وقتی پلک ها می افتند

از پتوز چه می دانید

به افتادگی‌پلک فوقانی پتوز گفته می‌شود. به عبارتی چنانچه پلک فوقانی سطح بیشتری از قرنیه را بپوشاند، که ممکن است خفیف، متوسط یا شدید یک طرفه یا دوطرفه، مادرزادی یا اکتسابی باشد. روی هم رفته در اغلب موارد افتادگی پلک می‌تواند جنبه وراثتی داشته باشد و این به آن معنا نیست که اگر یکی از والدین مبتلا به این بیماری باشد، فرزندان‌شان نیز حتما دچار افتادگی پلک خواهند شد. پس می‌توان چنین نتیجه گرفت بروز افتادگی پلک در نسل‌های بعدی متغیر خواهد بود...

در گذشته شایع‌ترین فرم افتادگی پلک، فرم مادرزادی آن محسوب می‌شد ولی امروزه با افزایش سن در جامعه و توجه به تغییرات حاصل از پیری، بیشترین فرم افتادگی پلک نوع اکتسابی آن است که در افراد مسن دیده می‌شود.

● انواع افتادگی پلک فوقانی

اصولا ما ۳ نوع تقسیم‌بندی را در کتب و مقالات در این رابطه مشاهده می‌کنیم:

۱) فرم مادرزادی و اکتسابی است که تقسیم‌بندی جامعی نیست.

۲) تقسیم‌بندی افتادگی پلک بر اساس علت بیماری، که این نوع تقسیم‌بندی بیشتر مورد قبول است و خود شامل:

الف) افتادگی پلک مایوژنیک: اشکال در عضله (بالابرنده پلک) است که خود می‌تواند اکتسابی یا مادرزادی باشد. در فرم مادرزادی این

عضله‌‌ها تکامل نیافته‌اند و به جای رشته‌های عضلانی بافت همبندی چربی جایگزین شده بنابراین عضله بالابرنده پلک وجود دارد ولی خاصیت عضلانی لازم را دارا نیست. افتادگی پلک مادرزادی، اغلب مایوژنیک است.

ب) افتادگی پلک نوروژنیک: علتش فلج عصب سوم مغزی یا درگیری رشته سمپاتیک وارده به حدقه چشم است. (نشانگان هورنر)

ج) افتادگی پلک مکانیکال: علتش توده‌های تومورال در پلک است که با وزن و نیروی مکانیکی خود موجب پایین‌تر قرارگرفتن پلک مقابل قرنیه می‌شود.‌ (تومورهای خوش‌خیم پلکی به خصوص نوروفیبروماتوزیس)

د) افتادگی پلک تروماتیک: از صدمات وارده به سر و صورت حاصل می‌شود.

ه) افتادگی پلک آپونور تیکال: علتش تغییرات حاصله در چسبندگی تاندون عضله در سطح نارس و عضله اربیکولاریس و پوست است. اصولا ما این نوع افتادگی پلک را بیشتر در افراد مسن و سالخورده مشاهده می‌کنیم.

ی) افتادگی پلک کاذب: در این حالت افتادگی پلک واقعی در کار نیست و تغییرات حاصله در وضعیت کاسه چشم مانند عقب رفتن گلوب یا جلو آمدن کاسه?چشم مقابل (اگزوفتالمی) موجب می‌شود تا پلک حالت افتادگی پلک کاذب به خود بگیرد و در این فرم افتادگی پلک اصلاح نقیصه برمی‌گردد به رفع علت زمینه‌ای آن.

● علائم و نشانه‌های افتادگی پلک

۱) عدم زیبایی و عدم تقارن پلک‌ها.

۲) گاهی بیماران از خستگی زودرس و اشکال در مطالعه شکایت دارند.

۳) محدودیت میدان بینایی خصوصا در بخش فوقانی

۴) اختلال میدان دید خصوصا در بچه‌ها،

۵) سردرد ناحیه پیشانی به خاطر عملکرد زیاد، از حد عضله پیشانی به منظور بالا بردن ابرو، افتادگی پلک این افراد معمولا چند ساعت که از کار و فعالیت روزانه می‌گذرد به علت انقباض بیش از حد عضله پیشانی دچار سردرد و خستگی زودرس می‌شوند و اغلب نیاز به استراحت‌های کوتاه‌مدت طی روز دارند.

● مساله افتادگی پلک در اطفال

افتادگی پلک مادرزادی به معنای وجود افتادگی پلک از بدوتولد است بنابراین والدین به فاصله کوتاهی بعد از تولد متوجه این عارضه پلکی فرزند خود می‌شوند و غالبا هم به چشم‌پزشک مراجعه می‌کنند. بسته به شدت افتادگی پلک باید تصمیم گرفت. چنانچه افتادگی پلک شدید باشد و مردمک را بپوشاند خطر تنبلی چشم و به دنبال آن انحراف چشم وجود دارد و لازم است اقدام مناسب که جراحی پلک است، زودتر صورت پذیرد. ضمنا افتادگی پلک شدید در اطفال، تکامل راه‌های بینایی و حرکتی را نیز مختل می‌‌کند.

در مواردی که افتادگی پلک شدید و محور بینایی درگیر نباشد و معاینات چشمی از هر نظر سالم باشد، می‌توان انجام جراحی را تا قبل از ورود طفل به مدرسه به تاخیر انداخت یا موارد خفیف را در دوران بلوغ تحت بی‌حسی موضعی جراحی کرد. این نکته را نباید فراموش کرد که افتادگی پلک می‌تواند همراه با دیگر نقایص مادرزادی در چشم یا سایر قسمت‌های بدن باشد. بنابراین معاینه کامل چشمی و سیستمیک در این بیماران الزامی است.

درمان افتادگی پلک در اطفال بستگی به شدت آن، وجود تنبلی چشم یا انحراف همراه آن، یک‌طرفه یا دو طرفه بودن آن، وضعیت حرکات چشم و قدرت عضله بالابرنده پلک و عیب انکساری دارد. بنابراین در هر مورد لازم است بیماران به دقت و دفعات معاینه شده و تصمیم‌گیری نهایی صورت پذیرد. گاهی در موارد مشکوک لازم است نظر دیگر همکاران را نیز در این مورد جویا شد.

دکتر سیدضیاء طباطبایی

جراح و متخصص بیماری‌های چشم و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران