بررسی مقایسه ای وضعیت آموزشی «دانشکده علوم اجتماعی» و «مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی» دانشگاه لندن

سید حسین میررضی

در نوشتار حاضر، نگارنده پس از نگارش مقدمه ای کوتاه پیرامون وضعیت نظام آموزشی به مقایسه ای اجمالی میان  دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه لندن (LSE) پرداخته است. رشته های علوم اجتماعی همواره نقشی زیربنایی را در روند پیشرفت هر کشوری بازی کرده اند‏‏‎ٌُ و همواره در رشد بینش فردی، گسترش خلاقیت های تحلیلی، افزایش سرمایه های فرهنگی و توسعه تفکر انتقادی تاثیر به سزایی داشته اند. بحث پیرامون توانایی ها وخلاقت های فردی در حوزه رشته های علوم اجتماعی امروزه تبدیل به دغدغه مهمی برای دانشویان و مراکز آموزش عالی در سراسر جهان گشته است، تا آن جا که شاید بتوان رقابت اصلی و اساسی در حوزه رشته های علوم اجتماعی را بر سر تقویت توانایی های داشجویان و نیز پذیرش دانشجویان توانا در رشته مربوطه به شمار آورد.     
تربیت دانشجویان کارآمد و توانا در شناخت و بررسی مسائل اجتماعی و فرهنگی در داخل و خارج هر کشوری یکی از اهداف مهم مراکز آموزش عالی در سراسر جهان محسوب می شود. اهمیت این مسئله تا اندازه ای است که جذب نخبگان از سوی دانشگاه های سراسر دنیا در رشته های مختلف به ویژه رشته های علوم اجتماعی در ایجاد فضای رقابتی برای جذب دانشجویان برتر، تا کنون نقش به سزایی داشته است. این فضای رقابتی میان دانشگاه ها (به ویژه در اروپا و آمریکا ) را می توان در سبقت گرفتن این مراکز در زمینه فراهم آوردن امکانات رفاهی و آموزشی مناسب و ایده آل برای اساتید و دانشجویان برای رسیدان به سطوح علمی بالاتر دانست. از این رو شاید بتوان رتبه بندی دانشگاه ها را معیاری برای سنجش امکانات آموزشی و کیفیت تدریس و تحصیل در هر دانشگاهی به شمار آورد. این امکانات را می توان در دو سطح کمی ( امکاناتی مثل کتابخانه غنی و پشتیبانی IT و ...) و کیفی ( روش های به روز تدریس ، اساتید مجرب و برنامه آموزشی راهبردی و ...) مورد بررسی قرار داد.  
در این راستا لازم است دو مقوله کیفیت دانشگاه و کیفیت اساتید و دانشجویان را از یکدیگر تفکیک کنیم. با وجود ارتباط تنگاتنگی که میان این دو مقوله وجود دارد،  می توان میان آن دو گسست قائل شد. منظور نگارنده از کیفیت دانشگاه را، می توان توانایی محیط دانشگاه به عنوان یک کل در فراهم ساختن فضایی راحت و مطمئن برای استاد و دانشجو در پرداختن به امر آموزش و تحقیق قلمداد کرد. تلقی از فضای راحت و مطمئن را می توان در اختیار داشتن فضای مناسب آموزشی با امکاناتی مثل کتابخانه تخصصی که حاوی منابع و اسناد و ژورنال های مرتبط با رشته می باشد و نیز امکان استفاده از مجلات علمی روز، سیستم اطلاع رسانی در مورد تمامی امور ( از خرید کتاب تا موارد دیگر)، وب سایت به روز شده و کارآمد و برگزاری سمینارها و سخنرانی های علمی متعدد و .... به شمار آورد. ظاهرا بر اساس چنین معاعیری است که دانشگاه های ما در رده بندی های جهانی هیچگاه رتبه ای در شان خود نمی یابند.
