آسمان در تسخیر قوطی های نوشابه

گفت وگو با رئیس پژوهشگاه سامانه های فضانوردی

آنقدر مشغول گپ و گفت با دکتر محمد ابراهیمی، رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی که عجله داشت تا به آخرین پروازهای برنامه‌ریزی شده کن ‌ست‌ها برسد، بودم که نفهمیدم چه زمانی آن پرنده چهارچرخ که داشت با حداکثر سرعت (مجاز) اتوبان تهران ـ قزوین را به سمت فرودگاه خصوصی آزادی در آبیک طی می‌کرد به مقصد رسید.

انجام مصاحبه و برخی درددل ها با دکتر ابراهیمی به عنوان یکی از مدیران سازمان فضایی ایران- که پس از رد جایزه انجمن ترویج علم از سوی سیروس برزو، یکی از قدیمی ترین مروجان دانش فضانوردی کشور در اعتراض به عملکرد آن سازمان، انتقادها نسبت به سازمان متبوع او را افزایش داده بود - فرصتی برای هراس از رانندگی سریع برای من و او باقی نگذاشت. در آن بعدازظهر ابری در فرودگاه آزادی که باران در بلاتکلیفی باریدن و نباریدن دست و پا می زد، قرار بود تکلیف یک سال کار تیمی دانشجویانی از سراسر کشور و دو تیم مصری برای ساخت ماهواره هایی به اندازه یک قوطی نوشابه، در رقابتی سخت مشخص شود. گفت وگوی من و دکتر ابراهیمی که داخل خودرو و هنگام حرکت در اتوبان انجام شده است، حاوی نکاتی مهم از رویکرد پژوهشگاه سامانه های فضانوردی در تربیت غیرمستقیم نخبگان آینده کشور است.

● فناوری های توسعه داده شده توسط شرکت کنندگان در این مسابقه آن قدر پیشرفته نیست که از سوی پژوهشگاه سامانه های فضانوردی مورد استفاده قرار گیرد. پس هدف از برگزاری این مسابقه چیست؟

مهم ترین هدف ما تربیت نیروی انسانی است. ما در صنعت فضایی کشور بابت نیروی انسانی با دو مشکل بزرگ روبه رو هستیم. اول این که خیلی از فارغ التحصیلان رشته های مرتبط مثل هوافضا و مکانیک تجربه عملی لازم را ندارند؛ چون در دانشگاه ها محیط لازم برای کسب تجربه وجود ندارد. از طرفی دیگر دانشجویان رشته های دیگر مثل کامپیوتر، برق، الکترونیک، بیومکانیک یا زیست شناسی کمتر با صنعت فضایی یا عام تر صنعت هوافضا درگیر هستند. هدف این است شرایطی آماده کنیم تا دانشجویان بیایند با هم تیم تشکیل دهند و کار عملی کنند و لذت انجام یک کار گروهی و طرح میان رشته ای را در کنار هم تجربه کنند.

● از مشارکت دانشجویان زیست شناسی در این مسابقه صحبت کردید. آنها چه ماموریتی در یک طرح فنی دارند؟

در این دوره ما نسبت به دوره های قبلی یک قدم به جلو برداشته ایم و از تیم ها خواسته ایم کپسول زیستی کوچکی طراحی کنند و شرایط زیستی یک محموله مجازی را در طول پرواز کن ست خود رصد کنند. در ضمن باید حواسشان به سالم رسیدن محموله از ارتفاع ۵۰۰ متری به زمین هم باشد. هدف این است که آنها اهمیت انجام طرح های میان رشته ای را درک کنند.

● همه این جوانانی که جذب مسابقه هیجان انگیز کن ست شده اند، اگر بخواهند در این صنعت به کار مشغول شوند، نمی توانند در پژوهشگاه سامانه های فضانوردی مشغول به کار شوند. زیرساخت های کشور برای جذب و استخدام این نیروهای جوان و پرانگیزه چگونه است؟

امروزه در کشور صنعت فضایی گسترده ای داریم که به دو بخش بزرگ نظامی و غیرنظامی تقسیم می شود. آن بخش از جوانانی که مایل به کار در بخش نظامی نیستند، می توانند به سازمان فضایی ایران و پژوهشکده های مرتبط با آن مراجعه کنند؛ اما آنهایی هم که مایلند وارد صنعت فضایی در بخش نظامی شوند باید به صنایع دفاع مراجعه کنند. بخش های مختلفی آنجا وجود دارد که از صنایع ساخت ماهواره تا مراکز تحقیقاتی را شامل می شود.

