زمین از چشم ماهواره

ملیحه درگاهی

در بیستم نوامبر ماهواره ها تصویری از برف تازه را که بر دامنه رشته کوههای هیمالیا، واقع در آسیای مرکزی باریده بود ثبت کردند [1]. رطوبت لازم برای بارش برف در این قسمت از رشته کوه به طور عمده توسط بادهای موسمی تابستانی حاصل شده است. رشته کوهها سدی طبیعی را شکل می دهند که مانع رسیدن رطوبت موسمی به فلات تبت واقع در شمال می شود. چنین روندی دشتهای جنوب کوهستان را سرسبز و سرشار از زندگی گیاهی می کند درحالیکه بیشتر بخشهای فلات تبت قهوه ای رنگ و نسبتا غیر قابل کشت هستند. غباری که در کناره‌ی جنوب غربی تصویر بر فراز هندوستان مشاهده می‌شود، به احتمال زیاد ناشی از آتشی است که برای مهیا کردن زمین جهت کاشت محصول بر پا شده است.

ایالت پنجاب به عنوان ناحیه حاصلخیز هندوستان شناخته می شود. یکی از محصولات جانبی چنین تولید غذاییِ متمرکزی دود است. در ماه نوامبر کشاورزان به طور معمول برداشت برنج و کاشت گندم دارند. آنها پس از برداشت برنج بقایای گیاهی باقیمانده را می سوزانند تا زمین را برای کشت بعدی آماده کنند، این عمل را سوزاندن برنج یا کلش می نامند. در پنجم نوامبر آتش سوزی کاه و کُلش گسترش زیادی یافت. در این تصویر [2] خطوط قرمز مکانهای تقریبی آتش‌سوزی را نشان می دهند، زمینها نیز به طور کلی قهوه ای رنگ هستند.

این قبیل آتش سوزی ها انواع مختلف ذرات و گازها را وارد اتمسفر می کنند که از جمله آنها مونواکسید‌کربن دودی شکل و دی‌اکسید‌نیتروژن هستند. غباری که بر فراز پنجاب ایجاد می شود به ندرت همانجا باقی می ماند. در اغلب اوقات به هنگام آتش سوزی دود بیشترین قسمتهای جلگه سند و گنگ را فرا می گیرد و میلیونها نفر از ساکنین این جلگه پرجمعیت را در معرض افزایش سطح آلودگی هوا قرار می دهد [3].

تصویر فوق [4] که در 2 نوامبر گرفته شده طوفان گرمسیری چاپالا در خلیج عدن را نشان می دهد. برای نخستین بار از زمانیکه ثبت تصاویر در دهه 40 آغاز شد، طوفان گرمسیری ریزش زمین در یمن را ایجاد کرد. بارندگی چاپالا خشکی، پوشش گیاهی پراکنده و چشم انداز سنگلاخی از صحرای یمن را به جای گذاشته است؛ تهدید جدی که زندگی قریب به یک میلیون نفر را متاثر از خود ساخته است. تصاویرِ با رنگ کاذب مناطق طوفان‌زده شرق یمن را قبل (چپ) و بعد (راست) از بارندگی چاپالا نشان می دهند.

در تصویر سمت راست سایه های آبی و سبز نواحی داری آب ایستا یا رونده را نشان می دهند؛ بخشهای قرمز اغلب مشخص کننده پوشش گیاهی هستند. شاخصه‌ی بیشتر قسمتهای منطقه بسترهای رودخانه ای زودگذر یا وادیهایی همچون وادی المسیله است. خطی از نقاط سبزرنگ – احتمالا آبگیر – شاید از میان بسترهای رودخانه ای کوچکتر، جنوب و غرب را از وادی به سمت ساحل طی می کند. در نزدیکی ساحل چندین کیلومتر زمین، شاید به دلیل بارندگی یا توفان شدید، به زیر آب رفته است.

همگام با پیشروی بهار در قطب جنوب و افزایش طول روز درجه حرارت بالا می رود، یخ دریا ذوب می شود و به دنبال آن نماهایی شگرف از منطقه که از فضا قابل رویت است گسترش می یابد. در تصویر دریافت شده [5] با رنگ واقعی از سواحل ماسون و اینگرید کریستنسن، انعکاس برف و یخ بسیار روشن است در حالیکه آب اقیانوس تقریبا سیاه به نظر می رسد. توده های یخ در آبهای نزدیک ساحل شناورند و خیلی دورتر از کناره‌ی اقیانوس، ذرات نازک سفید رنگ نشانگر یخهای نازکتر دریا هستند. برخی یخها به رنگ آبی روشن دیده می شوند – این یخها به هنگام ذوب شدن مقداری آب را جذب خود می کنند. قسمتهایی از تصویر در شمال غرب و شمال شرق ابرهای متراکم بر فراز یخ دریا را نشان می دهند. رنگ ابرها شبیه به یخ است ولی به لحاظ شکل الگوی معمول ابرها را دارند.

