معرفی «مجموعه مقالات دومین همایش ملی آسیب های اجتماعی در ایران، خرداد 91»

معرفی «مجموعه مقالات دومین همایش ملی آسیب های اجتماعی در ایران، خرداد 91» جلد یکم: آسیب های اجتماعی خانواده (نابسامانی، خشونت، طلاق)

مقالات دومین همایش ملی آسیب های اجتماعی در ایران در نُه جلد به چاپ رسیده است که هر مجلد به موضوعی خاص در باب این آسیب‌ها می پردازد. میر طاهر موسوی، دبیر این همایش در دیباچه ای بر این مجموعه مقالات، پس از ذکر اهمیت پرداختن به آسیب های اجتماعی چنین می نگارد: « نخستین همایش ملی آسیب های اجتماعی را انجمن جامعه شناسی ایران با همت والا و ستودنی استاد ارجمند، شادروان دکتر محمد عبداللهی، ریاست وقت انجمن، در سال 1381 برگزار کرد و مجموعه مقالات همایش نیز متعاقبا در شش جلد متشر شد که از جمله منابع ارزشمند علمی و پژوهشی برای اساتید، دانشجویان و پژوهشگران این حوزه بوده است.

تمهید مقدمات برگزاری دومین همایش ملی آسیب های اجتماعی نیز از سال 90 صورت گرفت تا اولا تکرار این واقعه ی علمی باشد و به عنوان سنتی ماندگار و منظم تکرار شود و تغییرات رخ داده در جامعه با نگاه علمی و موشکافانه ی محققان رصد و چاره اندیشی شود؛ ثانیا پاسداشتی باشد از مقام علمی استاد دکتر محمد عبداللهی».

موسوی، البته به دشواری های برگزاری چنین همایشی در کسب مجوزها اشاره می کند؛ همچنین وضعیت آمار در مورد مسائل اجتماعی، نگاه مکانیکی و غیر علمی به مساله ی تغییرات اجتماعی و نیز آسیب زدگی «علم آسیب شناسی» را نقد می کند، او «نگاه سیاسی و رویکرد ایدئولوژیک، روزمره شدن، کوچک نمایی و بزرگ نمایی تفسیر و تحلیل آسیب ها بدون یک دستگاه نظری کارآمد» را دغدغه های امروز حوزه ی آسیب شناسی می داند.

با توجه به اهمیت چنین همایشی و ضرورت پرداختن به مسائل و آسیب های اجتماعی با رویکردی علمی، ما به معرفی این مجموعه می پردازیم.

جلد یکم این مجموعه «آسیب های اجتماعی خانواده (نابسامانی، خشونت و طلاق)» را مورد بررسی قرار می دهد که شامل 14 مقاله ی علمی در این زمینه است. در اینجا تلاش می کنیم با توصیفی از کلیت این مقالات به معرفی این مجلد از مجموعه بپردازیم. 10 مقاله از این مقالات به بررسی عوامل تاثیر گذار بر طلاق، خشونت علیه زنان و ناسازگاری در خانواده می پردازند. این مقالات عمدتا با توجه به مبانی نظری حاکم بر مقاله، یک یا چند متغیر مستقل (همچون: تحصیلات، حمایت و سرمایه ی اجتماعی، تعهد، ساختارپدرسالارانه، یادگیری، رسانه ها، باورهای غیر منطقی، جامعه پذیری، توسعه و غیره) تعیین شده و وابستگی مساله ی مورد بحث (طلاق و خشونت برای مثال ) به آن ها سنجیده می شود. روش کار عموما کمی و پرسشنامه ای بوده است و نمونه ها در شهرهای مختلفی مورد سنجش قرار می گیرند؛ البته مقاله ای نیز از طریق تحلیل محتوای دو روزنامه ی جام جم و همشهری به بررسی متغیرهای موثر بر خشونت خانوادگی می پردازد. از این ده مقاله که بگذریم،  مقاله ای به بررسی «تحولات نگرشی و تغییرات ساختاری پیش روی خانواده ی متعارف ایرانی (بر اساس تحلیل ثانویه ی داده های ملی)» می پردازد که تحولات در زمینه ی نگرش درمورد ضروری بودن ازدواج، الگوی همسر گزینی، سن ازدواج، میزان قبح روابط جنسی خارج از چارچوب ازدواج، اهمیت فرزندآوری، نگرش های جنسیتی سنتی و امثالهم را مد نظر قرار می دهد. مقاله ای در چارچوب جامعه شناسی ادبیات به بازتاب «خشونت علیه زنان» در آثار صادق هدایت می پردازد و انواع خشونت علیه زنان، از جمله جسمی، جنسی، روانی، مالی و اجتماعی را که در دوره ی تاریخی خاص صادق هدایت رواج داشته است در متون او بررسی می کند. در نهایت دو مقاله نیز، مقالات آسیب شناسی اجتماعی خانواده را (یکی در شهر تهران و دیگری در سراسر کشور) مورد بررسی قرار می دهند و به فراتحلیل می پردازند. در یکی از این مقالات با عنوان «فراتحلیل پژوهش های طلاق در کلان شهر تهران» داده هایی ارائه می شود که بسیاری از آنها در مورد مقالات گردآمده در این کتاب نیز صادق است. برای مثال در این مقاله ذکر می شود «اغلب تحقیقات در سطح نظری از نظریه های روان شناسی استفاده کرده اند» که این حکم تا حدی درمورد مقالات این کتاب نیز صدق می کند؛ یا در مورد راهکارهای حل مساله ی طلاق «آموزش برای ازدواج از سوی جامعه» را دارای بیشترین فراوانی می داند که در این کتاب نیز دیده می شود.

در طرح آسیب های اجتماعی خانواده، می توان نقدهایی را به این مجموعه مقالات وارد کرد. برای مثال جای خالی طرح مساله ی خانواده های تک سرپرست، زنان سرپرست خانوار، وضعیت فرزندان طلاق و همچون آن در این مجموعه محسوس است. بعلاوه، پیاده سازی عمومی نظریات غیربومی، استفاده از معیارهای سنجش از پیش معین و پرسشنامه های آماده (در برخی موارد) رویکرد عمومی مقالات را محدود به بررسی برخی متغیرها ساخته است و موجب شده تحلیل واقعیت به درستی و به صورت جامع صورت نگیرد. به نظر می رسد، آزمایش نظریات مختلف از طریق سنجش نمونه ها می بایست مقدمه ای برای پیشروی بیشتر در شناخت مساله و تبیین همه جانبه تر واقعیت باشد. در این صورت بهره گیری از نتایج این پژوهش ها و پیشبرد آنها در ابعاد گسترده تر، راه را برای شناخت دقیق تر آسیب های اجتماعی و کمک به حل آنها خواهد گشود که این امر مستلزم ادامه یافتن چنین همایش هایی، به کار افتادن سازوکار نقد صحیح و گفتگوهای فراگیر درباب این موضوع است.