نهی از غیبت در اخلاق اسلامی

غیبت از رذایل اخلاقی است که از گناهان کبیره محسوب می شود و متاسفانه دامنگیر برخی از مردم است و آن فاش کردن کار زشت مومنی است. رسول خدا (ص) می فرماید: غیبت آن است که برادر دینی ات را …

غیبت از رذایل اخلاقی است که از گناهان کبیره محسوب می شود و متاسفانه دامنگیر برخی از مردم است و آن فاش کردن کار زشت مومنی است. رسول خدا (ص) می فرماید: غیبت آن است که برادر دینی ات را به آنچه کراهت دارد یاد کنی.

روایت شده است که غیبت کننده اگر توبه کند آخرین کسی است که به بهشت می رود و اگر توبه نکند اولین کسی است که به جهنم می رود.‏

خداوند در آیات فراوانی از قرآن انسان ها را از غیبت بر حذر داشته است از جمله در سوره همزه آیه ۱ می فرماید: "ویلٌ لکلّ همزهٍ لمزهٍ". یعنی وای بر هر طعنه زننده و غیبت کننده. در تفسیر مجمع البیان آمده که این جمله وعده عذابی است از طرف خداوند برای هر غیبت کننده و نمّامی که بین دوستان را جدایی می اندازد. بعضی گفته اند که همزه طعن زننده و لمزه غیبت کننده است و بعضی بر عکس گفته اند که همزه کسی است که رو به رو بدگویی کند و لمزه کسی است که در غیاب شخص از او غیبت کند.‏

خداوند در سوره حجرات آیه ۱۲ می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید، از بسیاری از گمان ها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمان ها گناه است و هرگز تجسس نکنید و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ همه شما از این امر کراهت دارید، تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه پذیر و مهربان است. خداوند در این آیه کریمه قرآن برای اینکه مردم گرفتار غیبت نشوند، خوب راه خطر را می بندد و می فرماید: از گمان زیاد اجتناب کنید، زیرا بعضی از گمان ها گناه است و همچنین از تجسس همگان را بر حذر داشته و مومنین را از اجتناب به آن امر فرموده تا آنکه از گمان بدو تفحص در حال مردم کسی مبتلا به غیبت نشود و خود را گرفتار غیبت ننماید و این عمل زشت را خداوند مانند خوردن گوشت مرده برادر دانسته است.‏احادیث فراوانی از رهبران دینی درباره غیبت وجود دارد که به تعریف آن پرداخته است.

حضرت امام صادق (ع) می فرماید: غیبت آن است که درباره برادر دینی ات عیبی را که خداوند بر او پوشیده است بگویی. حضرت موسی بن جعفر (ع) ضمن سخنانی می فرماید: اگر چیزی در کسی هست و مردم نمی دانند بگوید غیبتش را کرده و اگر چیزی که در او نیست بگوید او را بهتان زده است. باید دانست که حرمت غیبت اختصاص به مومن مکلف ندارد بلکه بچه نابالغی که از شنیدن غیبت متأثر و ناراحت می شود، غیبت کردن از او نیز حرام است.‏استماع غیبت همانند گفتن آن گناه و مذموم می باشد. از حضرت پیامبر اکرم (ص) نقل شده که فرمود: شنونده غیبت و گوش دهنده به غیبت یکی از غیبت کنندگان است. بنابراین غیبت کردن از مسلمانی به منزله کفر و شنیدن و راضی بودن آن به منزله شرک است، پس بر هر مومنی واجب است هر گاه ببیند کسی در مقام نقل عیب مومنی است استماع نکند بلکه باید آن را رد کند و اگر کسی بتواند و رد نکند گناهش هفتاد برابر شخص غیبت کننده است.

شایسته است که انسان بر زبانش و گوشش کنترل داشته باشد. حضرت امام محمد تقی (ع) می فرماید: "المرء مخبوءٌ تحت لسانه". یعنی مرد در زیر زبانش پنهان است. یعنی زبانش کنترل دارد و زود حرف نمی زند مگر به درستی و راستی.‏در چند مورد فقها غیبت کردن را جایز شمرده اند از آن جمله است: درباره کسی که فسقش آشکار باشد نه پنهانی. در مقام شکایت مظلوم از ظالم و بیان ظلمی که به او شده است نه غیبت دیگر. در موقع مشورت و افشای بعضی مطالب از روی مصلحت و به قدر کفایت نه بیش از حد. خلاصه انسان باید آنچه را که می خواهد بگوید کاملاً عاقلانه و از روی فهمیدگی و انصاف و شرع باشد.

مریم عزیزخانی