پیشنهاد منطق دانان برای عرصه عمومی

یکی از معضلات بزرگی که هر جامعه ای ممکن است به آن مبتلا شود, خارج شدن سلوک عمومی آن جامعه از منطق و استدلال عقلانی است تبعات این معضل زمانی بسیار خطرناک تر خواهد شد که آن جامعه در موقعیت اتخاذ تصمیم های مهم و سرنوشت ساز باشد

یکی از معضلات بزرگی که هر جامعه‌ای ممکن است به آن مبتلا شود، خارج شدن سلوک عمومی آن جامعه از منطق و استدلال عقلانی است. تبعات این معضل زمانی بسیار خطرناک‌تر خواهد شد که آن جامعه در موقعیت اتخاذ تصمیم‌های مهم و سرنوشت ساز باشد.

در واقع اگر جوامع هنگام اتخاذ تصمیم‌های سرنوشت ساز خود، رویکردی منطقی‌ اتخاذ کنند، هم سرنوشت بهتری را پیش روی خود خواهند دید و هم در صورت بروز مشکلات، در دادگاه وجدان خود و نیز تاریخ، می‌توانند از خود دفاع کنند.

اما چگونه ممکن است جوامع از رویکرد منطقی فاصله بگیرند. مسلما این معضل به نحو آگاهانه ایجاد نمی‌شود. بلکه ایجاد مغلطه‌ها می‌تواند باعث شود عموم مردم به اشتباه و خطا در تصمیم‌گیری بیفتند.

معمولا اصحاب سیاست، برای این‌که حسن نظر مردم را به خود جلب کنند، چاره‌ای جز این ندارند که یا عیوب خود را اصلاح کرده یا آنها را پنهان کنند. در بعضی موارد، آنها آن‌قدر توانایی در خود نمی‌بینند که این عیوب را اصلاح کنند، بنابراین چاره‌ای جز پنهان کردن آن ندارند.

عالمان علم منطق، به کشف مغالطاتی می‌پردازند که افراد در استدلال‌های خود، برای به کرسی نشاندن سخن نادرست خود از آنها استفاده می‌کنند.

شاید یکی از طیف‌هایی که بسیار زیاد از مغالطات منطقی برای پوشاندن عیوب خود و به کرسی نشاندن نظر نادرست خود، در خطاب با مردم از آنها استفاده می‌کنند، اصحاب سیاست هستند.

یکی از این راه‌ها، جلب توجه مردم به مساله‌ای غیرواقعی و ثانوی است. مثلا به دولت جورج بوش دوم چنین نسبت دادند که برای حذف صورت مسائل مرتبط با مشکلات داخلی آمریکا، مساله تروریسم خارجی و اسلام هراسی را برای مردم این کشور مطرح کرد.

به این صورت، این دولت مساله تروریسم را آنقدر بزرگ جلوه داد تا از پاسخگویی به مشکلات داخلی کشور طفره برود. ایجاد جنگ با کشورهای خاورمیانه، با این بهانه توانست برای مدتی موقت، این هدف را برای این دولت تامین کند.

چنین مغالطاتی در استدلال‌های بسیاری از اصحاب سیاست رخ می‌دهد. در بعضی موارد اصحاب قدرت برای طفره رفتن از مشکلات اقتصادی‌ای که به‌واسطه سیاست‌های نادرست آنها ایجاد شده است، اذهان عمومی را به برخی مسائل جعلی یا بزرگنمایی برخی مسائل کوچک داخلی جلب می‌کنند و برای مثال مدعی می‌شوند در مسائل اقتصادی قدرت تصمیم‌گیری ندارند یا به وجود تاثیرگذاران ناپیدایی اشاره می‌کنند که تمام مشکلات اقتصادی را سبب می‌شوند.

