بهشت گمشده ولی بر باد رفته

مشكل كشمیر اكنون در بدترین شرایط قرار دارد زیرا این قضیه خیلی از جذابیت های خود را از دست داده و دیگر مورد توجه روزنامه های بین الملل یا مركز تجمع دوربین های خبرنگاران و عكاسان نیست

در خارج از پاكستان و هند توجه بارزی به مسئله كشمیر نمی شود... و نه حتی در زمینه پرداختن به مسائل جغرافیایی یا تاریخی البته به جز بیانیه های سیاسی و آنها هم به قدری نیستند كه برای پی بردن به مسئله مفید باشند. دلیل خستگی سیاسی از مسئله كشمیر به خاطر مدت زمان طولانی وقایع این منطقه است. این فاصله زمانی از پایان جنگ جهانی دوم آغاز شده است و تقریباً به۶۰ سال می رسد. احتمال جنگ در هیچ زمانی حتی بعد از اینكه دو كشور با پایان دهه ۹۰ قدرت هسته ای شده اند به صفر نرسیده است. با این حال عدم آغاز جنگ از ۳۰ سال پیش و شدت تلویح به جنگ از دو طرف و حتی چندین درگیری و تجاوز نظامی در طول سال های گذشته عناوین سیاسی خاصی را به این مشكل داده است. اگرچه این مطلب طی چنددهه گذشته در جریان بوده اما با سفر اخیر پرویز مشرف به دهلی نو و نشستی كه با مان موهان سینگ نخست وزیر هند داشت مناسبات جدیدی به وجود آمد. قبل از توجه به سیاست، كشمیر نمادی از زیبایی طبیعت و سحر مكان است زیرا آنجا زیباترین منطقه در كل آسیا و در نظر عده ای زیباترین در تمام جهان است. كشمیر به خاطر زیبایی فراوان به فردوس یا فردوس زمین نامیده شده است. این منطقه مملو از كوه ها و تپه هایی است كه دلفریبی آن را افزوده اند. ارتفاعات هیمالیا نیز كه با برف و باغ های گل پوشانده شده این مكان را دیدنی كرده است. مساحت كشمیر تقریباً ۵۰۰ هزار كیلومترمربع است.تاریخ كشمیر جدید به سال ۱۸۴۱ بازمی گردد. در این زمان گلاب سینگ یكی از مهاراجه های هندی آنجا را از امپراتوری انگلستان با مبلغی نزدیك به ۷۵۰ هزار پوند انگلیس خریداری كرد. بعد از تقریباً ۱۰۰ سال انگلستان این پرونده پردردسر را كاملاً به صاحبانش سپرد. در سال ۱۹۴۷ بحران كشمیر آغاز شد و به خاطر آن ۳ جنگ روی داد. وضعیت قانونی این منطقه بنابر قطعنامه سال ۱۹۴۸ سازمان ملل با اجرای همه پرسی مردمی روشن می شود یعنی پیوستن به هند یا پاكستان. این قطعنامه را جواهر لعل نهرو رهبر هند در سال ۱۹۴۹ قبول كرد و وعده داد این همه پرسی را انجام دهد. وضعیت سیاسی این منطقه به دو بخش تقسیم می شود. یك بخش كه شامل یك سوم منطقه و جزء پاكستان است و به آن «كشمیر آزادشده» می گویند و دوسوم جزء هند و نام آن «جامو و كشمیر» است. پایتخت بخش یك سوم، مظفرآباد با جمعیت ۳ میلیون نفر و پایتخت بخش دوسوم، شهرهای سرنیاگار در تابستان و جامو در زمستان است و دارای ۱۰ میلیون نفر جمعیت است. مشكل كشمیر در این نهفته است كه كشمیر هندی تنها ایالت هندی با اكثریت مسلمان است و پاكستان به این دلیل و بر اساس هماهنگی و وحدت دینی حق خود می داند تا این منطقه به كشورش ملحق شود. به نظر هند این منطق منجر به تفكیك منطقه ای خواهد شد. چنانچه بیشتر از ۱۰۰ میلیون مسلمان دیگر نیز در هند زندگی می كنند. در داخل هند نیروهای مختلف سیاسی موضع رسمی دولت را تایید می كنند و در داخل پاكستان هم در تایید موضع رسمی دولت تقریباً اجماع نظر وجود دارد. هر دو كشور عقیده دارند برای قرار دادن كشمیر در اراضی خود آماده آغاز جنگ های بیشتری هستند. این در حالی است كه در خود كشمیر (جامو و كشمیر) كه تحت سیطره هند است گرایش اصلی بر این اساس است كه امتداد جغرافیایی این منطقه به سمت پاكستان است. عموم جامعه و نخبگان، آینده ای برای خود با پاكستان كه دارای نظام تندرو اسلامی است، نمی بینند و تحت حاكمیت هند بودن و یا استقلال در دولت «كشمیر یكپارچه» را بدون وابستگی به هند یا پاكستان ترجیح می دهند. از سال ۱۹۸۹ بین نیروهای سیاسی در جامو و كشمیر كه طرفدار پیوستن به پاكستان بودند و نیروهای هندی و حكومت منطقه ای طرفدار هند، نزاع درگرفت. در همین زمینه درگیری هایی بین نیروهای پاكستان و نیروهای هند نیز بروز كرده است. با این نزاع ها كه به شانزدهمین سال خود رسیده زیبایی طبیعت تحت آسیب گلوله ها و بمب ها نابود شده و كشته ها و زخمی ها دائم در حال افزایش هستند. بنا به گزارش یكی از نهادهای مسئول، تعداد كشته ها از ۴۰ هزار نفر تجاوز می كند.

