی افزایش قیمت جهانی طلا و عوامل موثر بر آن

تغییرات قیمت طلا در دو چرخه ۵ ۵ و ۵ ۱۰ ساله رخ می دهد یعنی هر۵ ۱۰ سال یک بار طلا به کف قیمت تاریخی رسیده و مجدداً شروع به رشد می کند به همین ترتیب در میانه راه این چرخه ۵ ۱۰ ساله, هر ۵ ۵ سال یک بار نیز به یک کف مقطعی قیمت رسیده مجدداً شروع به حرکت به سمت بالا می کند

تغییرات قیمت طلا در دو چرخه ۵/۵ و ۵/۱۰ ساله رخ می دهد. یعنی هر۵ /۱۰ سال یک بار طلا به کف قیمت تاریخی رسیده و مجدداً شروع به رشد می‌کند. به همین ترتیب در میانه راه این چرخه ۵/۱۰ ساله، هر ۵/۵ سال یک بار نیز به یک کف مقطعی قیمت رسیده مجدداً شروع به حرکت به سمت بالا می کند.

شاید هیچ بازار جهانی به اندازه طلا جذابیت سرمایه گذاری نداشته باشد. برای قرن ها، طلا به دلیل ویژگی های منحصر به فرد، نایابی، زیبایی و عدم فناپذیری، مورد توجه همیشگی انسانها بوده است.

کشورها طلا را به عنوان ذخیره ثروت و وسیله ای برای تبادل معاملاتی پذیرفته اند و افراد برای کسب اطمینان از تغییرات و عدم ثبات پولهای کاغذی، همواره بدنبال خرید و ذخیره طلا بوده اند. در حال حاضر، معاملات طلا بجای شیوه های سنتی استفاده از شمش، سکه و جواهر آلات، در بازارهای بورس بین المللی صورت می گیرد.

قراردادهای سلف خرید و فروش طلا از ابزارهای معاملاتی با ارزش هستند که تولید کنندگان تجاری و مصرف کنندگان طلا از آنها استفاده می کنند.

۱) تاریخچه قیمت گذاری طلا

در سال ۱۹۴۵ میلادی پس از خاتمه جنگ جهانی دوم، خطوط اصلی نظام جدید پولی بین‌المللی در کنفرانسی به نام برتن وودز شکل گرفت که نقش اصلی را به طلا و دلار آمریکا داد. قیمت طلا در حد ۳ دلار امریکا برای هر اونس(۲۸گرم) طلا تثبیت شد. صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی به منظور نظارت بر نظام جدید پولی ایجاد شدند.

قیمت طلا و کلیه ارزها ثابت شد و هیچ کشوری مجاز نبود بدون مجوز صندوق بین‌المللی پول ارزش پول خود را نسبت به طلا به طور قابل توجهی تغییر دهد و صندوق این مجوز را فقط در شرایط اضطراری صادر می‌کرد. قیمت طلا از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۷۰ میلادی یعنی به مدت ربع قرن در حد ۳۵ دلار در هر اونس ثابت بود.

در زمان ریاست جمهوری ریچارد نیکسون۱۹۶۹-۱۹۷۴ دولت امریکا به طور یک جانبه و بدون رعایت اساسنامه صندوق بین‌المللی پول که آن کشور را ملزم می‌کرد، رابطه ثابت بین قیمت طلا و دلار را حفظ و از آن حمایت کند، این رابطه ثابت را قطع کرد،یعنی دیگر نسبت ثابت ۳۵ دلار در قبال هر اونس طلا را به دلایلی که مربوط به اقتصاد داخلی اش از جمله کسری بودجه وکسری شدید موازنه پرداخت های آمریکا می شد، حفظ نکرد و ارزش طلا و دلار را به دست نوسانات بازار سپرد و این پایان نظام طلا و دلار بود.

این دلارها بی‌پشتوانه بود زیرا فدرال رزرو نمی‌توانست در برابر هر ۳۵ دلاری که چاپ می‌کرد، یک اونس طلای پشتوانه نگهداری کند، در حالی که بر اساس مقررات نظام پولی برتن وودز چنین الزامی را بر عهده داشت.