توده های یخی که از قطب جنوب جدا شده اند برای سالها روی آبهای اقیانوس جنوبی شناور باقی می مانند. این تصاویر [6] که در 27 نوامبر دریافت شده است صفی از کوهای یخ شناور دور از جزیره جنوبی گرجستان و در فاصله‌ی بیش از 1600 کیلومتری (1000 مایل) شرق و شمال شرق رأس جنوب آمریکای جنوبی را به نمایش می کشد. به نظر می رسد که برخی از این توده ها موجهایی را در اتمسفر ایجاد می کنند. فقط زمانیکه کشتی در پشت یک دنباله V شکل عازم دریا می شود، کوههای یخ مرتفع می توانند در پس یک پِیِ مشابه در سطح پایین ابرها حرکت کنند. کلی برانت، یک یخبندان شناس در مرکز پرواز فضایی گُدارد ناسا، می گوید: "رد پاهای ابر در بادپناه دو توده یخ بزرگتر، آشکارتر هستند، اما شما همچنین می توانید این تصویر را در پشت یکی از توده های یخ کوچکتر که دقیقا در جنوب بزرگترین توده یخ قرار دارد، ببینید."

حلقه ای از ابر در بالای دریای منجمد جزیره هِرد، واقع در اقیانوس هند، در حدود دو سوم از مسیر ماداگاسکار تا قطب جنوب، قرار گرفته است [7]. هنگامیکه باد تند و تیز به قله های بلند جزیره هرد برخورد می کند در احاطه سد کوهستان قرار می گیرد و بعد از آن به سمت مرکز خط اصلیِ جریان چرخش پیدا کرده و گردابهای کوچکی را در کناره بادپناه جزیره ایجاد می کند. جزیره‌ی ناهموار، کوهستانی و اغلب پوشیده از یخ هرد خالی از سکنه است، اگرچه خانه بسیاری از پرندگان و فکهای دریایی است. جزیره همچنین آتشفشان فعال قله ماسون را در خود جای داده و از سال 1947 بخشی از قلمرو استرالیا بوده است.

مانوآ لوآیِ هاوایی بزرگترین آتشفشان فعال بر روی زمین محسوب می شود و آخرین فوران آن در سال 1984 بوده است. در سپتامبر 2015 آتشفشان‌شناس‌ها پس از کشف تعدادی زمین‌لرزه کم‌عمق در نزدیکی قله آتشفشان و جنوب غربِ فوقانی منطقه شکاف، هشداری را مطرح کردند. دهانه طویل آتشفشان در مرکز این تصویر [8] منتهی الیه دهانه محسوب می شود. جریانهای گدازه‌ای سیاه به نظر می رسند؛ با گذر زمان رنگشان کمرنگ می شود و به خاکستری می گراید. پوشش گیاهی بسیار اندکی که در اثر جریانهای گدازه‌ای و ارتفاع بالا ایجاد شده است بر قله مانوآلوا دیده می شود.

ماهواره تِرای ناسا از بالای استرالیای جنوبی عبور کرده و این تصویر با رنگ واقعی را از منطقه صحرای خشک گرفته است. چشم‌اندازِ خشکِ قرمز و برنزه‌ای صحرا پیش‌زمینه زیبایی را تا کفه‌های نمک سفید و روشن ایجاد می کند. دریاچه اِیر (Eyre)، بزرگترین دریچه نمک و – هنگامیکه پر از آب می شود – بزرگترین دریاچه استرالیا، در بخش غربی واقع شده است. آب و هوای خشک – که یک قاعده محسوب می شود – به معنای آب خیلی کمتر است و در اثر آن اغلب کفه‌های نمک سفت، سخت و کاملا سفید می شوند. دریاچه‌ای که در مرکز واقع شده کاتی ساندا (Kati Thanda ) نام دارد. زمانیکه بارانهای موسمی سرازیر می‌شود دریاچه به بهشتی برای پرندگانی همچون پلیکانهای استرالیایی، مرغهای پادراز گردن قرمز و دیگر پرندگان آبی بدل می شود.

قاهره، پایتخت مصر، یکی از بزرگترین شهرهای آفریقای جنوبی به شمار می آید و بر ساحل رودخانه نیل، طولانی‌ترین رودخانه جهان، واقع شده است. رود نیل علت تضادهای قوی است که در عکس می‌بینیم. مرز باریک بین زمینهای سبز و بیابان زرد-قهوه‌ای واضح است [9]. رنگ سبز در امتداد خط ساحلی حاصلخیز رود نیل پوشش گیاهی انبوه را نشان می‌دهد، در حالیکه نواحی خاکستری به معنای تراکم شهری است. با این وجود در مناطق قدیمی‌تر واقع در شرق قهوه‌ای و اخرایی رنگهای غالب هستند. در سمت چپ تصویر می توان یک شهر جدید در بیابان را رویت کرد، به علاوه تا حدودی می توان زمینهای گلف متعدد و فرودگاه بین‌المللی را در بالا سمت راست مشاهده کرد.