• هند... فقرا و سلاح هسته ای

مسئولان هندی عقیده دارند مسامحه در مسئله كشمیر آغاز از دست رفتن كلی دولت هند است. همین امر موجب شد كه نهرو دولتمرد بزرگ هندی از نظر خود در مورد اجرای همه پرسی در این منطقه صرف نظر كند. زیرا هند در گذشته شاهد جدایی پاكستان و بنگلادش از كشور مادر بوده و اكنون ۱۲ درصد مسلمان در خود دارد و تعداد مسیحیان، سیك ها و بودایی ها هركدام ۲ درصد است. علاوه بر اینها این كشور دارای هزار زبان و گویش است كه تعداد صحبت كنندگان ۲۴ زبان، از یك میلیون نفر تجاوز می كند. هند از این می ترسد كه اگر بعد از پاكستان و بنگلادش، كشمیر را هم از دست بدهد مانند بالكان یا شوروی تنها یك كمربند با وزنه جمعیتی و نظامی باقی می ماند اما میزان وزنه سیاسی خود را از دست می دهد. فاروق عبدالله نخست وزیر سابق جامو و كشمیر در رابطه با این نظر اظهار داشت: تقسیم كشمیر به سه بخش (صحرای كشمیر، كوه های جامو و ارتفاعات لاداخ) باعث تفكیك هند خواهد شد. تقسیم این ایالت به سه بخش یا استقلال آنها سیك ها را هم تشویق به داشتن دولت اختصاصی می كند. همچنین «تامیل ها» هم علاقه مند به جدا شدن و داشتن روش مخصوص خود خواهند شد. ایالت های شمال شرقی نیز در تلاش برای جدایی و بنگال ها هم آواز جدا شدن راهشان را سر می دهند. در این موقع از هند چیزی باقی خواهد ماند كه نام آن «كمربند گاو» خواهد بود یعنی ایالت های كوچكی در شمال و غرب كه در نتیجه آن هند به اندازه مساحت بوسنی می شود. هند همچنین نگران است كه احتمال استقلال هند نتایج توسعه ایجاد شده در سال های اخیر را نابود كند. هند اكنون سومین كشور اقتصادی آسیا است كه شاهد افزایش میانگین توسعه تا ۵ درصد در سال است. تولید اجمالی در آن به ۲/۲ تریلیون دلار می رسد و صادرات آن از ۴۰ میلیارد دلار هم می گذرد همچنین متوسط درآمد هر فرد به ۲۲۰۰ دلار در سال می رسد. هند نگران است كه اگر مجبور به جنگ جدید یا بالا بردن سطح عملیات های نظامی در كشمیر شود این دستاورد های اقتصادی از بین برود یا كاهش پیدا كند.هند از تحولات نظام بین المللی بعد از ۱۱ سپتامبر در دستیابی به حمایت جهانی در مورد دیدگاه هایش نسبت به كشمیر و در تروریست جلوه دادن نیروهای كشمیری مخالف دولت دهلی نو موفق شد. ارتباط پاكستان با جنبش طالبان و سپس حوادث افغانستان و اظهاراتی مبنی بر پناه بردن اسامه بن لادن به پاكستان بعد از فرار از درگیری تورابورا، در تضعیف موضع پاكستان در رابطه با كشمیر سهیم بود. این امر همچنین به در تنگنا قرار دادن جنبش اسلامی در كشمیر و تقدیم كمك هایی از كمیته های كمك رسانی و جمعیت های خیریه اسلامی به مردم كشمیر كمك كرد. هرچند هند بعد از انفجارات هسته ای ۱۹۹۸ مورد خشم واشینگتن بود اما حوادث ۱۱ سپتامبر باعث تخفیف مجازات های ایالات متحده از هند و افزایش همكاری نظامی با این كشور شد. از نگاه وزارت خارجه آمریكا حملات «جدایی طلبان» در منطقه كشمیر اقدامی تروریستی بود كه جهان باید در مقابل آن متحد شود. این اظهارات باعث شد تا هند جنگ خود را علیه آنچه كه «تروریست» در كشمیر می نامید افزایش دهد. پس از این ارتش هند برای دفاع در مقابل پایگاه های پاكستانی، در مرزها مستقر شدند. این شرایط چیزی بود كه دو كشور را در سال ۲۰۰۲ به شبح جنگ هسته ای می كشاند.