از زمان فروپاشی نظام پولی قبلی تا امروز، چون دیگر ضوابطی برای رعایت انضباط مالی توسط کشورها از سوی صندوق بین‌المللی پول وجود ندارد، طلا به عنوان پشتوانه پولی ارزهای جهان دیگر جایگاهی ندارد، همچنین صندوق بین‌المللی پول دیگر کنترلی بر حجم نقدینگی جهان ندارد ونیز آمریکا به دلیل کسری شدید موازنه پرداخت ها هر ساله حدود هزار میلیارد دلار به حجم نقدینگی اش می افزاید و در نهایت بازارهای مالی، پولی، بازار طلا و بازار کالاها به خصوص نفت در معرض بورس بازی‌ها و سفته بازی‌های بین‌المللی قرار گرفته، و شاهد بحران‌های پی در پی بازارهای پول و سرمایه جهان هستیم.

پس از دهه ۱۹۷۰ که دلار و سایر پول‌های رایج به تدریج جای طلا را گرفت، در ژانویه ۱۹۸۰ که بهای نفت خاورمیانه به شدت افزایش می‌یافت، قیمت طلا ترقی کرد و برای مدتی به حدود هر اونس ۸۵۰ دلار رسید. در طی سالهای بعد این قیمت به تدریج کاهش یافت و در دهه ۱۹۹۰ که بانک‌های مرکزی تعدادی از کشورهای جهان به فروش ذخایر طلای خود دست زدند، سقوط قیمت طلا شدت گرفت. در سال ۱۹۹۹ توافقی بین چند کشور صورت گرفت که بر اساس آن، فروش ذخایر طلا تحت کنترل درآمد و به این ترتیب بهای طلا تثبیت شد.

اما در سالهای اخیر شاهد تغییرات شدید قیمت طلا هستیم تا جایی که قیمت هر اونس طلا به ۹۱۸ دلار نیز رسیده است و پیش‌بینی می‌شود از مرز هر اونس ۱۰۰۰ دلار نیز بگذرد. بحران اخیر کاهش شدید ارزش دلار، افزایش بهای طلا و نفت و کلیه کالاهای اولیه و سقوط بازارهای بورس سهام آخرین تجلی بحران‌های اقتصادی است که در ۴۰ سال اخیر رخ داده است.

۲) دلایل افزایش قیمت طلا در سطح جهان

دلایل متعددی برنوسات قیمت طلا تاثیر‌گذار است که در این بخش به مهمترین آنها اشاره می شود.

۱-۲) کاهش ارزش دلار

به نظر اکثر کارشناسان مهمترین عامل افزایش ارزش طلا کاهش ارزش دلار است که عوامل اثر گذار دیگر نیز از این عامل تاثیر می پذیرند. هنگامی که ارزش دلار کاهش پیدا می‌کند، مقدار زیادی پول از بازار خرید و فروش ارز وارد بازارهای کالاهایی می‌شود که در بورس معامله می‌شوند. در چنین شرایطی، در بازار طلا نیز، پول‌های بسیار زیادی وارد می‌شود.

از سویی دیگر تنزل ارزش دلار به کاهش ذخیره ارزی بانک مرکزی کشورهای مختلف منجر می‌شود و آنها برای جبران این مسئله به دنبال افزایش ذخیره طلای خود می‌افتند که به رشد چرخش پول در بازار طلا و افزایش قیمت آن می‌انجامد. بنابراین هم بانکهای مرکزی و هم سرمایه گذاران در جهت جلوگیری از کاهش دارایی ها ی خود طلا را بهترین گزینه برای جایگزین نمودن دلار میدانند.

۲-۲) کاهش نرخ بهره بانکی

با کاهش نرخ بهره افراد دیگر تمایلی به سپرده گذاری سرمایه‌های نقدی خود از جمله دلار ندارند بنابراین با کاهش تمایل به نگهداری دلار از آنجا که طلا از ویژگی ثبات ارزش حتی در شرایط جنگ، بحران و تنش‌های بین‌المللی برخوردار است، افراد تمایل به خرید آن پیدا می‌کنند که خود باعث افزایش قیمت طلا می‌گردد.

