رگص السیف ؛ سنتی دیرینه در نزد مردان عرب

احمد امین غزی

رقص ها وبازیهای سنتی هر قوم از مهمترین شاخصهای فرهنگی آن قوم بوده که مردم شناسان بدان وسیله و در کنار بقیه سنتها و نمادها میتوانند تا حدود زیادی علایق ، تاریخ و روحیات قوم مذکور را مورد بررسی و کاوش قرار دهند .این سنت ها  آنقدر زیبا و شگفت آور هستند که بعد از گذر قرن ها هنوز در نزد بعضی اقوام احیا میشوند.

در این باره میتوان به رقص ها و پایکوبیهای محلی مردم عرب همچون هچع ،هدسه ، رگص السیف یا همان رقص شمشیر، چوبیه، احچیمی و . . . اشاره کرد. که در بین آنها  رقص شمشیر  از قدیمیترین سرگرمیهای مورد علاقه مردم عرب مخصوصا عرب های اهواز ، فلاحیه ،محمره ،خفاجیه ،تستر و ... بوده است .

شمشیر در نزد مردم عرب در طول تاریخ  به جز آنکه یکی از ادوات جنگی ودفاعی بوده،  بیشتر نمادی برای عزت و شکوه و نیز برای ابراز ابداع فنیشان با زینت بخشیدن آن با احجار کریمه بوده است. و شمشیر تا جایی در فرهنگ اسلامی ، عربی  آنها جا باز کرده است که نام بسیاری از زنان و مردان خود را به نام های آن میگذاشتند : هند، مهند ، سیف ، صمصام ، حسام ، فیصل ، قاطع و . . .

مردم عرب تا قبل از ورود اسلحه های نوین به زندگیشان ،از شمشیر همیشه به عنوان وسیله ی مهم دفاعی به خوبی یاد کرده اند وشمشیرهای خوب و بران را به عنوان تعیین کننده نتیجه جنگ میشناختند ، وشمشیر را عزیز دانسته ، و حتی برای شمشیرهایشان نام نیز برمیگزیده ودرباره آنها شعر و قصاید بسیار، میسرودند . آنها حتی توانسته اند شمشیرهای برنده جنگ را با وجود برندگی و خون آلود بودنشان جامه ی زیبای عشق و مهر و محبت بپوشانند .

عنتره بن شداد عبسی یکی از شاعران بزرگ قدیم در وصف معشوقه خود میگوید :

»در آن هنگام که نیزه ها تن مرا میدریدند و شمشیرها از خون من میچکیدند تو را بیاد آوردم چرا که جرقه ی برخورد شمشیرها مرا به یاد درخشش و زیبایی دندانها ولبانت می انداخت. «

مردم عرب  اشعار مختلفی در مورد شمشیر دارند و آن را با صفات گوناگونی چون عادل میخوانند ،آنها  یک بیت شعر معروف در مورد شمشیر و بعضی نمادهای عربی دیگر را همیشه یاد میکنند که مضمون آن بدینگونه است : «شمشیر ، مضیف و دله [1]ارث آبا و اجدادیمان هستند و هرکس که روزگار با او خوش نبود به آنها پناه ببَرَد»

و دیگر اینکه در نزد عرب حتی برای در دست گرفتن شمشیر  سنت های خاصی اتخاذ میشد ،مثلا اگر شخصی میخواست شمشیری را به شخص دیگری که هم طبقه ی اجتماعیش بود، هدیه دهد ،میبایست  آن را با دست چپ تقدیم میکرد ،چرا که تقدیم آن با دست راست میتوانست به منزلت تسلیم شدن و خضوع محسوب شود و با دست راست هدیه دادن فقط برای افرادی همچون پدر ، شیخ ویا حاکم  که از او والا مقامتر بودند جایز میبود، و دیگر اینکه دو شیخ دشمن ، در هنگام صلح ، شمشیر را با دو دست به همدیگر تقدیم میکردند ،تا نشان دهند که در قدرت با هم برابرند، وخواهان برادری و اخوت هستند و در اینجاهاست که شمشیر یکی از نقش های زیبای خود را در صلح ایفا میکند .

عرب ها به جز جنگ از شمشیر در مراسم سنتی رقص و پایکوبی منظم در قبل از شروع جنگ ویا به هنگام استقبال از مهمان بلند مرتبه ، ویا مراسم عروسی و  ختم استفاده میکردند.

بعضی پژوهشگران تاریخ و آنتروپولوژی این پایکوبی به همراه شمشیر را سنتی اسلامی برای نشان دادن قدرت مسلمانان به دشمنان اسلام  بنا به اطاعت از آیه زیر میدانند{2}

﴿وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّکُمْ﴾.{3}

عرب ها دو نوع پایکوبی با شمشیر را اجرا میکنند ، در نوع اول که به هوسه و یا یزله موصوف است و بدون موسیقی بوده ، مردان با تشکیل دایره های منظم و تکرار قطعه شعرهای هماهنگ، شمشیرها را در هوا میگردانند و پاهای خود را به طور هماهنگ بر زمین میکوبند و در آن دایره به مانند طواف بر کعبه به دور محوری فرضی میچرخند و محل اجرای یزله را ،میدان، به معنای ساحت جنگ مینامند.

