۷ در سینمای ایران

رابطه معنادار عدد هفت و فیلم های ایرانی

رویکرد فیلمسازان ایرانی در سال جدید به استفاده از ترکیب عدد هفت در نام فیلم‌هایشان می‌تواند بهانه‌ای برای مرور کاربرد این عدد در سینمای ایران باشد.

عدد هفت از دیرباز در میان ارقام وجهه‌ای خاص داشته که این وجهه هم در اقوام مختلف و هم در قرآن کریم مورد توجه قرار گرفته و تنها در قرآن ۲۷ بار از این عدد یاد شده است. وجهه خاص این عدد در طول سال‌ها بسط داده و به تدریج وارد باور عمومی جوامع شده که البته این باور با خرافه پرستی و تعابیر مشابه آن متفاوت است.

در اساطیر، افسانه‌ها، طالع‌بینی‌ها و ... همواره هفت به عنوان نماد خیر و برکت و نشانه معنادار خوش‌شانسی تلقی شده و این تعبیر به واقعیت جاری هم رسوخ کرده است. اسامی، عناوین و اصطلاحاتی که با این عدد مزین شده کم نیست؛ از "هفت‌پیکر" نظامی تا هفت روز، هفت آسمان، هفت اقلیم، هفت شهر عشق، هفت خوان رستم، هفت فرشته مقدس، هفت رنگ، هفت سین و ...

سینما هم مانند هر پدیده دیگر بازتاب باور و اعتقادهای مردمان در طول سال‌ها بوده و هست و عجیب نیست اگر این تصویر بازتابی از جامعه و مردمان و مناسباتشان‌ به عدد هفت هم رویکرد خاص نشان داده باشد. در سینمای جهان گزینه‌ها برای ردیابی عدد هفت بیشتر است و از مهمترین آنها می‌توان به فیلم‌های "هفت"، "هفت دلاور"، "هفت سامورایی" و ... اشاره کرد.

اما در سینمای ایران این رویکرد می‌تواند این روزها مورد توجه خاص قرار بگیرد به خصوص با پروژه‌های در حال تولید سال جدید که رویکردی خاص به عدد هفت دارند. در سال ۸۷ که خود به نوعی وامدار عدد هفت است، سه پروژه در حال تولید و پیش تولید ترکیبی از نام هفت را برای خود برگزیده‌اند که اشاره‌ای کوتاه به آنها می‌تواند جالب باشد.

"هفت و نیم" نام جدیدترین پروه نقی نعمتی پس از فیلم تحسین‌شده "آن سه" است. نعمتی نگارش فیلمنامه را به تازگی تمام کرده و قصد درخواست پروانه ساخت دارد تا مهرماه فیلم را کلید بزند. همانطور که از نام فیلم برمی‌آید، موضوع اصلی آن پیوندی خاص با عدد هفت دارد و داستان زندگی هفت شخصیت زن است که در قالب یک اثر اجتماعی به تصویر کشیده می‌شود.

به این ترتیب در "هفت و نیم" به گونه‌ای مستقیم برای محدود کردن شخصیت‌های فیلم و تمرکز بر زندگی آنها از این عدد استفاده شده که استفاده‌ای کارکردی است و وجهه عدد هفت را به گونه‌ای منحصر بفرد مد نظر قرار داده و با عددی دیگر قابل تعویض نیست.

"هفت دقیقه تا پائیز" نام جدیدترین فیلم علیرضا امینی پس از آثار به نمایش درنیامده اوست. حامد بهداد، مهراوه شریفی‌نیا، نیما شاهرخشاهی، محسن تنابنده، بهاره افشاری، جمشید هاشمپور، پانته‌آ بهرام، آهو خردمند، بهرام ابراهیمی، سعید آقاخانی، سیامک صفری،‌ کورش ستوده و امیرحسین رستمی از بازیگران این فیلم به نویسندگی علیرضا نادری هستند.

از این فیلم هیچ خلاصه یک خطی در دست نیست جز اینکه مضمون اجتماعی دارد و با کمی تعبیر فرامتنی از نام فیلم می‌توان حدس زد که یک مقطع زمانی خاص و به خصوص تعبیری نمادین از تغییر فصل مد نظر بوده که چه بسا به جای عدد هفت می‌توانست هر عدد دیگری هم قرار بگیرد. این فیلم در حال حاضر در مرحله فیلمبرداری است.

"هفت و پنج دقیقه" پروژه جدید و بین‌المللی محمدمهدی عسگرپور است که مراحل پس از تولید را می‌گذراند. این فیلم با فیلمنامه فرهاد توحیدی مضمونی اجتماعی دارد و تنها مشخص است که به موضوع مهاجرت می‌پردازد. همه بازیگران این فیلم جز رضا کیانیان و رضا عطاران خارجی هستند و کل فیلم در فرانسه فیلمبرداری شده است.

"هفت و پنج دقیقه" با توجه به ترکیب زمانی که با عدد هفت به آن رسیده، به نظر می‌آید تنها تأکید به یک ساعت و زمان خاص باشد که در کلیت فیلم مفهوم پیدا می‌کند و مانند فیلم امینی به نوعی کاربرد عدد هفت در آن منحصر به این عدد نیست و شاید می‌شد هر عدد دیگری جای آن قرار بگیرد که وابسته به وجوه اشاره شده نیست.