۳-۲) افزایش جهانی قیمت نفت

ارتباط تنگاتنگی میان نفت و طلا وجود دارد زیرا هر دو کالاهای استراتژیکی هستند که با تحولات اقتصادی دچار تاثیر می‌شوند. از طرفی طلا ونفت هردو کالاهایی تجدید ناپذیر هستند که در واقع عرضه شان محدود به مقدار موجودشان در طبیعت است، در مقابل طلا همچون پول دارای ویژگی ذخیره ارزش است و از نقدپذیری بالایی برخوردار است و افراد به عنوان ذخیره یا سرمایه از آن بهره می جویند.

زمانی که قیمت نفت افزایش می یابد، به دلار بیشتری برای چرخاندن گردونه تجارت نفت نیاز خواهد بود . آمریکا این افزایش قیمت را با چاپ دلار تامین مالی می کند. افزایش حجم دلار و عرضه آن در بازار بین المللی موجب کاهش ارزش و قدرت خرید دلار می گردد، مجموعه عوامل مذکور سبب می گردد که دولت ها به سمت دارایی هایی از جمله طلا گرایش داشته باشند، برای اینکه طلا از خاصیت حفظ ارزش برخوردار است و می توانند افراد با ذخیره آن نسبت به نگهداری دلاری که ارزشش در حال پایین آمدن است، از ریسک کمتری بر خوردار باشند و نهایتاً قیمت طلا افزایش یابد.

۴-۲) ذخایر ارزی کشور ها

کشور چین بیش از یک تریلیون دلار ذخایر نقدی دارد که ۷۰۰ میلیارد از آن به صورت دلار است و روسیه نیز دارای ذخیره ۳۰۴ میلیارد دلاری می باشد که سالهای اخیر و طی بحران کاهش ارزش دلار در بازار ، بانک‌های مرکزی جهان مدتی است در انتظار این هستند که چین و روسیه با ذخایر خود شروع به خرید طلا کنند، اما آنها هنوز دست به چنین اقدامی نزده اند.

این بخشی از سیاست مشروع این کشورها برای خارج شدن از دایره بسته دلار است. اقتصاد دانان این را تهدید چین می‌نامند و آن را عامل مهم در افزایش قیمت طلا در بازار جهانی می‌دانند.

شاید دلیل کشور چین مبنی بر عدم اجرایی کردن این تهدید، آن باشد که کاهش ارزش دلار بدنبال عرضه و افزایشش در بازارهای جهانی، موجب ارزان شدن کالاهای آمریکایی وضرر به بازار فروش کالاهای انبوه چینی شود، در نتیجه چین در این زمینه با تامل بیشتری عمل می کند.

۵-۲) صندوق بین‌المللی پول و فروش طلا

تفاوت میان عرضه طلا از معدن و تقاضا در بازار را معمولاً تقاضای سرمایه‌گذاری یا شکاف طلایی می‌نامند. دولت امریکا در سال ۱۹۹۹، دولت‌های ۲۶ کشور جهان (به غیر از چین، روسیه ) را متقاعد کرد که متعهد به فروش طلا از ناحیه ذخایر خود شوند تا این شکاف پر شود که فروش طلا از طریق صندوق بین‌المللی پول هماهنگ می‌شد و قیمت طلا را پایین نگه می‌داشت.

در سال ۲۰۰۶ صندوق بین‌المللی پول موظف بود ۵۰۰ تن طلا به عنوان شکاف طلایی به فروش برساند، اما تنها ۳۷۰ تن یعنی ۱۳۰ تن کمتر از رقم تعیین شده به عنوان شکاف طلایی به فروش رساند، پس تعجبی ندارد که قیمت طلا در بازارهای جهانی بالا رود.

۳) چرخه‌ی اقتصادی طلا

تغییرات قیمت طلا در دو چرخه ۵/۵ و ۵/۱۰ ساله رخ می دهد. یعنی هر ۱۰ سال یک بار طلا به کف قیمت تاریخی رسیده و مجدداً شروع به حرکت می‌کند. به همین ترتیب در میانه راه این چرخه ۵/۱۰ ساله، هر ۵/۵ سال یک بار نیز به یک کف مقطعی رسیده مجدداً شروع به حرکت می کند.