همچنین کیفیت پایین فضای آموزشی را شاید بتوان به مشکلاتی مانند تامین مالی (مثل هزینه های سنگین اشتراک سالانه مجلات علمی ) و تعداد بالای واحدهای تکلیف شده به اساتید و دانشجویان، محدودیت شرکت در کنفرانس ها و سمینار های علمی بین المللی و دلایلی نظیر آن نسبت داد.
این مسائل و بسیاری مشکلات دیگر را می توان دلایلی در راستای حرکت کند و شاید در پاره ای از موارد عدم حرکت دانشکده های علوم انسانی و اجتماعی ما به حساب آورد. اما از آن جهت که امکانات آموزشی یک وجه در روند علم آموزی است و وجه دیگر متوجه دانشجویان و اساتید می باشد، سعی نگارنده بر این بوده است تا ابتدا با مقایسه اجمالی فضای آموزشی در مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن ((LSE و دانشکده علوم اجتماعی، توصیه هایی را در خصوص موانع موجود بر سر راه دانشجویان اینجا در مقایسه با دانشجویان این دانشگاه ارائه بکنم.

برای مقایسه امکانات آموزشی میان دانشگاه ها معاعیر متعددی وجود دارد. در این قسمت فقط به ذکر دو مورد بسنده می کنم :

•    کتابخانه مجهزو تخصصی : یکی از معیارهای قیاس دانشگاه ها را می توان در فراهم کردن کتاب، مقاله، ژورنال و اسناد برای دانشجویان و اساتید به شمار آورد. در این راستا گردآوری  4 میلیون نسخه پرینت شده اعم از کتاب،  مقاله، ژورنال و اسناد در حوزه علوم اجتماعی از سوی کتابخانه ال اس ای ( که در حال حاضر کتابخانه تخصصی علوم اجتماعی در بریتانیا می باشد)،  در مقایسه با 20 هزار جلد کتاب دانشکده علوم اجتماعی، خود گواه محکمی در قرار گرفتن این دانشکده در رده بندی 10 دانشگاه برتر جهان و مغفول ماندن نام دانشگاه تهران در میان  300 دانشگاه برتراست.
البته امروزه سرویس دهی در بخش های مختلف کتابخانه از سوی مسئولین این قسمت به داشجویان و اساتید اهمیتی به مراتب بیشتر از رکوردهای موجود در کتابخانه پیدا کرده است. تورم نیرو، عدم بکارگیری نیروهای آموزش دیده در امر کتاب و کتابداری، تعداد محدود کامپیوترها در قسمت کتابخانه و از میز و صندلی سخت و نامناسب گرفته تا ناآرامی در فضا به علت عدم جداسازی قسمت های کتابخانه از یکدیگرو ... ، همه و همه را از معضلات بزرگ علوم اجتماعی تهران در امر کتابخانه باید به حساب آورد.
وجود 450 کامپیوتر فقط در بخش کتابخانه ال اس ای را می توان شاهدی بر فضای وسیع و فراهم کردن سهولت برای استاد و دانشجو در قسمت کتابخانه این دانشگاه  قلمداد کرد. همچنین وجود سالن های متعدد مطالعه فردی و گروهی را می توان از دیگر امکانات آن به حساب آورد. بروشورها و کاتالوگ های مختلف در زمینه راهنمایی دانشجو برای شناخت بخش های متعدد نیز از جمله محاسن این کتابخانه در سرویس دهی به کاربران می باشد.

•    پشتیبانی در حوزه IT : یکی از سرویس هایی که یک دانشگاه در زمینه کمی ( مانند گردآوری کامپیوترهای مناسب با توجه به تعداد دانشجویان) و کیفی ( مانند بروز رسانی سایت دانشگاه و ایجاد کردن وب سایتی کارامد ) به دانشجویان ارائه می کند، پشتیبانی در حوزه IT می باشد. این معیار یکی از معاعیری است که فقدان و یا عدم برنامه ریزی مناسب در به روز نگه داشتن و مدیریت آن باعث اختلالات فراوانی در روند تحصیل دانشجویان می گردد.