اما در نوع دوم که به رقص السیف به معنای رقص  شمشیر معروف است ، در صف های منظم ، ردیف وار و با حرکات موزون ، قطعه شعرها و شعارهایی را به همراه دهل و کرنا و بقیه آلات موسیقی خاص خود ، تکرار میکردند وشمشیرهای خود را در هوا به چرخش در می آورند و با حرکت های  یکسان پاهای خود را به زمین میکوبیدند و آهنگ و موسیقی شعر را با رقص و پایکوبی خود وفق میداده وهمگون میساختند . و همچنین با حرکت های شبه پهلوانی در هنگام رقص  قدرت بدنیشان را به معرض نمایش قرار میدهند.این پایکوبیها در روحیه انسانی و در تعالی ارزشهایشان نقش بارزی را ایفا مینمود.

ناگفته نماند بنا به گفته کهنسالان عرب ،در قدیم ،رقص شمشیر سواره بر اسب نیز اجرا میشد ، و آن نیز زیبایی توصیف ناپذیری را در کنف خود به همراه داشت.

در هر دو نوع سواره و پیاده افراد کنار هم می‌ایستند و ایستادن کنار هم نیز به‌ معنای یک سد برای دفاع از سرزمین آبا واجدادیشان است. این رقص بیشتر در اعیاد اسلامی چون عید فطر به پا میشود وتابحال هیچ ارتباطی بنا بر صوفی بودن آن پدیدار نشده است .

سر اوستن هنری لایارد دیپلمات انگلیسی که بین سالهای 1840 و 1842 در زمان حکومت شیخ ثامرکعبی وهنگام پناهنده شدن محمد تقی خان بختیاری در نزد  شیخ کعب ، به  به شهر فلاحیه(شادگان کنونی) ، مرکز حکومت بنوکعب ، سفر نمود، مردم عرب را در هنگام ادای رقص های جنگی و پایکوبیهای سنتی در اعلام آمادگی خود برای جنگ با معتمد الدوله ،حاکم گرجی که برای اسیر کردن محمد تقی و تصرف سرزمین بختیاری لشکر کشیده بود، مشاهده کرد ، و رقص شمشیرشان را اینگونه توصیف نمود :

«در این موقع دستجاتی از طوایف و قبائل کعب در حالیکه پرچمهایی در دست داشتند" با آوای دهل و کرنا " وارد فلاحیه میشدند و مرتب سرودهای رزمی میخواندند. هنگامیکه وارد شهر میشدند ، شیخ خود را در میان میگرفتند و دورش حلقه میزدند و هلهله کنان سرود میخواندند ، و آوای جنگ سر میدادند و اشعاری در مذمت دشمنان و ستایش شیخ ثامر میخواندند : ثامر شعله سوزانی است ، ثامر شیر جنگی است ، آنان با خواندن این اشعار " شمشیر های خود را در هوا به چرخش در می آورند " و بعضی ها هم با تفنگ های  فتیله ای که در دست داشتند شلیک مینمودند . {4}»

در اینجا این خاور شناس انگلیسی به طور دقیق ، رقص شمشیر همراه با دهل و کرنا  را در نزدیک به صد وهشتاد سال پیش به زیبایی توصیف کرده است .و دیرینگی این نوع رقص در میان مردم عرب را جاودان کرده است .

لایارد از  روحیه جنگی عرب ها  شگفت زده شده بود که چگونه توانستند با کمترین امکانات از خان بختیاری که در نزد آنها پناه برده بود بدون هیچ طمعی حمایت کنند و معتمد الدوله و لشکریانش  را با آنهمه توپ و تفنگ شکست دهند و به بیرون برانند . اینجاست که میبینیم آن پایکوبی ها و رقص شمشیرها بی تاثیر نبوده است .

بعد از ورود اسلحه های گرم به زندگی عرب های جهان، شمشیر کارایی جنگی خود را از دست داد و دیگر فقط در پایکوبیها و رقص های محلی و یا به عنوان زینت در مضیف ها یا همان اتاق های پذیرایی بر دیوار ها آویزان میشود . مثلا شبیه اولین شمشیر صیقل شده برای دفاع از اسلام یعنی ذوالفقار نیز  زینت بخش ، خیلی از خانه ها بوده است.

 در پایان باید گفت هنوز که هنوز است  مردمان عرب ، مخصوصا  جوانانشان، توجه خاصی نسبت به این رقص محلی با این سلاح به عنوان نمادی برای صلح و همزمان به عنوان نمادی برای نشان دادن قدرت مدافعان ازسرزمین وجود دارد .

 

منابع:

[1] دله ومضیف وسیف تاریخ اهلنا – کلمن یلچه الضیم الهن تعنه - مضیف : اتاق پذیرایی به عربی و در اینجا نشان از مهمان نوازی دارد – ظرف قهوه عربی دله نام دارد

[2] سید سعید حبیب الصناع - مجله الواحة  - 4 / 9 / 2006م -  ص:28

)[3] و در برابر آنها آنچه توانستید از نیروى انسانى، سلاح‏هاى روز و هزینه نبرد) و اسبان بسته و آماده شده (وسایط نقلیه مناسب) آماده سازید که بدین وسیله دشمن خدا و دشمن خود و دشمنان دیگرى را غیر آنها که شما آنها را نمى‏شناسید، خداوند آنها را مى‏شناسد، بترسانید. و هر چیزى که در راه خدا انفاق کنید (در روز جزا) به طور کامل به شما داده خواهد شد و بر شما هرگز ستم نمى‏رود (از حقتان کاسته نمى‏شود) - سوره : الانفال آیه 60

[4] سفرنامه سر اوستن هنری لایارد  ، انتشارات وحید ، مترجم : مهراب امیری ، بخش هشتم ص 200

 

پیوست	اندازه
25643.doc	328.5 KB