نقش سکوت در ارتباطات میان معلم و دانش آموزان

زهرا السادات قاضي طباطبايي

مطالعه ای بر روی دانش آموزان پایه ی اول دبیرستان دخترانه طلیعه
چکیده
     سکوت موضوعی است با دامنه بسیار گسترده که در ابعاد و حوزه های مختلف قابل مطالعه و بررسی است. در بسیاری از موقعیت ها و نقش هایی که افراد در زندگی روزمره در آنها قرار می گیرند، سکوت حضور دارد. درواقع این فقط گفتار و کلام نیست که می تواند حامل معنا و قابل تفسیر باشد، بلکه سکوت و بی کلامی هم دارای معنا است.
     پژوهش حاضر به بررسی مسئله ی سکوت در محیط آموزشی مدرسه و به تحلیل تنوع، جایگاه و نقش آن در ارتباطات میان معلم و دانش آموزان پرداخته است. در این میان شش موقعیت که در آنها، سکوت حضور دارد، مشاهده شد. بیشتر این موقعیت ها در دو گروه اجتماعی و شناختی قرار دارند. در کارکردهای اجتماعی سکوت با نقش هایی نظیر فاصله گذاری اجتماعی، کسب قدرت (تسلط) و ابزاری جهت کنترل و یا تنبیه روبرو هستیم. در مقوله شناختی نیز، سکوت دارای کارکردهایی از قبیل فرصت تفکر برای معلم و دانش آموز، وقفه های بین ارائه معلم و وقت صبر به منظور تامل دانش آموزان جهت پاسخگویی صحیح می باشد. اما گرچه تمام این سکوت ها در بافت آموزشی کلاس قرار داشته، اما معانی و تفاسیر متفاوتی دارند.
     نتایج تحقیق نشان می دهد سکوت هایی که در طول مدت کلاس و بخصوص آن دسته ای که در حین ارائه و پس از طرح پرسش توسط معلم به شکل فرصت اعمال می شود، نقش موثری در فهم مطالب مورد نظر و ارائه تدریجی آن از طریق پرسش و پاسخ و گشودن مباحث توسط خود دانش آموزان خواهد داشت. بر این اساس نه تنها بر میزان اعتماد به نفس و احتمال داوطلب شدن آنها افزوده می شود، بلکه می تواند راه مناسبی جهت ورود به سوالات و مباحثی شود که از سطح شناختی بالاتری برخوردار هستند.

واژگان کلیدی: وقت صبر، وقت تفکر، زمان پردازش شناختی، سکوت



مقـدمـه

     امروز زبان بعنوان یک پدیده پیچیده، از ضرورت های زندگی اجتماعی است و حتی می توان از زبان به مثابه ی یک نهاد اجتماعی سخن گفت. در واقع از زمانی که نوع بشر قادر به سخن گفتن شد و این توانایی را پیدا کرد که مفاهیم عینی و انتزاعی خود و حتی اندیشه را از خلال این امکان (زبان) بیان کند، به موازات تکامل خود شاهد پیچیده و تو در تو شدن محیط زندگی و اجتماعی-اش نیز شد.   
     زبان نیز در عرصه ی اجتماعـی و بخصوص از دریچه ی نگاه انسان شناسی، همانند بخش قابل توجهی از پدیده های اطراف، صرفا خودش نیست! به عبارتی بر خلاف نقطه نظرات گذشته زبان دیگر مجموعه ای ساده و یا بیان ممتد و زنجیره وار اصوات و کلمات نیست بلکه در سطح وسیع و شناخته شده تر امروزی، نظامی است ذهنی که در ارتباط با عوامل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، تاریخی و غیره قرار دارد. شاید امروز اصلی ترین و پایه ای ترین نقش زبان را برقراری ارتباط میان انسانها دانست. حوزه ای گسترده که تنوع زیادی را در خود جای داده است و «گفتار» سهم زیادی در آن دارد؛ گفتاری که برخلاف زبان گونه فردی و شکل بالفعل شده ی زبان را داشته و امری اجتماعی است. اما برقراری ارتباط صرفا محدود به کلام و گفتار نیست و حتی بی کلامی هم نوعی کلام است!
     نقش «سکوت» نیز بعنوان جزئی از یک نظام زبانی در بافت-های فرهنگی متفاوت، از جمله ی این پیچیدگی ها است. درواقع سکوت در معنای ساده و رایج آن تنها فقدان ساده ی اصوات نیست بلکه بعنوان جزئی از ارتباطات، نقش مهمی را در گفتار داشته و از آنجایی که پدیده ای چندوجهی و گاه پر ابهام می ماند، چالش های زیادی را نیز در مطالعه خود به همراه دارد. سکوت، اشکال و کارکردهای متنوع و متعددی دارد و حامل معناهای متفاوتی است که بنا بر زمینه (بافت) های متلفی که در آن اعمال می شود، قابلیت تفسیرهای متفاوتی هم به خود می گیرد. چه بسا به دلیل عدم آشنایی و قرابت با این زمینه ها (context)، افراد دچار سوء تعبیر در درک این اشکال شوند. البته فراگرفتن و بکارگیری سکوت، ناآگاهانه تر از یادگیری گفتار است و همین امر ممکن است مطالعه آن را در ابتدای امر، بدیهی و واضح و یا مبهم و انتزاعی نشان دهد. حال آنکه از جزئیات و ساختاری بسیار دقیقی تشکیل شده است و مطالعه آن می تواند درک این مکانیسم ها را تسهیل کند.
     یکی از زمینه هایی که می توان مسئله سکوت را در آن بررسی کرد، محیط های آموزشی، آکادمیک و کلاسی است. محیط هایی که عمدتا بر محور روابط میان دانش آموزان و معلم و یا میان خود دانش آموزان می باشد و بر اساس چنین روابطی می توان شاهد اشکال مختلفی از سکوت بود.

برای خواندن مطلب کامل در زیر کلیک کنید:

پیوست	اندازه
7788.doc	109.5 KB