جهاد از دیدگاه سید قطب

سید قطب در سپتامبر ۱۹۰۶ در شهرستان موشا در ایالت اسیوط در مصر وسطی بدنیا آمد وی در یک مدرسه دولتی تحصیل کرد و در سال ۱۹۲۵ در دانشکده تربیت معلم ثبت نام نمود

سید قطب در سپتامبر ۱۹۰۶ در شهرستان موشا در ایالت اسیوط در مصر وسطی بدنیا آمد. وی در یک مدرسه دولتی تحصیل کرد و در سال ۱۹۲۵ در دانشکده تربیت معلم ثبت نام نمود. پس از فارغ التحصیل شدن در سال ۱۹۲۸ و ۱۹۲۹ در کلاس های آمادگی دارالعلوم، موسسه تربیت معلم جدیدی که از ۱۸۷۲ برای جبران نقایص دانشکده آموزشی الازهر تاسیس شده بود حضور یافت. او در سال ۱۹۳۰ بطور کلی از موسسه پذیرش گرفت و در سال ۱۹۳۳ در سن ۲۷ سالگی فارغ التحصیل شد. وی ۱۶ سال در استخدام وزارت معارف عمومی مصر و از سال ۱۹۴۰ تا ۱۹۴۵ بازرس این وزارتخانه بود.

سیدقطب در سال ۱۹۵۸ پس از بازگشت از سفر تبعید گونه ای که به آمریکا داشت چنان جامعه آمریکا را تقبیح کرد که مجبور شد از وزارت معارف عمومی استعفا کند. پس از آن بیش از گذشته با اخوان المسلمین رابطه برقرار کرد. و سرانجام در چهل و پنج سالگی از طریق عشماوی به عضویت اخوان درآمد.

سیدقطب در سال ۱۹۵۲ به عضویت شورای رهبری اخوان المسلمین (مکتب الارشاد) درآمد و رییس اداره تبلیغات شد. وی در پس ترور نافرجام ناصر، دستگیر و پس از یک محاکمه صوری در ۱۳ ژوئیه ۱۹۵۵ به بیست و پنج سال زندان با اعمال شاقه محکوم شد. در زندان، کتاب “فی ظلال القرآن” و چند اثر دیگر را به رشته تحریر درآورد و در سال ۱۹۶۴ از زندان آزاد شد و کتاب “معالم فی الطریق” را منتشر کرد.

هنگامی که ناصر در ۱۹۶۵ اعلام کرد توطئه جدید اخوان المسلمین کشف شده است، سید قطب بعنوان رهبر اصلی آن مجددا” دستگیر و پس از یک محاکمه کوتاه به همراه دو تن از همکارانش به مرگ محکوم شد و هر سه تن در سپیده دم ۲۹ اوت ۱۹۶۶ به دار آویخته شدند.)

اندیشه های سیاسی سید قطب بر پایه مفاهیمی چون جاهلیت، قدرت، امت، پیشتاز امت، تکافل، جهاد و ادب انحلال شکل می گیرد.

سید قطب مفهوم جاهلیت را که یکی از مفاهیم کلیدی نظام فکری وی را شکل می دهد در برابر اسلامیت قرار می دهد و با استدلال به اینکه هیچیک از جوامع و نظام های موجود اسلامی نیستند، همه آنها را جاهل و مرحله ای از جاهلیت دانسته و معتقد است که بایستی همه نظام های جاهل موجود برچیده شوند. از نظر وی، جاهلیت تمام آن حرکات و خواست هایی است که انسان را از پروردگارش جدا و تسلیم این افراد، اشیاء، خواستها و اغراض فردی، جمعی و اسازد و هرگونه کوششی برای از میان برداشتن این جاهلیت یعنی بازگشت به خدا.)

از دیدگاه سید قطب قدرتهای انسانی در نسبت با مسلمانان دو نوعند:

۱) قدرتهای هدایت شده که به خدا ایمان دارند و از آیین خدا پیروی می کنند، اینها را باید کمک کرد و در راه تحقیق خیر و حق و صلاح با آنها همکاری کرد.

۲) قدرتهای گمراه که با خدا رابطه ندارند و پیرو آیین او نیستند با اینها درگیر شد و مبارزه کرد و بر آنها هجوم آورد .و پیشتاز امت لازمه رستاخیز اسلامی است تا در گرما گرم جاهلیت حاکم بر کل زمین بیاخیزد.

