تأمین سرمایه دریچه ای به سوی توسعه

کشاورزی ایران, حداقل سه برابر اروپا در ارتقای محصول ناخالص داخلی مؤثر است انصافاً چند درصد اروپایی ها برای آن همت گماشته ایم

کشاورزی ایران، حداقل سه برابر اروپا در ارتقای محصول ناخالص داخلی مؤثر است. انصافاً چند درصد اروپایی ها برای آن همت گماشته ایم؟

کشاورزی نوین فعالیتی به شدت سرمایه بر است و کشاورز با تکیه بر اعتبارات اندک خود جهت سرمایه گذاری در این بخش به صورتی محدود اقدام می کند. اما بخش عمده این اعتبارات از محل هایی غیر از این منبع تأمین می شوند. بانک ها، سیستم اعتباری کشاورزان، دولت و مؤسسات بیمه ای به عنوان عمده مراکز تأمین اعتبار بخش کشاورزی مطرح هستند.

در این بین یکی از مباحثی که به سرعت در حال فراگیری است، استفاده از مشارکت کشاورزان در تأمین مالی خدمات کشاورزی است. بنا به تحقیقات صورت گرفته در صورتی که این شیوه از تأمین مالی با سیستمی همراه باشد که سودآوری خدمات کشاورزان را تضمین کند، روشی مقبول خواهد بود. این امر با عوامل متعددی همچون سطح زیر کشت، اطلاعات روشن و شفاف در زمینه اجرای طرح های مشارکتی و مکان یابی اجرای پروژه ها در مناطقی که انجام طرح های مذکور تجربه شده، در ارتباط است.

این موضوع، اگر چه به معنای اجرای خصوصی سازی بخش کشاورزی و کاهش هزینه های دولت در بحث ترویج خدمات کشاورزی است، اما به معنای جدایی کامل دولت از مبحث کشاورزی نباید تلقی شود. در این راستا با تکیه بر تحقیقات نظریه پردازان بخش کشاورزی، ترکیب بودجه دولتی و بخش خصوصی و عقد قراردادهای معتبر حتی در قبال اخذ هزینه های خدمات ترویج، می تواند روی کمک بخش خصوصی مؤثر باشد. البته در این موارد نباید فراموش کرد که جلب حمایت کشاورزان خرده پا نسبت به تشکیل و ارتقای تعاونی ها، افزایش کیفیت خدمات ترویج کشاورزی، افزایش مشارکت و رضایت کشاورزان و انجام خدمات نوین به منظور جلب سرمایه گذاری ضروری است.

یکی از مواردی که در سال های اخیر کمک شایانی به بخش کشاورزی نموده است، تشکیل صندوق های حمایتی توسعه بخش کشاورزی در روستاها و شهرها است. صندوق های مذکور که با تکیه بر مشارکت کشاورزان و با سهامداری آنان و همچنین با جذب حمایت های دولت و بودجه های استانی در هر استان به فعالیت مشغول هستند در زمینه هایی همچون کاهش هزینه های تولید و افزایش سودآوری، توزیع متمرکز و یک جای نهاده های مورد نیاز، کمک به رفع بحران ها در هنگام برداشت محصول، کمک به توانمندسازی تعاونی ها و تشکل های زیربخش، نقش عمده ای را ایفا می کنند.

صندوق های غیردولتی حمایت از توسعه بخش کشاورزی، باید به صورت یک ابزار تأمین مالی و اعتباری غیر دولتی جهت تأمین منابع مالی کشاورزان و به عنوان یک زیر ساخت جهت توسعه بخش کشاورزی بهره برداری شوند. این صندوق ها می توانند با حمایت بهره برداران مالی و کشاورزان و با حمایت مالی دولت، اقدامات جدّی را در قبال سرمایه سازی برای بخش کشاورزی انجام دهند. در این زمینه باید به نقش آفرینی کشاورزان در تصمیم گیری های مربوط به بخش کشاورزی اشاره کرد که به افزایش اطمینان در سرمایه گذاری و مشارکت در این صندوق ها می انجامد.

در اروپا ۷ درصد محصول ناخالص داخلی از محل ارزش افزوده بخش کشاورزی است و دولت ها برای حفظ این میزان، سالانه میلیاردها دلار هزینه می کنند. در کشور ما با حدود ۲۰ درصد تأثیر بخش مذکور بر محصول ناخالص داخلی، بخش کشاورزی می رود که کم کم به فراموشی سپرده شود. اخیراً دولت برنامه ای را برای کاهش خرید تضمینی ارایه کرده بود و حتی در مسأله هدفمندی یارانه ها از مواردی که مجلس با آن مخالفت کرد، قطع حمایت ها در مورد یارانه های بخش کشاورزی بود.

این موضوع باعث شگفتی است که با حمایت های کنونی دولت از بُعد نهاده های تولید، آب، سوخت و مواردی از این قبیل، کشاورزی ایران تعریف چندانی ندارد و فقیرترین اقشار کشور را کشاورزان تشکیل می دهند، چه برسد به زمانی که حمایت های مذکور برداشته شوند. با این اوصاف، اگرچه مجلس مانع افزایش قیمت نهاده ها شد، اما هنوز موضوع آب و سوخت به عنوان زنگ خطری در آینده، بخش کشاورزی را در معرض مخاطرات فراوانی قرار خواهند داد.

● ظرفیت های اسلامی تأمین مالی بخش کشاورزی

روش های اسلامی حاکم بر سیستم بانکی و معاملات اقتصادی مبتنی بر احکام اسلامی، ظرفیت هایی را در بُعد ارتقای شیوه های تأمین مالی طرح های کشاورزی پدید آورده که البته نیازمند تأمل است. شیوه های اسلامی تأمین مالی پروژه های کشاورزی که مبتنی بر تقسیم ریسک بین دریافت کننده تسهیلات و مؤسسه پرداخت کننده وام است، با مدیریت دارایی به منظور افزایش درآمد عمومی و معاملات مالی مجاز با ارایه خدمات و منافع اقتصادی همراه است. حاکمیت مشارکت و همکاری در انجام پروژه ها یکی از اهداف تأمین مالی اسلامی است. قرض الحسنه، مضاربه، جعاله، مساقات، مرابحه، مزارعه و سلف برخی از انواع این نوع معاملات هستند که علاوه بر سرمایه گذاری در امر توسعه، توزیع عادلانه امکانات اقتصادی، رشد اجتماعی و تحقق اهداف اقتصادی را به دنبال دارند.

به عنوان مثال با اتکا به روش استصناع که از شیوه های تأمین مالی اسلامی است، می توان به صورت تدریجی و با تکیه بر سطح بهره وری در مراحل مختلف - از آماده سازی زمین تا رسیدن به بازار - از کشاورزان حمایت کرد. رویکرد ابداع ابزارهای نوین و توانایی جایگزین پذیری تأمین مالی سنتی از مهمترین فرصت های فراروی توسعه شیوه های تأمین مالی اسلامی است. در این راستا، کارشناسان روش هایی همچون تبدیل به اوراق بهادار کردن دارایی ها با رویکرد اسلامی، استفاده از ظرفیت نهادهای اسلامی مالی، ابداع ابزارهای مالی متنوع اسلامی، تعریف ساختار حقوقی تأمین مالی اسلامی با روش های حسابداری مدرن را ناگزیر دانسته اند.