دیدگاه هند در رابطه با رد سیطره پاكستان بر جامو و كشمیر و احتمال وارد شدن دهلی نو در جنگ حتی اگر كلاسیك هم نباشد، برای جلوگیری از این سرنوشت است. اما كشمیر هنوز به رهبران هندی توشه خوبی برای رویارویی با مشكلات اقتصادی و جامعه عرضه می كند زیرا مشكل كشمیر از جمله مسائلی شده كه دولت های هند به مشكلات فقر و عقب افتادگی آن می پردازند. به رغم دستاوردهای بزرگ هند در زمینه توسعه و دموكراسی و تحقق خودكفایی در حبوبات و افزایش ذخیره نقدینگی خارجی به ۱۳۰ میلیارد دلار ولی همچنان این كشور میدان بزرگ فقرا در جهان است. تعداد افرادی كه در این كشور زیر خط فقر زندگی می كنند ۴۰۰ میلیون نفر است. یعنی دومین كشور پرجمعیت و هفتمین از نظر مساحت و ششمین كشور دارای سلاح هسته ای اولین كشور جهان در میانگین های فقر و بیچارگی است. معضل كشمیر كه استقلال آن موجب شكست دولت و بقای مشكل آن، سندی برای بیانات سیاسی است در سایه فشار فقر و عدم رشد كافی برای مقابله با احتیاجات اساسی یك سوم ساكنان این منطقه جای دارد. به نظر سیاستمداران پاكستانی، مسئله كشمیر یك مشكل پاكستانی و اسلامی است. مسئله كشمیر نقطه اساسی در دیدگاه امنیت ملی پاكستان است. وقتی ژنرال پرویز مشرف در سال ۱۹۹۹ به دنبال یك كودتای نظامی به قدرت رسید نمی توانست در مورد این پرونده اقدام جدیدی انجام دهد. بنا به اظهار مشرف «هیچ رهبر پاكستانی نمی تواند ادامه سیطره هند بر كشمیر را قبول كند و توقع داشته باشد در قدرت باقی بماند» ژنرال مشرف مسئله كشمیر را تنها محك در ارزیابی روابط هند و پاكستان قلمداد می كند. وی وقتی در سال ۲۰۰۱ برای «نشست اجرا» به هند رفته بود در ملاقات با آقای واجپایی نخست وزیر هند گفت: بهبود روابط با هند در گرو حل مشكل كشمیر است. كشمیر مانند گاوی است كه باید از شاخ گرفته شود و با آن به طور مستقیم تعامل كرد. وی افزود: در گذشته روابط تجاری و اقتصادی به تنهایی مبنای مذاكرات بین دو كشور بوده و این به معنای قرار دادن گاری جلوی اسب است و نباید انتظار داشت تمام مشكلات دیگر حل شوند. نشست اجرا در سال ۲۰۰۱ توفیقی نیافت و مشرف به پاكستان بازگشت تا مذاكرات از سر گرفته شود. یك هفته بعد از این نشست روزانه ۱۰ نفر كشته می شدند. در حالی كه پرویز مشرف جنگجویان كشمیر را «جنگجویان آزادی» می نامید هند آنها را تروریست می خواند. واجپایی نخست وزیر هند اظهار كرد: در مراحل بعدی با قاطعیت با پاكستان تعامل می كنیم.