از طرفی شاخص CRB (Commodity Research Beaure) وجود دارد که میانگین هندسی ۲۱ قلم کالای اساسی مورد استفاده ایالات متحده است و از مهمترین اقلام آن طلا، نقره و نفت است. زمانی که این شاخص از روند نزولی یا خنثی خارج شده و روند صعودی می‌گیرد زنگ خطری برای اقتصاد بوده است مطابق این شاخص طلا پیشاهنگ حرکت در تغییر قیمت‌ها است به طوریکه سایر کالاها حدوداً ۴ ماه بعد از تغییر قیمت طلا، دستخوش تغییرات قیمت می‌شوند.

در چرخه اقتصادی که با وضعیت دلار امریکا بررسی می شود با افزایش نرخ بهره بانکی،قیمت اوراق مشارکت کاهش یافته و سبب ریزش بازار سهام و شاخص Dow Jones می‌شود.

چرخه مذکور در سال ۲۰۰۰ با ریزش دلار شروع شده اما هنوز ریزش سهام دیده نشده است پس چرخه هنوز به پایان نرسیده است. در واقع آخرین بار چرخه ۵/۱۰ ساله طلا در سال ۲۰۰۱ بعد از به قدرت رسیدن جمهوری خواهان در ایلات متحده به پایان رسیده، پس چرخه جدید در حدود ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ به پایان می‌رسد.

۵/۵ سال اولیه این چرخه حدود سالهای ۲۰۰۶-۲۰۰۱ بوده است که طی این سالها قیمت طلا با کاهش مواجه بوده است. بنابراین بر اساس چرخه اقتصادی در نیمه دوم چرخه( طی سالهای ۲۰۱۰-۲۰۰۶) قیمت طلا افزایش یابد. در آینده صعودی قیمت طلا در شاخص CRB نشان می‌دهد که این چرخه هنوز به مراحل پایانی نرسیده و حلقه آخر یعنی ریزش سهام باقی است. پس از پایان ریزش چرخه، قیمت طلا و کالاها نیز روند کاهشی را تجربه خواهد کرد.

۴) عوامل افزایش قیمت طلا در ایران

هرچند افزایش قیمت طلا در ایران از قیمت جهانی آن تاثیر می پذیرد اما سطح افزایش قیمت آن قابل قیاس با بازارهای بین‌المللی نیست زیرا افزایش ۵/۲۵ درصدی قیمت طلا در بازارهای جهانی به افزایش ۴۰ درصدی قیمت آن در بازار ایران منتهی شده است. به همین دلیل می توان دریافت این افزایش قیمت دلایل دیگری نیز دارد.

بر اساس مطالعات صورت گرفته عوامل موثر بر افزایش قیمت طلا را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

۱)افزایش قیمت جهانی طلا

۲)افزایش حجم نقدینگی در جامعه.

۳)مزایده‌ای عمل کردن بانک کارگشایی- در مورد فروش سکه.

۴)رکود بازارهای دیگر مانند بازار تلفن همراه.

● پیشنهاداتی در زمینه مقابله با افزایش غیر منطقی قیمت طلا

۱) تاسیس بورس فلزات گرانبها در داخل کشور که می‌تواند علاوه بر استفاده از فرصت‌ها از بروز بحران و شوک قیمتی در معاملات سکه و طلا جلوگیری نماید.

۲) اعمال مدیریت شناور خرید و فروش طلا همانند ارز، به نحوی که سیستم فروش مزایده‌ای از میان برداشته شود چرا که مزایده خود به مفهوم افزایش قیمت می‌باشد.

۳) ایجاد ساز و کار لازم در بازار سرمایه و به خصوص بورس اوراق بهادار جهت جلب اعتماد ملی به طوری که موجب حذف حباب قیمتی در بازار شود.

۴) توجه جدی به تشویق و هدایت بخش خصوصی به سمت امور تولیدی و تلاش در رفع موانع تولید، که عامل اصلی جذب نقدینگی به سمت بخش تولیدی جامعه محسوب می‌شود، از جمله عوامل موثر در مهار قیمت طلا به شمار می‌روند.

۵) افزایش امنیت سرمایه‌گذاری در بخش تولید و بورس اوراق بهادار در یک دوره زمانی مناسب و برنامه‌ریزی شده.