استفاده از این مغلطه‌ها در زمان برگزاری انتخابات در هر کشوری بیش از زمان‌های دیگر شایع است. افراد، احزاب و گروه‌های مختلف سیاسی برای کسب مجدد قدرت به استدلال‌هایی متوسل می‌شوند که مسئولیت آنها را نسبت به مسائلی که به واسطه آنها ایجاد شده، از بین می‌برد.

اما راهکار مناسب و منطقی مردم در قبال چنین استدلال‌هایی چیست؟ یافتن چنین راهکارهایی بویژه در زمان‌هایی که مردم ‌باید تصمیم‌گیری و گزینه مناسب را انتخاب کنند، بسیار مهم است.

مردم در شرایط برگزاری انتخابات نیاز دارند، معیار صحیح انتخاب را بدانند و به‌وسیله آن بهترین تصمیم را در زمان مقرر بگیرند و فرصتی برای اصلاح مجدد آن تا انتخابات بعدی ندارند؛ بنابراین عالمان علم منطق ‌باید برای تصمیم‌گیری‌های اینچنینی، معیارها و موازین عقلی و استدلالی مناسبی به مردم معرفی کنند. معیارهایی که تعیین آنها هیچ مصلحت بینی و نگاه جناحی خاصی را نمی‌پذیرد، بلکه بر مبنای عقل و استدلال، راه صحیح تصمیم‌گیری را به آنها می‌آموزد.

شاید یکی از بهترین این معیارها، تمرکز مردم روی مسائل اصلی خود است. مسائل اصلی مردم در هر برهه مسائل مشخصی است.

برای مثال، اگر در برهه‌ای مسائل اقتصادی، فشار شدید را بر مردم تحمیل کرده است، هنگام انتخابات، ‌باید بر برنامه‌های اقتصادی نامزدها برای رفع مشکلات اقتصادی تمرکز و به «‌های و هوی»های بی‌مورد و هوچی‌گری‌های آنها که به منظور حمله به دیگر جناح‌ها صورت می‌گیرد، کمتر توجه کرد.

مشخص شدن صورت مساله، به افراد کمک می‌کند تا در صحبت‌ها، مناظره‌ها و مقالات و تبلیغات نامزدها، به‌دنبال پاسخ مسائل خود بگردند و مباحث حاشیه‌ای را کنار بگذارند؛ برای مثال یکی از این موارد در برخی دوره‌های مجلس شورای اسلامی به وجود آمد.

شاید وقتی بعضی از نامزدها در برخی شهرها از برنامه‌هایی برای آبادانی شهر خود برای مردم سخن می‌گفتند، کمتر کسی از مخاطبان آنها به این موضوع توجه داشت که مسئولیتی که یک نماینده مجلس به عهده دارد، یک مسئولیت اجرایی نیست که بتواند بر مبنای آن، هنگام نامزدی خود برای انتخابات مجلس، وعده‌های اجرایی بدهد.

بنابراین این وعده‌ها بر مبنای یک مغالطه صورت می‌گیرد: اگر به من رای دهید، کاری را انجام می‌دهم که در محدوده مسئولیت و توانم نیست.

به یاد دارم رهبر معظم انقلاب در زمانی که این گونه وعده‌ها بسیار شیوع پیدا کرده بود، به نادرستی آنها اشاره کردند. نمونه دیگری از این مغالطات را می‌توان در انتخابات‌های دیگر در دوره‌های مختلف یافت.

اگر صورت مساله برای افراد مشخص شود، و همچنین اگر به آنچه در هر انتخابات قرار است شکل بگیرد توجه شود، کمتر زمینه افتادن در دام مغلطه‌ها فراهم می‌شود. مردم با توجه به اختیارات و وظایف موقعیتی که قرار است مسئول آن از طریق انتخابات برگزیده شود و با توجه به برنامه‌های نامزدها برای این اختیارات در جهت رفع مشکلات اصلی مردم، می‌توانند بهترین گزینه را به حکم عقل و خرد برگزینند.

حسین آشتیانی