در زمینه کمی، ال اس ای امکانات فراوانی را در اختیار دانشجویان خود قرار می دهد. ارائه حدود 600 کامپیوتر در بخش سایت و ایجاد کردن 100 ایستگاه برای کامپیوترهای شخصی را می توان گامی مهم در جهت ایجاد فضای مناسب آموزشی برای دانشجویان از سوی این دانشگاه قلمداد کرد.
همچنین بروز رسانی وب سایت و قرار دادن تمام اطلاعات موجود در دانشگاه از اخبار و اطلاعیه ها گرفته تا متن پیاده شده سخنرانی های کلاسی، نسخه صوتی و ویدئویی اکثر واحدهای تشکیل شده در آخر هفته بر روی وب سایت، ساعات برگزاری کلاس ها، محل تشکیل شان، نام استاد مربوطه، اهداف و سیلابس هر واحد و لیست آنچه که باید برای هر واحد خوانده شود، همه وهمه در وب سایت این دانشگاه (www.LSE.co.uk) قابل مشاهده است.
با بررسی نکات فوق الذکر و نگاهی اجمالی بر وب سایت دانشگاه ال اس ای، کاستی ها و کمبودهای موجود در وب سایت دانشکده علوم اجتماعی کاملا آشکار می گردد و دیگر نیازی به ذکر ضعف های موجود نیست، چرا که این ضعف ها توسط هر دانشجویی که یکبار به وب سایت دانشکده رجوع کرده باشد کاملا واضح وآشکار است.

پرداختن به معضلات و مشکلات در زمینه گردآوری امکانات برای بهبود بخشیدن به فضای آموزشی و ارائه خدمات به روز به دانشجویان و اساتید، مسئله ای است که می توان در توضیح و تشریح آن دلائل بسیاری را اقامه نمود که از نقطه نظر نگارنده این سطور مجال پرداختن بدان ها در این نوشتار کوتاه فراهم نیست. لذا در ادامه مطلب سعی می کنم با توجه به معیار های تحصیلی و مطالعاتی دانشجویان در حال تحصیل در دانشگاه های برتر دنیا مانند ال اس ای نکاتی برای حرکت قدم به قدم با این دانشجویان را متذکر شوم.
در بحث تفاوت امکانات آموزشی میان دانشگاه ها مطالبی به رشته تحریر درآمد و مواردی هر چند کوتاه و مختصر در قیاس میان آن ها ذکر گردید. اما در اینکه امکانات ما در مقایسه با این دانشگاه در سطح پایینی به سر می برد شکی نیست ولی شاید مسئله اساسی را بتوان متوجه بکارگیری این امکانات آموزشی و استفاده از آن ها از سوی دانشجویان در سطح دو دانشکده به حساب آورد.
بر طبق آنچه نگارنده این سطور معتقد است، اکثر دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی از همین امکانات موجود نیز، بهره کافی  را نمی برند. این مطلب را می توان مثلا در میزان استفاده دانشجویان از محصولات بخش مرجع و یا استفاده از کتابخانه الکترونیک و یا استفاده از نشریات و ژورنال های الکترونیکی که دانشکده مشترک است و فقط از درون دانشکده می توان به منبع غنی از مقالات بصورت (Fulltext) دسترسی پیدا کرد، مشاهده نمود. اینکه چرا دانشجویان از بسیاری از رخداد ها و یا امکانات آموزشی دانشکده بی خبرند را می توان معلول علل زیادی از جمله اطلاع رسانی ضعیف و یا بی مسئولیتی پاره ای از تشکل های دانشجویی که این وظیفه را بر عهده دارند و یا بی انگیزگی و سر در گمی خود دانشجو  دانست، اما وجود این مسائل خود گویای مشکلات عمقی و ریشه ای ما در روند علم آموزی و تحصیل است.
ضعف در سیستم آموزشی، کمبود امکانات در دانشکده، رکود، رخوت و عدم انگیزه ای  که در میان اساتید و دانشجویان در اینجا به چشم می خورد را می توان به دلائل بسیاری نسبت داد که ظرفیت پرداختن بدان در این نوشتار موجود نیست.