و بالاخره جهاد از نظر سید قطب اصلی ترین ابزار تبدیل جامعه جاهلی به جامعه اسلامی است. جهاد حرکتی دینامیک است و وجود انسان، برای شدن انسانی فرد و عامل دگرگون ساز است برای جامعه است، در مبارزه با جاهلیت اعتقادی و پنداریا و طبعا” این نیوی جهاد عاملی است برای از میان برداشتن نظام ها و قدرتهایی که بر جامعه استوارند، بدون چنین عامل دگرگونی رفتارها و پندارهای اجتماعی میان جمهور خلق، و تصحیح بیان و تصورات و معتقدات غیر ممکن است

در مقابل جهاد، ادب انحلال همان ادب بندگی است. این ادب فقط هنگامی ترویج می گردد که علت ها، رغبت و یا قدرت برای مبارزه در راه اهداف عالیه ندارند، وقتی که قدرت ندارند در راه هدف بالاتر از تمایل جسمی و عالی تر از تملق طغیانگران به مبارزه برخیزند و آن هنگام برای بدست آوردن منعفت ناچیز و یا مقامی پست از مبارزه بایستند. و بدین ترتیب انسانها در لجنزار شعوت و بردگی و بندگی غیر خدا فرو می روند.

▪ از نظر سید قطب:

الف) برای استقرار نظام اسلامی به یک انقلاب واقعی تحت رهبری پیشتاز امت نیاز است. این پیشتاز باید تنها از زندگی پیامبر و هجرت او و صحابه الگو و سرمش بگیرد.

ب) پیشتاز امت باید قبل از هر چیز به مرحله بلوغ معنوی یعنی تزکیه افکار خود را از جاهلیت بپردازد و سپس نبرد علیه جامعه جاهلی را آغاز کند، مفهوم “جهاد” خود تمامی این مراحل را از خودسازی تا مبارزه مسلحانه در بر می گیرد.

ج) در جهاد پس از تشکیل جامعه اسلامی و گذار دوران خودسازی و تکوین مرحله قیم آغاز می شود و بدین ترتیب مبارزه و جهاد تا حاکمیت جهانی اسلام ادامه خواهد داشت.

د) وظیفه پیشتاز و جنبش در این مرحله، از بین بردن موانع موجود پیش راه جهاد و مبارزه مسلحانه برای استقرار حکومت الله بر روی زمین و محو حکومت بشری است. در این راستا هرگونه اقدام سازشکارانه و راه حل های رفورمیستی محکوم است.

سیدقطب بعنوان یک ایدئولوژیک و نظریه پرداز تاثیر بسزایی در جهت گیری جدید ایدئولوژی اسلامی داشته است. او بعنوان عضو برجسته اخوان المسلمین، ارتباط و تداوم سازمان میان اخوان و شاخه های جوان و مبارزه آنرا فراهم ساخت و مخالفت او با ایدئولوژی رسمی دولت مصر و سپس شهادت وی باعث گردید تا مبارزان جوان شیوه جهاد و شهادت را سرلوحه مبارزات خود قرار دهند.

سید قطب و اندیشه های او به عنوان یک نقطه عطف در فعالیت های جنبش اخوان محسوب می گردد و کتاب “معالم فی الطریق” او راهنمای جنبش اسلامی در سالهای پایانی دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی می باشد.

اندیشه سید قطب، باعث نوعی تقسیم در جماعت اخوان المسلمین و شکل گیری شعبه های جدید متعدد در آن شد، که برخی تعداد گروههای منشعب را تا چهل گروه و برخی چهار گروه تخمین زده اند.

سید قطب حلقه ارتباطی غیر قابل انکاری میان اخوان المسلمین از یک طرف و سازمانهایی با اندیشه مبارزه جویانه مانند سازمان آزادیبخش اسلامی، جماعه المسلمین و سازمان الجهاد بود.)

سید قطب جایگاه خاصی نیز در نزد جهاد اسلامی دارد. آنهم بدلیل توانمندیهای فکری و عقیدتی و توان او در بارور ساختن جوانب خطری است که مسلمانان با آن روبرو هستند و کیفیت مقابله با آن و چرا که سید قطب تجلی وضع مخالفت با حاکمیت و مخالف سازش و یا همکاری با آنها می باشد. برعکس موضع حسن البناء که بدلایل تاکتیکی تغییر کرد، سید قطب برای “جنبش جهاد اسلامی” یک الگوی حقیقی در جریان اسلامی انقلابی بحساب می آید. جنبش خود را از پیشروان اسلامی می داند که سیدقطب راجع به آن صحبت می کند، که خیزش اسلامی بدون آن محقق نخواهد شد. همچنین سید قطب گرایش جدیدی را در داخل گروه اخوان المسلمین در عصر خود رهبری کرد. جهاد اسلامی امروزه خود را در جایگاهی می بیند که همان نقش را ایفا می کند.

نوشتجات سید قطب راهنمایی برای افکار و اعمال “جنبش جهاد اسلامی” می باشد و کتاب “معالم فی الطریق” او یک تحلیل انقلابی است که به صراحت دعوت به سیر در راه جدیدی می نماید که با راهی که گروه اخوان المسلمین طراحی کرده بودند، تفاوت دارد.