دیپلماسی اعتماد به نفس

پرونده ایران در شورای حكام آژانس انرژی اتمی به یكی از بزنگاه های خود رسیده است تاكنون همه تصمیمات این شورا بر اصل اجماع استوار بوده اما در اجلاس جاری كه ممكن است چندین روز وقت ببرد, گسستی حكمفرما شده كه رسیدن به اجماع را به سود هر یك از طرفین دشوار كرده و دسترسی به راه حلی میانه نیز احتمال اندكی دارد

در گذشته هم در مراحل مقدماتی چنین دودستگی هایی میان دو بلوك اتحادیه اروپا و عدم تعهد بود ولی نهایتاً با قطعنامه ای مرضی الاطراف به اجماع ختم می شد، اما در اجلاس جاری، اتحادیه اروپایی كه از پیشنهاد اخیر رئیس جمهوری اسلامی در مجمع عمومی سازمان ملل به خشم آمده از یكی از طرف های مخالف ارجاع پرونده به شورای امنیت به متحد و همسو با آمریكا در این خواست تغییر مكان داده است. اگر ایران تاكنون با ایجاد اختلاف میان دوجناح اروپایی و آمریكایی به سود خود بهره می گرفت ولی هم اكنون تلاش مشترك اروپا و آمریكا بر این قرار گرفته است كه كشورهای تاثیرگذار روسیه، چین، هند و آفریقای جنوبی را علیه ایران با خود هم رای و هم سو كند. اما در حالی كه غربیان برای ایجاد اجماعی جهانی علیه ایران تلاش می كنند، در داخل نیز به نظر نمی رسد پذیرش قطعنامه اخیر شورای حكام كه بازگشت به وضعیت پیش از شروع به كار تاسیسات اصفهان را خواسته بود، خریداری داشته باشد و حتی اصلاح طلبانی چون عباس عبدی نیز به امتیازدهی های گذشته ایران از جمله پذیرش داوطلبانه تعلیق غنی سازی بدون دریافت امتیازی ملموس انتقاد صریح كرده اند. در واقع این انتقاد را می توان ناشی از مشكلی اساسی در روابط ایران با جامعه بین المللی دانست كه از سویی ایران خود را متعهد به معاهدات بین المللی و حتی عمل به تعهداتی فراتر از آن می داند و از طرف دیگر حاضر نیست در ازای اعطای این امتیازات بی شمار، طرف اعطاكننده امتیاز متقابل را به عنوان طرف مذاكره به رسمیت بشناسد. ایران در دو سال گذشته بدون دریافت امتیازی درخور، درهای خود را به روی بازرسان بین المللی گشود، یكجانبه تعلیق غنی سازی اورانیوم را پذیرفت، داوطلبانه به تعهداتی كه معاهده منع تكثیر سلاح های هسته ای نیز نخواسته، گردن نهاد و برای خود تعهدات جدیدی ایجاد كرد تا اعتمادسازی كرده باشد اما زمانی كه نوبت به گرفتن امتیاز از طرف اروپایی رسید، امتیازات هر چند ناچیز اروپایی ها را نخواست بی آنكه بتواند به وضعیت قبل از مذاكرات نوامبر ۲۰۰۴ برگردد.

امروز ایران بنا به گفته دبیر شورای عالی امنیت ملی الگویی شبیه كره شمالی را مدنظر دارد حال آنكه كره شمالی نحیف و عقب مانده و نیازمند به كمك های مالی و اقتصادی در بدترین شرایط تن به خواسته های مذاكرات شش جانبه داد كه به این كشور تنها وعده اعطای كمك های اقتصادی می داد و حتی طرف اصلی مذاكرات كره یعنی آمریكا حاضر نشد به پیونگ یانگ وعده یك رآكتور آب سبك را بدهد حال آنكه به موجب توافقات ایران با سه كشور اروپایی این كشورها متعهد شده بودند در ساخت تاسیسات هسته ای ایران همكاری داشته باشند. اگر بخواهیم الگوی كره شمالی را پیاده كنیم باید چند سال دیگر به درخواست ساخت یك دستگاه رآكتور آب سبك بسنده كنیم. مشكل اساسی البته جای دیگری است. زمانی حسن روحانی مذاكره كننده ارشد ایرانی در پاسخ به این سئوال كه اروپایی ها چه دارند كه به ایران بدهند مذاكره با اروپایی ها را به سواری با پیكان تشبیه كرد. در واقع ما از پیكان مدل ۱۳۴۷ هم انتظار كولر داریم، هم سرعت ۲۰۰ كیلومتر و هم راحتی و پرستیژ و...

اینك ایران حتی سواری با پیكان را نیز رها كرده و در پی رفتن به مقصد با دوچرخه عدم تعهد است. حال آنكه كشورهای عدم تعهد نیز به دلیل مناسبات حاكم بر نظام بین الملل و وابستگی شدید به ایالات متحده تا اندازه ای به حمایت از ایران ادامه می دهند كه رنجش واشینگتن را به جان نخرند. آنها نیز اهل داد و ستد هستند و چنانچه امتیاز دلخواه را به دست آورند حاضرند در شورای حكام از جمهوری اسلامی سلب حمایت كنند. مشكل اساسی ایران نداشتن اعتماد به نفس است. ایران همه چیز دارد، از نفت ۷۰ دلاری كه اقتصاد جهانی كشش قیمت بالاتر از آن را ندارد تا نیروی انسانی كارآمد ۷۰ میلیون نفری و از موقعیت استراتژیك قرار گرفتن در قلب جغرافیای جهان و داشتن دست برتر در معادلات منطقه ای تا برخورداری از جامعه ای باثبات در منطقه ای دستخوش همه گونه بحران های سیاسی، اقتصادی و...

اگر این همه امكانات و امتیازات نتواند پشتوانه ای قدرتمند برای قرار گرفتن در پشت میز مذاكره حتی با آمریكا و گرفتن بیشترین امتیازات از بزرگترین قدرت روی زمین باشد، پس به چه دردی می خورد؟ هر كشوری با داشتن تنها یكی از این مولفه ها، آن را تبدیل به اهرمی برای گرفتن جایگاهی بهتر در سلسله مراتب قدرت جهانی می كند. سوریه و اردن بدون داشتن امكانات زیرزمینی و روی زمینی، جمعیت و جغرافیای مناسب و... تنها به لطف داشتن دیپلماسی قوی توانستند نقاط ضعف خود را تبدیل به نقطه قوت كنند و از موافق و مخالف امتیاز كسب كنند. اما ایران به دلیل ایجاد محدودیت های خودساخته از شمال و جنوب و شرق و غرب در حال امتیازدهی است بی آنكه بخواهد از آن استفاده كند. همه اینها ناشی از یك نقطه ضعف اساسی یعنی فقدان اعتماد به نفس و ناتوانی در تجمیع و بسیج نیروها و عوامل قدرت خود برای رسیدن به هدف است. چنانچه این اعتماد به نفس به دیپلماسی كم رمق كشور تزریق شود نه تنها از ایجاد اجماع در شورای حكام و رفتن پرونده به شورای امنیت بیمی نیست، بلكه جمهوری اسلامی می تواند در هر كارزاری و از جمله عرصه دیپلماتیك و حتی قرار گرفتن بر سر میز مذاكره با ابرقدرتی چون آمریكا، در یك بازی برد _ برد، بیشترین منافع را نصیب كشور سازد و ایالات متحده را وادار به امتیازدهی كند، كافی است به خود اعتماد داشته باشیم.

مهران كرمی