دیگر در آغوش شهر جایی نمانده

نوخواهی و شیوه جدید زندگی كه از تهران یعنی نقطه تماس با كشورهای صنعتی آغاز شده است در سال ۱۳۵۱, ۱۳ میلیون ایرانی, یعنی ۴۳ درصد جمعیت كل كشور در ۲۹۰ شهر كه هریك از آنها دارای بیش از ۵ هزار نفر جمعیت بوده, سكونت داشته اند گفتنی است یك سوم شهرنشینان در این تاریخ فقط در تهران و نزدیك به نیمی در سه شهر بزرگ كشور یعنی مشهد, اصفهان و تبریز و سه چهارم نیز در ۳۶ شهر بیش از ۵۰ هزار نفری سكونت داشته اند

اجازه بدهید گزارشمان را با حرف های تكراری شروع كنیم. گاهی تكرار حرف هایی كه همه می دانیم، مفیدتر از برخی حرف های نویی است كه...ایران كشور نسبتا بزرگی است كه شهرهایی بزرگ با ریشه تاریخی دیرینه ای در این جغرافیا نفس می كشند. با این همه منابع آگاه می گویند ۶۰ درصد فعالیت های اقتصادی جامعه، در تهران متمركز است. تمركز بیش از اندازه دستگاه ها و شركت های دولتی و مراكز تصمیم گیری در تهران، ده ها هزار میلیارد تومان از سرمایه كشور را در خود بلوكه كرده، نزدیك به ۲۶ درصد تولید ناخالص داخلی كشور در استان تهران تولید می شود و بیش از ۳۳ درصد صنایع در این استان قرار دارد.طی همین روزهای اخیر، استاندار تهران عنوان كرد: ۳۰ درصد منابع مدیریتی، ۴۰ درصد كار كارشناسی و ۲۰ درصد نیروی انسانی كل كشور در استان تهران مستقر هستند . كارشناسان می گویند رشد شهر و زندگی شهری در ایران از نرخ بسیار بالای ۵ درصد در سال برخوردار است كه جرقه آن از سالهای پس از جنگ جهانی دوم زده شد. از سال ۱۳۲۱ تاكنون، جمعیت شهرنشین ایران بیش از چهار برابر شده كه تاكنون نزدیك به ۵۰ درصد از رشد شهری را در ایران فراهم می كند، اما در بررسی علل و ریشه های مهاجرت، دو علت عمده اهمیت ویژه ای دارد:

الف: دستیابی به منابع جدید نفت و گاز كه به پیدایش كانون های فعالیت تازه ای انجامید؛ فعالیتی كه در درجه اول به صادرات توجه داشته و كمتر به دیگر بخش های كشور ارتباط یافته است.

ب: نوخواهی و شیوه جدید زندگی كه از تهران یعنی نقطه تماس با كشورهای صنعتی آغاز شده است.در سال ۱۳۵۱، ۱۳ میلیون ایرانی، یعنی ۴۳ درصد جمعیت كل كشور در ۲۹۰ شهر كه هریك از آنها دارای بیش از ۵ هزار نفر جمعیت بوده، سكونت داشته اند. گفتنی است یك سوم شهرنشینان در این تاریخ فقط در تهران و نزدیك به نیمی در سه شهر بزرگ كشور یعنی مشهد، اصفهان و تبریز و سه چهارم نیز در ۳۶ شهر بیش از ۵۰ هزار نفری سكونت داشته اند.در نظام كنونی شهری نیز صرف نظر از تهران می توان پنج شهر دیگر را یافت كه از نوعی تمركز سرمایه گذاری های دولتی و كوشش برای ایجاد تغییرات شهری برخوردار هستند و البته باز در این زمینه به نام شهرهایی چون اصفهان، تبریز، مشهد و در انتها شیراز و اهواز برخواهیم خورد.به نظرمی رسد اكنون برای یافتن ریشه های گرایش یا بهتر بگوییم هجوم جمعیت به تهران، علاوه بر نوخواهی، تمایل به زندگی مصرفی، بالا بردن سطح رفاه و تماس با كشورهای صنعتی، باید به دنبال علل دیگری بگردیم كه مهمترین آنها تمركز مدیریت و تمركز سازمان ها و ادارات دولتی در تهران است. این موضوع را در لایه های مختلفی می توان مورد ارزیابی قرار داد:

۱ گسترش منابع تولید به دلیل نزدیكی به مراكز تصمیم گیری و پیگیری آسان امور

۲ - مهاجرت نیروهای متخصص و نخبه

۳ مهاجرت جویندگان كار

۴ مسافرت های متعدد برای پیگیری امور اداری و سازمانی و ...

یك تئوری قدیمی در مدیریت شهری می گوید: تمركززدایی در بافت شهری و تمركز در مدیریت ، در حالی كه این تئوری اساسا در شكل عكس خود در كشور ما پیاده شده؛ به این معنا كه تا حد امكان تمركز در كلانشهر تهران و تمركز در مناطق خاصی از این شهر را سرلوحه كار خود قرار داده و از سوی دیگر، مدیریت آن را تقسیم كرده ایم و ناگفته پیداست كه تقسیم مدیریت، آفاتی همچون موازی كاری و ارائه برنامه های همعرض را نیز در پی داشته است.تمركزگرایی در شهر تهران، مشكلات عدیده ای را نه تنها برای مردم این شهر، بلكه برای تمام شهروندان ایرانی به وجود آورده كه طی سالهای متمادی، دولت ها هزینه های گزافی را در این راستا به ناچار پرداخته اند. بنا به گزارش رسمی شركت مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیك شهر تهران،جمعیت این شهر تا سال ۱۳۸۰ به ۵/۷ میلیون نفر رسیده و میزان سفرهای شهری در سال ۸۰ نسبت به سال ۷۳ رشدی معادل ۸/۱۱ درصد داشته كه عمده این سفرها نیز برای مراجعه به ادارات و سازمان های مختلف بوده است. در گزارش فوق آمده: حجم سفرهای شهری از ۰۰۰/۲۳۲/۵ در سال ۷۳ به ۰۰۰/۸۴۹/۵ بالغ شده و فقط كافی است كه بدانیم انرژی مصرفی برای هر سفر ارتباطی از ۶۴ كیلووات با یك ارتباط تلفنی به یك وات تقلیل می یابد.پراكنش نامناسب و سنتی مراكز اداری، آموزشی و تجاری كه خود از نمودهای عینی تمركز شهری تهران است، این مشكل را مضاعف می كند.

---