رتبه بوتسوانا در میان عالی‌ترین تولیدکنندگان الماسهای برابر با گوهر دنیا قرار گرفت. بسیاری از الماسهای بوتسوانا از چهار معدن که در تصویر نشان داده شده است استخراج می شوند. قدیمی‌ترین و بزرگترین این معادن – اُراپا (راه‌اندازی در سال 1971) – در ربع فوقانی سمت چپ دیده می شود [10]. لتهاکین (Letlhakane) دومین معدن در سال 1975 بازگشایی شد و در سمت راست پایین تصویر قابل رویت است. دامشا (Damtshaa) واقع در مرکز فوقانی در سال 2003 گشایش یافت. کارو (Karowe) ، واقع در سمت چپ پایین، نیز در سال 2012 راه‌اندازی شده است.

دریای اژه (Aegean Sea) بین دو شبه جزیره بالکان در غرب و آناتولی در شرق قرار گرفته است [11]. یونان در انتهای جنوبی شبه جزیره بالکان قرار دارد در حالیکه ترکیه شبه جزیره آناتولی را پوشش می‌دهد. آبهای آبی دریای اژه که با شمار زیادی جزیره نقطه نقطه شده است را می‌توان در بین یونان و ترکیه مشاهده کرد. بیشتر جزایری که به نام جزایر اژه شناخته می شوند به یونان تعلق دارند. جزیره بزرگی که در جنوب واقع شده کرت (Crete) نام دارد و بزرگترین و پرجمعیت‌ترین جزیره در یونان محسوب می شود. شمال شرق دریای سیاه را در خود جای داده در حالیکه دریای مدیترانه در جنوب واقع شده است.

فضانوردی با استفاده از یک لنز با بزرگنمایی عالی تقریبا از تمام طول 10.5 کیلومتری (6.5 مایل) جزیره مانهیکی (Manihiki)، که در میانه اقیانوس آرام و در رشته جزایر دوردست کوک واقع شده، عکسبرداری کرد [12]. از فضا، مانهیکی نشانه‌های یک جزیره مرجانی کلاسیک با صخره‌های مرجانی در حاشیه و یک تالاب مرکزی را دارد. مرجانها در آبهای گرم و کم عمق زندگی می کنند که به رنگ آبی روشن در اطراف خط ساحلی اصلی و شمار زیادی جزیره کوچک درون تالاب قابل رویت است. اغلب جزایر مرجانی اصلی از سواحل شنی بدون پوشش گیاهی تشکیل شده‌اند؛ این جزایر به دلیل وجود مرجانهای مرده که توسط امواج شکسته شده‌اند به رنگ سفید یا کرم هستند. خاک تا بلندترین بخشهای این سواحل پیشروی کرده و پشتیبان غرفه‌های انبوه درختان سبز تیره است. چند تکه ابر روی آب سایه افکنده‌اند. دو شهر کوچک – تاهونو و توکاُ (Tauhunu and Tukao) – مانند خوشه‌هایی از وصله‌های درخشان کوچک به نظر می رسند که درون جنگل حکاکی شده اند.

در 5 نوامبر 2015 دو سد در جنوب شرقی برزیل فرو ریختند و سیلی از لجن معدن را به روستای بنتو رودریگز برزیل سرازیر کردند [13]. سیلابهای گل‌آلود ناشی از عملیات استخراج معدن سنگ‌آهن صدها خانه را ویران کردند، جان برخی از ساکنین را گرفتند و بسیاری دیگر نیز مفقود شدند. عکس سمت چپ روستای رودریگز و نواحی اطراف آن را در 11 اکتبر نشان می دهد؛ عکس سمت راست منطقه را در 12 نوامبر به تصویر می کشد.

نتایج به بار آمده از سیل مناطق فراتر از بنتو رودریگز را متأثر از خود ساخت. تصویر بالا چندین رودخانه دور از روستا را نشان می‌دهد که با فاضلاب و لجن آماسیده شده‌اند. در شرق تصویر، در بارا لونگا (Barra Longa) – روستایی در حدود 80 کیلومتری سد – ارتفاع آب رودخانه به 15 متر رسیده و موجب آب‌گرفتگی خانه‌ها شده است. بر اساس آزمایشات انجام شده‌ی مقامات بهداشتی شهرهایی که در 300 کیلومتری پایین رود مستقر هستند دسترسی به آب آشامیدنی ندارند.