اما در میان تولیدات قدیمی‌تر سینمای ایران هم عدد هفت کاربردی ویژه داشته که بیشتر وابسته به ماهیت خاص عدد هفت است و بر همین اساس حضور آن به نوعی لازم و غیر قابل تغییر است.

"هفت ترانه" بهمن زرین‌پور سال ۸۰ ساخته شده و ملودرامی است که بر بستر موسیقی حرکت می‌کند و عشق یک آهنگساز به نوازنده‌ای جوان را محور قرار می‌دهد. به نظر می‌آید در این فیلم همان وجه ذاتی عدد هفت که در ترکیب‌های اشاره شده آمده در کنار وجه موسیقایی فیلم قرار گرفته تا در نهایت عنوانی دوگانه و چند مفهومی بر پیشانی فیلم قرار بگیرد.

"هفت پرده" ساخته فرزاد موتمن سال ۷۹ ساخته شده؛ فیلمی که به زندگی هفت جوان با ساختاری متقاطع می‌پردازد و چگونگی قرار گرفتن آنها در موقعیت پایانی را که یک گروگانگیری است تشریح می‌کند. موتمن در اولین کار خود توانست با این هفت انتخاب از شخصیت‌های پیرامون خود در جامعه، هم از ظرفیت‌های درونی عدد هفت به عنوان یک ترکیب مأنوس استفاده کند و هم یک عنوان دوگانه برای فیلمش انتخاب کند.

"هفت سنگ" به کارگردانی سیدعبدالرضا نواب صفوی سال ۷۶ ساخته شده است. مضمون اصلی این فیلم درباره مسائل مربوط به صهیونیست‌ها و مناسبات درون گروهی آنهاست که تصویری خاص از مبارزات سیاسی، اعتقادی و ... شخصیت‌های اصلی ترسیم می‌کند و نام فیلم می‌تواند به عنوان یک ترکیب خاص و کنجکاوی برانگیز در کلیت فیلم مفهوم پیدا کند.

"هفت گذرگاه" به کارگردانی جمشید حیدری سال ۷۴ ساخته شده است. فیلمی در ژانر جنگ و دفاع مقدس که به تلاش‌های رزمنده‌ای برای زدن به دل دشمن در شکلی انتحاری می‌پردازد. آنچه در این میان از عنوان فیلم باقی می‌ماند‌، تعبیری استعاری از همان هفت خوان رستم است که به منزله موقعیت‌هایی برای آزمون ایمان و اعتقاد رزمنده تلقی می‌شود.

در ادامه مستند "هفت زن نابینا" ساخته محمد شیروانی و انیمیشن "هفت رنگ" مازیار محمدنژاد نیز از ماهیت ذاتی عدد هفت در نام فیلم خود استفاده کرده‌اند.

"هفت زن نابینا" مستند هفت اپیزودی از هفت زن نابیناست. "گفتگو با دیوار" سارا پرتو، "مرگ شاهد" شکوفه داورنژاد، "راه زندگی" نرگس حقیقت، "یادداشت‌های دیشب" بنفشه احمدی، "‌آتش‌سوزان" مهدیس الهی، "عشق" ندا حقیقت و "شب‌بخیر" نغمه هدایت هفت اپیزود این فیلم هستند. می‌توان کارکرد عدد هفت را هم به عنوان تعیین‌کننده و محدودکننده شخصیت‌های فیلم و هم کاربرد ذاتی عدد هفت را در انتخاب نام این فیلم مد نظر قرار داد.

"هفت رنگ" با فیلمنامه حمیدرضا حافظی روایتگر زندگی حیوانات یک جنگل است که بر اثر ناشکری رنگ‌های خود را از دست می‌دهند و پس از سال‌ها پروانه‌ای مأمور می‌شود تا رنگ‌های حیوانات را به آنها برگرداند. کاربرد همان ترکیب کهن هفت رنگ در این انیمیشن به گونه‌ای دراماتیزه شده و به این ترتیب می‌توان رویکردی اصیل به این عدد را در فیلم مورد توجه قرار داد.

در فیلم‌های قبل از انقلاب هم عدد هفت حضوری گسترده داشته که البته در میان آنها کمتر می‌توان به تعابیر فرامتنی و کارکرد بهینه این عدد اشاره کرد. مرور نام این فیلم‌ها نشان می‌دهد بیش از هر چیز کپی‌برداری از نام فیلم‌های روز خارجی آن زمان برای ایجاد انگیزه در مخاطب و البته استفاده از نام‌های کنجکاوی‌برانگیز مد نظر بوده که کمتر در کلیت فیلم مفهومی فراتر پیدا می‌کند.

"آقای هفت رنگ"، "نابغه هفت ماهه"،‌ "هفت شهر عشق"، "هفت دختر برای هفت پسر"،‌ "ستاره هفت آسمان"، "رضا هفت خط"، "هفت دلاور" و "مراد برقی و هفت دخترون" برجسته‌ترین فیلم‌های قبل از انقلاب هستند که از ترکیب عدد هفت در نام خود استفاده کرده‌اند که البته نیازی به کنکاش در خود این آثار برای تحلیل بیشتر نیست!