لذا سعی اینجانب بر این است تا در ادامه این نوشتار، با رویکردی ایجابی توصیه هایی را برای بهبود کیفیت آموزشی دانشجویان و معاعیر لازم برای حرکت هم طراز و هم سطح با دانشجویان برتر دنیا، متذکر شوم. این معیار ها مبنتی بر تجربه شخصی اینجانب از مصاحبه با اساتید، دانشجویان ایرانی در حال تحصیل در خارج از ایران و مطالعه سایت دانشگاه های معتبر و اطلاع از روند تحصیلی هر یک از آن ها می باشد.
ظاهرا با رعایت اصولی می توان با وجود بودن در ایران و عدم حضور در دانشگاه های مطرحی همچون مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه لندن و نیز عدم دسترسی به امکانات گردآوری شده در این مراکز، در سطح علمی آن ها فعالیت نمود وبه اصطلاح خود را به روز نگه داشت. موارد متعددی برای این مهم وجود دارند، اما اینجانب سعی می کنم در ذیل به پاره ای از مهمترین آن ها اشاره ای کوچک داشته باشم.


•    نقش کلیدی و راهبردی زبان : اصلی ترین معیاری که دانشجویان دانشگاه های سراسر دنیا ملتزم بدان هستند را شاید بتوان در زبان خلاصه کرد. اهمیت زبان به طور کلی و عمومی شاید برای همه، جا افتاده باشد. اما دانشجویان رشته های علوم اجتماعی به ویژه جامعه شناسی باید توجه داشته باشند که به علت خاستگاه غربی این رشته، ضعف در زبان تا اندازه زیادی میان دانشجو و فضای علمی موجود در دنیا فاصله می اندازد. در این راستا رجوع به ترجمه و ملازمت و مصاحبت با آن نیز زیاد عقلانی به نظر نمی رسد، چرا که به ندرت کتاب هایی با ترجمه سلیس و روان منتشر گشته و در اختیار دانشجو قرار می گیرد و اصلا بسیاری از کتاب ها و مقالات خوب و مفید هنوز به فارسی ترجمه نشده اند. لذا توصیه می شود دانشجویان حتما زمانی در روز را به تقویت زبان انگلیسی اختصاص بدهند چرا که سعی و تلاش دانشگاه های معتبر جهان نیز بر بالابردن توانایی دانشجویان در نوشتن و صحبت کردن به انگلیسی استوار است. همچنین متذکر می شوم که دانشجویان برتراقدام به یادگیری یک زبان خارجی در هر سال تحصیلی می کنند. بنابراین امروزه دو زبانه و سه زبانه بودن در بین دانشجویان در دانشگاه های مطرح امری عادی و مرسوم تلقی می شود. در خصوص یادگیری زبان دوم و سوم دانشجویان غالبا در زمینه  حوزه های تخصصی خود اقدام به یادگیری زبان های دیگر می کنند. در آخر می توان گفت که کلید ورود به رقابت در سطحی بین المللی و به اصطلاح به روز نگه داشتن خود و فعالیت گام به گام با دانشجویان برتر دنیا زبان است.
