فلسفه و جست و جوی غایت

مطابق تصوری جدیدتر و رایج‌تر از فلسفه، تمام مسائلی كه تاكنون جزو هیچیك از علوم درنیامده‌اند، موضوع كار فلسفه‌اند. در واقع دانش انسان همچون درختی است كه تنه یا ساقه اصلی آن …

مطابق تصوری جدیدتر و رایج‌تر از فلسفه، تمام مسائلی كه تاكنون جزو هیچیك از علوم درنیامده‌اند، موضوع كار فلسفه‌اند. در واقع دانش انسان همچون درختی است كه تنه یا ساقه اصلی آن را فلسفه تشكیل می‌دهد و سایر علوم، شاخه‌های آن محسوب می‌شوند. هرگاه دانشی به‌قدری كه برای استقلال كافی باشد، پیشرفت كند، از ساقه اصلی جدا شده، موضوع جداگانه‌ای می‌شود. به‌عبارت دیگر فلسفه به‌منزله پدر علوم است و هر اندازه كه رشته‌های علوم رشد و تكامل یابند، مانند فرزندانی كه بالغ می‌شوند، از تحت نفوذ و قومیت فلسفه خارج و مستقل می‌گردند.

بدین ترتیب مجموع موضوعاتی كه دانش انسان درباره آنها به‌صورت مبهم و ابتدایی است و علمی هم تكفل آنها را به‌عهده ندارد، فلسفه را تشكیل می‌دهد.

این تصور، حاصل یك اشتباه در‌خصوص كاربرد لفظ فلسفه است. این گروه گمان كرده‌اند كه در گذشته علوم واقعاً جزو یك علم و فن به‌نام فلسفه بودند و استقلال لازم را نداشتند، حال آنكه در همان زمان، استقلال هر یك از علوم ریاضی، طبیعی و غیره محرز بود با این تفاوت كه واژه فلسفه در گذشته مترادف لغت «معرفت» بود و لذا همه امور را در بر می‌گرفت اما بعدا معنای مصطلح این كلمه تغییر كرد و به بخش خاصی از دانش یعنی متافیزیك اطلاق شد. بلكه صرفا یك تغییر اصطلاح است. افرادی چون استیس بدون توجه به كاربرد متفاوت اصطلاح فلسفه، اصل اشكال را پذیرفته، بدین صورت پاسخ می‌دهند كه فلسفه در گذشته به خطا از مسائل بسیاری كه واقعاً فلسفی نبودند، انباشته شده بود و آن مسائل به‌تدریج كنار گذاشته شده و در حوزه‌های مناسب خود جای داده شده‌اند اما مسائل فلسفی هسته خاصی دارد كه بنا به طبیعتش، فلسفی است و علمی نیست.

به همین سبب هیچگاه در قلمرو علوم خاص قرار نخواهد گرفت و در واقع چنین نیست كه با جدا شدن تدریجی علوم، چیزی به‌نام فلسفه باقی نماند. اشتغال فلسفه، جست‌وجوی اصول غایی است و سعی فلسفه بر آن است كه برای پاسخگویی به پرسش‌های غایی، كل معرفت را تا كنه زمینه‌های آنها دنبال كند، مثلا اگر درباره اصول اولیه هر موضوعی تامل كنید، معمولاً خواهید دید كه اینها در‌واقع به‌هیچ وجه اصول غایی و اساسی نیستند بلكه می‌توان به‌جای جلو رفتن بر اساس آنها، به عقب برگشت و اصول غایی دیگر را سراغ گرفت كه مبنای آنهاست.