این تصویر ماهواره‌ای درجه حرارت سطح دریا را در اکتبر 2015 نشان می‌دهد [14]. رنگهای قرمز-نارنجی به دمای بالاتر از حد طبیعی اشاره دارند که حاکی از پدیده ال‌نینو است، این پدیده به دلیل آبهای گرمتر از حد متوسط در منطقه استوایی شرق اقیانوس آرام روی می‌دهد. پیش‌بینی می شود که پدیده ال‌نینو در سرتاسر زمستان نیز ادامه یابد و احتمالا، تا پیش از محو شدن در اواخر بهار یا اوایل تابستان، در بین سه رخداد طبیعی قدرتمند از سال 1950 تا کنون قرار خواهد گرفت. ال‌نینو تأثیرت جهانی قابل ملاحظه‌ای را بوجود آورده است و انتظار می‌رود طی ماههای آتی الگوهای بارندگی و دما در سراسر ایالات متحده را متأثر از خود سازد.

در 12 نوامبر بخشهایی از کانادا و غرب ایالات متحده با آب و هوای زمستانی مواجه شدند، پس از بارش برف دشتهای جنوبی کانادا پوشیده از برف شدند [15].

انتهای شمالی کانال سویز [16] در امتداد مراکز شهری و تجهیزات بندریِ بندر سعید و بندر فوآد قرار دارد. عبور و مرور کشتی‌های محلی و تخلیه بار آنها در اسکله‌های زاویه‌ای شکل صورت می‌گیرد. در داخل کانال یک موج‌شکن طویل از کشتیها در مقابل بادهای غربی غالب و امواجی که در سرتاسر ورودی کانال دیده می شوند، محافظت می کند. آب گل‌آلود و قهوه‌ای روشنی که از دلتای نیل جریان پیدا می کند در مقابل کناره غربی موج شکن تلمبار می شود.

هر دو بندر در شاخه غربی کانال واقع شده‌اند. شاخه شرقی بویژه جهت اجازه دادن به کشتی ها برای حمل و نقل طولانی – عموما بین اروپا و آسیا، از طریق دریای مدیترانه – ساخته شد تا از ازدحام در بنادر انشعاب غربی جلوگیری کند. در سال 2014 مصر برنامه‌هایی را برای رفع مشکل شلوغی کانال با حفر کانال دیگری در موازات کانال فعلی، ارائه داد؛ راهداری‌های کانال ارز خارجی مورد نیاز بیشتری را برای مصر به همراه داشتند.

همزمان با گردهمایی رهبران جهان در پاریس برای شرکت در کنفرانس سازمان ملل متحدد در خصوص تغییرات آب و هوایی، ساکنین بیجینگ و دیگر شهرهای شرق چین با شدیدترین میزان آلودگی هوایی که کشور چین طی سال 2015 شاهد آن بوده است، مواجه شدند. تصویر فوق [17] که در 30 نوامبر گرفته شده غبار شدید، ابرهای در سطح پایین و مه را بر فراز شمال شرقی چین نشان می دهد. نواحی روشن‌تر ابرها یا مه هستند که به دلیل آلودگی هوا رنگ خاکستری یا زرد به خود گرفته اند. حائلی از مه خاکستری مناطق بدون ابر را در برگرفته که بیشتر اوقات مانع از رویت شهرهای واقع در مناطق کم ارتفاع می شود. در مناطقی که زمین قابل مشاهده است برخی چشم‌اندازها با برف پوشیده شده‌اند. مه و غبار تا صدها کیلومتر از بیجینگ تا جنوب غربی چین گسترش یافته و بویژه در نواحی کم ارتفاع دشت گانجونگ (Guanzhong) متراکم و انبوه است.

شهرها 70 درصد از انتشارات دی اکسید‌کربن جهانی مربوط به انسان را تولید می کنند. 50 شهر بزرگ جهان در کنار یکدیگر هر ساله گازهای گلخانه‌ای برابر با 2600 مگاتن دی‌اکسید‌کربن – بیش از برخی کشورها – ساتع می کنند [18]. در همین حال بسیاری از شهرهای جهان با سرعت چشمگیری در حال رشد هستند.

برخی از کلانشهرها با تصدیق تأثیرشان بر آب و هوا، اقدامات مهمی را برای کاهش گازهای گلخانه‌ای انجام داده‌اند. هدف برنامه لس آنجلسِ سبز این است که تا سال 2030 انتشار گازهای گلخانه‌ای از شهر لس آنجلس را تا 35 درصد کاهش دهد (در قیاس با ترازهای سال 1990).

هدف از توافق پاریس که توسط حدودا 200 کشور در پایتخت فرانسه در 12 دسامبر امضا شد این است که تا سال 2020 میزان گازهای گلخانه‌ای را تا 25 درصد کاهش دهد (در مقایسه با ترازهای سال 2004).

ادامه عکس ها را در فایل پیوست ملاحظه کنید.

منبع: گاردین