از عزم ترک گناه تا رد حق الناس

یکی از آموزه های دینی که ما زیاد درباره آن می شنویم توبه است, اما شاید کمتر درباره مراحل و شرایط آن از عزم بر ترک گناه تا رد حق الله و حق الناس بدانیم

یکی از آموزه‌های دینی که ما زیاد درباره آن می‌شنویم توبه است، اما شاید کمتر درباره مراحل و شرایط آن از عزم بر ترک گناه تا رد حق الله و حق الناس بدانیم.دین اسلام در ابتدا، انسان را شدیدا از انجام گناه منع می‌کند و درباره آثار و عواقب بسیار ناگوار دنیوی و اخروی گناه هشدار داده است، اما در عین حال هیچگاه راه بازگشت و توبه را نمی‌بندد و انسان گناهکار را هم امید داده که اگر خالصانه به سوی خدا بازگردد در رحمت الهی به‌روی او باز خواهد شد. اما باید دانست توبه مراحل و شرایطی دارد که بدون آن ممکن نمی‌شود.

● عزم بر ترک

اولین قدم در توبه، عزم بر ترک معصیت و گناه است که شرایط را برای بازگشت انسان به سوی خدا باز می‌کند. در همین مورد می‌توان حدیثی از امام باقر‌(ع) نقل کرد که می‌فرمایند: کسی که توبه کند و بر گناه خویش بماند و تکرار کند، مثل این است که استهزاء کرده باشد.

● پشیمانی از گناهان

بعضی از انسان‌ها بعد از گناه، معصیت خود را توجیه می‌کنند و با سخنان واهی و بیهوده قصد فرار از عذاب وجدان خود را دارند. در حالی که یکی از گامها در راه توبه اعتراف به گناه می‌باشد. البته لازم نیست که اعتراف به زبان صورت گیرد بلکه همان پشیمانی از معصیت نوعی اعتراف است. اعتراف نزد خداوند یا عذرخواهی از خلایق در صورتی که گناه مشتمل بر حق الناس بوده است، راه خلاصی از عواقب سوء اخروی

گناه می‌باشد.

● ادای واجبات

یکی دیگر از مراحل توبه این است که انسان در گناهانی که حق الله محض می‌باشند اگر واجبی چون نماز، روزه، خمس، زکات و ... از او فوت شده باشد باید قضاء شوند و کفارات و جرایم آنها پرداخت گردد تا انسان حق خالق را به جا آورده باشد.

● رد حق الناس

گناهان بر دو قسمند یا حق الله محض هستند و ناس را در آنها مدخلیتی نیست؛ چون شرک، افترا به خدا، یاس. یا علاوه بر حق الله، حق الناس هم می‌باشند. همانند تهمت، سرقت و غصب و ... در قسم دوم از گناهان، زمانی توبه متصور می‌شود که حقوق مردم به آنها بازگردانده شود.

● چشیدن اثر عبادت

گناه برای تن آدمی‌لذیذ است. در توبه باید اثر عبادت جای لذت گناه را بگیرد و توبه کننده باید آنقدر اثر عبادت را بپذیرد که لذت معصیت از وی

زدوده شود.

● از بین رفتن اثرات حرام در تن

یکی دیگر از شرایط توبه از دیدگاه امیرمومنان علی(ع) این است که اگر گناهی اثر در ارتزاق داشته، بایستی گوشت حاصل شده از روزی حرام آب گردد. حزن و اندوه بعد از گناه در طول زمان می‌تواند چنین اثری را در جسم توبه کننده ایجاد کند.البته باید دانست که دلیل پذیرش توبه از سوی خداوند، رحمت وسیعه اوست؛ او که خود را به صفت رحمانیت و رحیمیت معرفی نموده است. قطعا با بندگانش نه به عدل بلکه به لطف و رحمت رفتار خواهد نمود. با اینکه توبه یک واجب فوری می‌باشد در عین حال نوعی عبادت بوده و تائب در پیشگاه خداوند مرتبه و جایگاه خاص دارد. پیامبر‌اکرم (ص) فرمود: چیزی محبوب‌تر نزد خداوند از مرد و زن توبه کننده نیست.

● اثرات توبه

انسان گناهکار حین گناه و بعد از آن وجدانش او را می‌آزارد و اگر در رحمتی بر وی گشوده نشود او مایوس و منزجر از خود باقی می‌ماند. توبه و احتمال قبولی آن موجب ایجاد روحیه امیدواری شده و حالت یاس را می‌زداید. درد اثر گناه از سویی و امید به دریای کرم الهی از طرف دیگر وی را در حالتی بین خوف و رجا قرار می‌دهد و راه قرب به خداوند و کمال و ترقی را هموار می‌سازد.افزون بر آثار روانی، توبه می‌تواند سیئات را نابود و حتی تبدیل به اعمال شایسته و حسنه نماید. خداوند در آیه ۷۰ سوره فرقان می‌فرماید: کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند، خداوند گناهان آنها را تبدیل به حسنات می‌نماید و خداوند همیشه آمرزنده و مهربان بوده است.بخشی از آثار گناه، آثار تکلیفی است و آن اثر گناه در ارتباط با عذاب و عقاب گنهکار می‌باشد. توبه خود یک عمل واجب است و بی‌پاداش نخواهد بود، اما بخش دیگری از آثار گناهان، آثار وضعی آنها می‌باشد و آن آثاری است که طبیعت گناه می‌تواند ایجاد کند. این آثار گاهی در جسم ظاهر می‌شود و گاهی در روح و روان آدمی. بی‌تردید پیراهن آلوده‌ای که شسته شود همانند پیراهن غیر‌آلوده نیست.

منابع:

۱- وسایل الشیعه

۲- غررالحکم

۳- نهج البلاغه