•    مطالعات جهت دار و داشتن حوزه های تخصصی : یکی از تفاوت های اصلی میان دانشجویان اینجا با دانشجویان برتر دنیا را می توان در نداشتن مطالعات جهت دار و عدم داشتن حوزه های تخصصی عنوان کرد. پراکنده خوانی آفتی است که متاسفانه گریبانگیر بسیاری از داشجویان علوم اجتماعی می باشد. امروزه تاکید زیادی به رویکرد های تخصصی وجود دارد و با توجه به شکسته شدن علم و شاخه ای شدن آن مطالعه در تمام زمینه ها و اکتساب تخصص در آن ها امری دور از ذهن به نظر می رسد. مشکل عمده دانشجویان در دانشکده را می توان در نداشتن حوزه های تخصصی و مطالعات جهت دار ذکر کرد. اکیدا توصیه می شود که دانشجویان در ابتدا علائق خود را پیدا کرده و سعی در تخصصی کار کردن در حوزه علائق داشته باشند و مطالعات شان جهت دار و در همان زمینه باشد. امروزه نه تنها اساتید بلکه دانشجویان در بدو ورود به دانشگاه به حوزه خاصی اقبال کرده و سعی در متخصص شدن در آن زمینه را دارند. وجود دپارتمان های مطالعات منطقه ای (Area Studies) را نیز می توان دلیلی بر تاکید مراکز آموزش عالی در سطح جهان بر رویکرد های تخصصی دانست. تخصصی کار کردن باعث می شود تا دانشجو نظم ذهنی پیدا کند و در اطراف یک موضوع بتواند به بحث و تحقیق و نگارش علمی دست بزند. خاصیت دیگر تخصصی کار کردن را می توان در شناخته شدن در مجامع علمی عنوان کرد. کار کردن دانشجو در یک حوزه خاص باعث می شود که هم به ادبیات و واژگان مخصوص آن حوزه آشنا گردد و هم مورد ارزیابی ونقد دیگران قرار بگیرد.
•    خواندن راهبردی و جمع آوری اطلاعات(ِData Base) : مسئله دیگری که شاید بتوان از موانع بر سر راه دانشجویان در دانشکده ارائه کرد، شیوه های نادرست خوانش کتاب و عدم جمع آوری ِData از موضوع مورد مطالعه است. یکی از مشکلات عدم بهره گیری کامل و استفاده کافی از کتاب مورد مطالعه از سوی دانشجویان می باشد. خواندن کتاب های متعدد و عدم بهره بردن کافی از هر کدام و به اصطلاح گذاشتن رد پا در ذهن، مسئله اساسی دانشجویان می باشد. توصیه می شود دانشجویان در هنگام مطالعه کتاب اقدام به کنارنویسی ( نوشتن نکات مهم هر پاراگراف در کنار صفحه) و در آوردن فهرست ثانویه از کنار نویسی های نگاشته شده نمایند. این کار دو فایده مهم برای دانشجو دارد، یکی آنکه در فراهم آوردن Data Base برای نگارش مقالات احتمالی به دانشجو کمک می کند و دیگر آنکه دانش کافی را به ذهن خواننده منتقل می کند. لذا می توان متذکر شد که هر فرد  به اندازه ای کتاب خوانده که در ذهن دارد. این در ذهن داشتن به معنای بحث و نظر پیرامون مفاهیم کتاب و نیز نگارش مطلبی در مورد آن کتاب یا مقاله می باشد. از این رو یکی دیگر از ویژگی های دانشجویان برتر آن است که اگر در ماه یک کتاب و یا مقاله را مورد مطالعه قرار دهند آن را در ذهن دارند و به مفاهیم آن مسلط اند. بنابراین اکنون رقابت در زیادخوانی نیست بلکه رقابت در درست خوانی و استفاده بهینه از مطالب کتاب یا مقاله است. از این رو توصیه اکید به دانشجویان می گردد که پس از انتخاب حوزه تخصصی به جمع آوری اطلاعات از کتاب، مقاله، روزنامه، مجله و هر سند دیگری که مرتبط با موضوع باشد اقدام نموده و در جهت مطالعه صحیح برای نگارش های احتمالی در آینده کوشا باشند و سعی و تلاش شان بر این باشد که این مطالعات ترجیحا به زبان اصلی باشد. دانشجویان دقت داشته باشند که دوره کارشناسی دوره جمع آوری اطلاعات است برای دوره کارشناسی ارشد. بنابراین دوستان باید نسبت به موضوعاتی که بدان ها علاقه مندند از هم اکنون اقدام به جمع آوری اطلاعات کنند.