● وضع بخش خصوصی چگونه است؟

البته بخش خصوصی هم در این صنعت وجود دارد، اما هنوز آن قدر قوی نیست که بشود روی استخدام در آن حساب باز کرد؛ اما خود دانشجویان می توانند در مراکز رشد دانشگاهی دور هم جمع شوند و کسب و کاری دانش بنیان در حوزه فضا به وجود آورند.

بحث وضع بخش خصوصی در صنعت فضایی و مشکلات آنها را به یک گفت وگوی دیگر واگذار می کنم؛ اما دیدم وب سایت شما به عنوان مسابقه بین المللی کن ست اشاره دارد و حتی آن را به زبان انگلیسی منتشر کرده اید. آیا شرکت کنندگان خارجی هم داشته اید؟

ایده ساخت مدلی ساده از ماهواره داخل قوطی نوشابه یا به اندازه یک قوطی نوشابه از سال ها قبل وجود داشته و کشورهای مختلفی این مسابقات را در سطح های متفاوت برگزار کنند. مشهورترین آنها در فرانسه برگزار می شود که اتفاقا بین المللی است. ما هم امسال برای نخستین بار تصمیم گرفتیم از شرکت کنندگان خارجی دعوت کنیم تا خود را با رقبای ایرانی ارزیابی کنند. چند دانشگاه به دعوت ما پاسخ مثبت دادند که می توانم به دانشگاه هایی از ترکیه و مصر اشاره کنم؛ اما سرانجام فقط دو تیم مصری از دانشگاه قاهره در مسابقه شرکت کردند.

آیا تیم های ایرانی که در دوره های قبلی این مسابقات برنده شد، فرصتی برای زورآزمایی بین المللی در مسابقات جهانی مثلا در فرانسه داشته اند؟

بله! تیم برنده سال گذشته در مسابقه کن ست فرانسه شرکت کرد، اما متاسفانه مسابقات در یک محوطه نظامی برگزار می شد که ورود به آنجا برای اتباع غیراروپایی ممنوع بود. به همین دلیل ما امسال تصمیم گرفتیم حریفان خارجی را به ایران بیاوریم.

● مثل این که زیاد هم موفق نبودید؟

چون این مسابقات دانشجویی است، معمولا دانشگاه ها هزینه سفر و اقامت تیم ها را پرداخت می کنند. به همین دلیل و چون مسابقات کن ست ایران در سطح جهانی ناشناخته است، انتظار هم نداشتیم استقبال زیادی بشود. همین اظهار تمایل چند تیم برای شرکت در مسابقات و حضور دو تیم خارجی خود به سابقه ای مثبت تبدیل می شود تا در دور چهارم این مسابقات که به امید خدا سال دیگر برگزار خواهد شد، شاهد حضور گسترده تر تیم های خارجی باشیم.

● بعد از آن که بهترین تیم ها شناسایی شدند، پژوهشگاه چه حمایتی برای آنها در نظر گرفته تا این اشتیاقی که در قلب این جوانان شعله ور شده ● جای خود را فقط به یک خاطره ندهد؟

اول این که ما ارتباط مان را با این بچه ها قطع نمی کنیم و به بهانه های مختلف آنها را دعوت می کنیم تا به پژوهشگاه بیایند. سخنرانی های علمی، نمایشگاه ها یا کارگاه ها، مراسم سالانه، خلاصه هر بهانه مناسبی که باشد، شما حتما برندگان دوره های قبلی کن ست را در پژوهشگاه خواهید دید. خیلی از آنها امروز در استخدام این پژوهشگاه هستند. دوم این که ما در حد مقدورات از آن تیم ها حمایت مالی یا پشتیبانی می کنیم تا ایده های خود را رشد داده و کارهای بزرگ تری را آغاز کنند.

● رسول رعیت، مهندس برق از دانشگاه کاشان

در حالی که هنوز مشغول شوخی کردن با هم تیمی هایش بود، اینچنین شروع کرد: محموله ما برای بررسی خصوصیات اتمسفر طراحی شده بود که شامل سنسورها، بردهای مخابراتی، ایستگاه زمینی و نرم افزار تهیه نمودارها و گراف ها بود. ما از صفر تا صد این کن ست و حتی چتر بازیابی را هم خودمان ساخته ایم. این جمله آخر را با افتخار گفت و افزود: شرکت در این مسابقات دید جدیدی از کار و فعالیت به ما داد. ما تیم تشکیل دادیم، طراحی کردیم، ساختیم، آزمایش کردیم و گزارش مهندسی نوشتیم. در هیچ کلاس درسی این همه احساس مهندس بودن نکرده بودم، بویژه این که هر پنج نفر اعضای تیم ما مهندس برق بودند و با اصول مهندسی مکانیک و هوافضا ناآشنا بودند. بعد در حالی که به دوستانش نگاه می کرد، اضافه کرد: اما حالا خودمان کلی ادعای کار هوافضایی داریم و از ته دل خندید.