• مسابقه كریكت و ادامه بحران

هنگامی كه هند و پاكستان در نیمه سال ۲۰۰۲ به احتمال بروز جنگ هسته ای نزدیك شدند جهان از آنچه در آنجا در جریان بود احساس خطر كرد. تلاش های بین المللی موجب امضای توافقی مبنی بر آتش بس در نوامبر ۲۰۰۳ شد كه تا كنون در جریان است. بعد از این جریانات امیدهای زیادی به نشست اخیر میان مشرف و مان موهان سینگ بسته شده بود. این نشست شاهد نشانه های رمانتیكی از سوی رئیس جمهور پاكستان بود كه معمولاً با هیجان و حماسه در مورد كشمیر صحبت می كند. مشرف دیدار خود از هند را با زیارت مرقد یكی از بزرگان صوفیه آغاز كرد و سپس در مسابقه كریكت میان هند و پاكستان كه نخست وزیر هند نیز حضور داشت شركت كرد. مشرف قبل از این مسافرت بر محوریت پرونده كشمیر تاكید كرده بود و گفته بود برای تماشای مسابقه كریكت نمی رود. با این حال رئیس جمهور پاكستان به خواست سیاستمداران هندی پاسخ مثبت داد و جدول مذاكرات كه گسترده تر از پرونده كشمیر بود را پذیرفت. این پرونده بزرگتر دارای تحولات مثبتی از جمله تعهد به آتش بس و بازگشایی جاده در بخش كشمیر بود. هند به مهمان پاكستانی خود گواهی تولدش را كه در بیمارستانی در دهلی نو پیدا شده بود ارائه كرد و طبق آن معلوم شد مشرف ۲ سال كوچكتر است. هند می خواست با این اقدام به پاكستان و رئیس جمهورش تاكید كند كه آنها روزی جزء هند بوده اند. با این حال اظهارات بعدی مشرف در اصرار بر موضع پاكستان نسبت به مسئله كشمیر امور را به طبیعت همیشگی خود باقی گذاشت. هر دو كشور بر این منطقه در نزاع هستند و جنگ آرام در حال كشتن و نابودكردن است. فقرا هم در هر مكانی طعمه فشارهای سیاسی و شكست های سیاستمداران می شوند.

منبع: المجله