•    استفاده از کامپیوتر و اینترنت و به روز بودن : شاید بتوان میزان کار با کامپیوتر و استفاده از اینترنت برای به روز بودن را معیاری برای تفکیک دانشجویان قوی از دانشجویان ضعیف محسوب کرد. در این راستا دانشجویان قوی را می توان از میزان توانایی هایشان در استفاده بهینه از کامپیوتر و اینترنت شناخت. داشتن توانایی هایی مانند تایپ سریع (هم به فارسی و هم به انگلیسی)، تسلط بر برنامه هایی مانند پاورپوینت (Power point) و Word برای یک دانشجوی علوم اجتماعی ضروری محسوب می شود. دانشجویان باید دقت کنند که رشته ای که در آن تحصیل می کنند بسیار و بسیار و بسیار به نوشتن استوار است. اساسا نوشتن از مشکلات عمده ای است که دانشجویان از آن رنج می برند. توصیه می شود دانشجویان بصورت روزانه یا هفتگی اقدام به نگارش سطوری در حوزه های مورد علاقه بکنند و به فکر انتشار آن باشند. چرا که تا زمانی که دانشجو اقدام به نگارش و انتشار مطلبی از خود نکند، مورد ارزیابی قرار نمی گیرد و متوجه ایراداتش نمی شود. خلاصه آنکه دانشجو باید در هفته زمان هایی را به نگارش یک نوشته علمی اختصاص دهد و سعی در انتشار آن نوشته در ظرفیت های موجود برای انتشار در دانشکده و یا خارج دانشکده نماید خواه بصورت چاپی و یا قرار گرفتن در فضای مجازی. باید توجه داشت که این نوشته سوای از تحقیقاتی است که از سوی اساتید و به عنوان کار کلاسی به وی محول می شود. بلکه باید توجه داشت که این نوشته در راستای موضوع مورد علاقه و تخصصی باشد که وی انتخاب کرده است. همچنین یکی دیگر از معیارهایی که دانشجویان برتر بدان شناخته می شوند را می شود در استفاده بهینه از اینترنت ذکر کرد. یک دانشجو باید در استفاده از موتورهای جستجو برای آگاهی و دریافت منابع موجود در حوزه مورد مطالعه اش توانا باشد. همچنین می توان توانایی یک دانشجو را در میزان شناخت از سایت های علمی مربوط به کارش و حجم اطلاعاتی که از وب برداشت می کند و به میزان دانشی که از آن می گیرد مورد ارزیابی قرار داد.
•    و بسیاری دلائل دیگر که این نوشته را طاقت آن نیست ....


فحوای تفضیلی این کلام را می توان تلاش نگارنده این اثر در گشایش فتح بابی در زمینه مسائل آموزشی و پیچیدگی هایش در ایران و سایر نقاط جهان به شمار آورد. اما آن چه که مورد نظر نگارنده این سطور بوده فقط یادآوری نکاتی چند به دانشجویان گرامی می باشد و گرنه چه بسا که این ها خود دغدغه تمامی ما بوده و فقط از چشم انداز اینجانب مطرح گردیده است. در خصوص مقایسه امکانات آموزشی دلائل بسیاری وجود داشته که اینجانب فقط دو مورد آن را مورد اشاره قرار داده ام. نیز پیرامون توصیه ها سعی بر این بوده است که فقط با ذکر نکاتی پیش پا افتاده و مختصر در روشن شدن هر چه بیشتر ضمیر دانشجویان در مورد مسائل علمی و آموزشی نقشی را بر عهده داشته باشم.
انتقادات موجود در متن از فضای دانشکده به هیچ عنوان منکر پتانسیل ها و امکانات موجود در دانشکده نیست، اما دلیل آن را می توان در اعتقاد نگارنده به این که تعریف، مسئله ای را حل نمی کند و باعث پیشرفتی برای ما نمی شود، قلمداد کرد.
رویکرد های ذکر شده در این نوشته حقیقتا کامل نبوده و مورد نقد وجرح می باشد. امید است که در فرصت های دیگر بتوان بطور کامل تر و دقیق تر به این موضوعات پرداخت.   

منبع

نوشتار حاضر بر اساس پاره‌ای از اطلاعات موجود در سایت مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه لندن (www.lse.ac.uk ) و تجربیات خود نگارنده از مصاحبه با اساتید و دانشجویان در حال تحصیل در خارج، به رشته تحریر در آمده است.