● حامد گمل، مهندس هوافضا از دانشگاه قاهره

حامد گمل، اینچنین آغاز کرد: چون این اولین تجربه ما برای انجام یک مسابقه علمی بین المللی بود، خیلی هیجان زده بودیم بویژه این که در اینترنت گزارش های زیادی درباره قدرت و مهارت بچه های ایرانی در این مسابقه خوانده بودیم. او سپس به ارائه گزارشی مفصل از کارهایی که کرده بودند پرداخت و گفت: ما فورا دو تیم تشکیل دادیم و برای اولین بار در آزمایشگاه سیستم های فضایی دو کن ست ساختیم که فرآیندی بسیار آموزنده و هیجان انگیز بود. یکی از کن ست ها فقط برای مطالعات اتمسفری و دومی کپسول زیستی بود. بعد در حالی که به زمین نگاه می کرد، افزود: متاسفانه کن ست های ما موفق نبودند، اما شرکت در این مسابقه خیلی آموزنده بود. بعد سرش را بلند کرد و در حالی که به افق خیره شده بود، افزود: سفر به ایران و دیدن تجهیزات فضایی و فیلم هایی درباره تلاش ایرانیان برای سفر به فضا برای من خیلی الهام بخش بود.

● علی خورشیدی بنام، مهندس هوافضا از علوم تحقیقات

ما کن ستی برای مسابقه بررسی اتمسفر جهت شرکت در سومین دوره مسابقات کن ست ساخته ایم که همه اجزای تشکیل دهنده آن مثل بردهای محموله، گیرنده زمینی و نرم افزار های لازم را خودمان در تیم توسعه داده ایم.

او که یک نفس حرف می زد، لحظه ای مکث کرد و چشمانش را به آسمان دوخت و سپس ادامه داد: امروز وقتی محموله ای را که ساخته بودیم، در حال پرواز دیدم، فهمیدم مسیر درستی برای زندگیم انتخاب کرده ام و در حالی که بسیار خوشحال بود، افزود: اینجا کلی تجربه جدید پیدا کردم و راهنمایی های زیادی از مهندسان و متخصصان پژوهشگاه سامانه های فضانوردی گرفتیم. همه این موارد خیلی به من کمک کرد و حالا فکر می کنم نسبت به صبح که آمدیم اینجا با تجربه تر شده ام! لبخند متفکرانه ای می زند!

● نفیسه یزدی از دانشگاه آزاد اسلامی

محموله ما باید ماموریت آلفا را انجام می داد، یعنی ما باید ضمن تصویربرداری مداوم از موجود زنده خیالی، مشخصات زیستی او مثل ضربان قلب، مصرف اکسیژن، دی اکسیدکربن محیط و دما یا فشار داخل کپسول زیستی را از زمان جدا شدن محموله از بالن رهاکننده تا رسیدن به زمین دریافت و ضبط می کردیم. با شیطنت قیافه مغبونی به خود گرفت و ادامه داد: متاسفانه سیستم جدایش محموله ما عمل نکرد و عروسک ما در برخوردی سخت با زمین آسیب دید. بعد در حالی که انگار خاطره بامزه ای یادش آمده باشد برای منصرف کردن من از ختم گفت وگو، دستش را در هوا تکان داد و افزود: ما تیم پنج نفره ای هستیم که یک سال است روی این طرح کار می کنیم و البته یک نفر هم از بیرون به ما کمک می کند. به همین دلیل اسم خودمان را گذاشته ایم ۱+۵. نگاهی به هم تیمی هایش می اندازد و همه با هم از ته دل می خندند.

● کن ست چیست؟

کن ست از ترکیب دو کلمه کن و ستلایت که اولی به معنی قوطی نوشابه و دومی به معنی ماهواره است، تشکیل شده است. این شبهه ماهواره های کوچکی که در یک قوطی نوشابه جا می شوند، اصلا قرار نیست کاربردی داشته باشند و صرفا به عنوان طرح کارگاهی برای دانشجویان تعریف می شود تا با اصول اولیه کارکرد ماهواره ها آشنا شوند. کن ست ها از سوی یک بالن هلیومی به آسمان برده می شود و سپس زمانی که به ارتفاع مشخصی رسید، رها می شود تا ضمن سقوط از عوامل محیطی خود داده برداری کند. دانشجویان باید بتوانند این اطلاعات را از طریق آنتن زمینی دریافت و روی رایانه مرکز کنترل ساده خود ذخیره کنند.

شهرام یزدان پناه